Niyazi berkes tüRKİYE'de çAĞDAŞLAŞMA
Yüklə 5,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III ÎÇ VE DIŞ ENGELLER
TÜRK İ YE'DE ÇA Ğ DA Ş LA Ş MA 46
Uzunçarşılı, 1V(1): 325, yapılan kanunun daha sonraki tımar kanunlarının temeli olduğunu, bunun Avrupa usulü ordu kurma çabasında eksik ve yarım bir tedbir olduğunu söylemekle beraber, ka nunda yeni saydığı yanın ne olduğunu bildirmiyor. 47
Avrupa'daki ve Türkiye'deki hayatı üzerine bkz Vandal, 117-146 ve 173-181 ve Le Pacha Bon- neval (Paris, 1885), Septime Gorceix, Borıneval Pacha (Paris, 1953), Mehmet Arif, "Humbaracı Başı Ahmet Paşa (Borıneval)", Tarih-i Osman'ı Encümeni mecmuası, III, 18(1328/1913): 1153- 1157, IV, 19(1329/1913): 1220-1224 ve 20(1329/1913): 1282-1286, Ahmet Refik, Tesâvir-iri
val", Encyclopedia of Islam, 2. baskı, cilt I, s. 291-292. 48
okulun adını "Humbarahâne" olarak verdikten sonra humbaracılığın temeli olan hendese öğretil mek üzere "Hendesehâne" açıldığını söylüyorsa da, ayrı iki okul açılmadığı, birinin Avrupa'daki adıyla bombardier kıt'ası, diğerinin bir askerî fen okulu olduğu anlaşılıyor. Ayrıntılı bilgi için bkz. Adıvar, 161-162, Mehmet Esat, Mir'ât-ı mühendishâne (İstanbul, 1896) ve Osman Nuri Ergin, Türkiye Maarif Tarihi (İstanbul, 1939), cilt I, s. 50 not 1. Borıneval'in okul ile ilişkili olduğu belli değilse de Baron de Tott, bu okulun yenilenmesi işinin kendisine verildiğini söylerken, okulun ba şında o zaman Borıneval'in evlatlığı olduğu söylenen Fransız asıllı Süleyman Ağa'nın bulunduğunu bildirir; bkz. Mémoires (Amsterdam, 1784), cilt II, s. 178. Hendesehâne'de okutanlar ulemâ sınıfın- dandı. Bunların bir tanesinin bir ölçme aracı icat ettiği yukarıdaki kaynaklardan anlaşılmakla bera ber, okuttukları matematiğin ne dereceye kadar çağdaş bilime uyduğu belli değildir. De Tott, bunla rın bir üçgenin üç köşe açısının toplam değerini hesaplayamayacak kadar cahil olduklarını söyler; fakat aşağıda bildireceğimiz nedenlerle bu generalin iddialarını ihtiyatla karşılamak gerekir. 49
yardımıyla yazıldığını söylerse de (Omont. Documents, 21-23) doğru değildir; çünkü İbrahim'den yedi yaş genç olan Borıneval bu eserin yazılışından az sonra gelmiştir. Bununla beraber, bu iki adam birbirlerini yakından tanıyorlardı. İkisi de Osmanlı devletiyle Fransa ve İsveç arasında bir itti fak kurulmasına çalışmıştır; fakat Türkiye'yi Rusya'ya karşı kullanmak isteyen Fransa böyle bir it tifaka, sözde din farkı iddiasıyla, yanaşmamıştır. 50
Borıneval'in verdiği raporların hepsi aydınlığa çıkmamıştır. Latince ve İtalyanca yazılmış olduğu anlaşılan bu raporların Osmanlıca'ya çevrilmiş 1746 tarihli iki tanesi (Esat Efendi Kitaplığı, no. 3889 ve 2060) Avusturya veraset savaşları ve Avrupa devletlerinin deniz güçleri üzerinedir; bkz, Mehmet Arif, IV: 1233 ve sonrası. Tederini (III: 106 not 2), Borıneval'in Réflexions sur l'état criti que actuel de la puissance ottomane başlığıyla gösterdiği bir raporundan söz ederse de nerede ol duğunu bildirmez. 51
konusunda İsviçre'de bunların yerleştiği canton'latia olan yazışması (Hammer, XV: 68), kurulan askerî fen kıtasıyla okula o zaman Avrupa'da en iyi uzmanları yetiştiren Huguenot’lardan fayda lanma düşüncesiyle ilgili olabilir. Avusturya ordusunda 22 yıl çalışan bir generalin Osmanlılar hiz metinde oluşunu Avusturya hükümeti izlemekte, giriştiği işler hakkında ajanları aracılığıyla bilgi edinmekteydi. Borıneval'in kendisi Huguenot olmamakla beraber, ne Katoliklik'e ne de Ahmet Paşa olduktan sonra girdiği farzedilen Müslümanlık'a ya da herhangi bir dine inanan bir kişiydi [YN: An cak, askerlik mesleğine deniz subayı olarak başlayan Borıneval'in, delikanlılığını Rochefort Denizci lik Okulu'nda geçirmiş olmasının Huguenot'lara sempati duymasına neden olabileceği de düşünüle bilir], 52
Atâ, I: 157. 53
Mehmet Esat, 6. .
54
Mustafa Nuri Paşa, III: 43; 2. baskı: II: 56. 72
III ÎÇ VE DIŞ ENGELLER
Geçen bölümde 18. yüzyıl sahnesinin açılmasıyla Osmanlı devletinin gele- neksel kurumlarını diriltmeye dönme yerine çağdaş Batı'ya yönelme eğiliminin doğduğunu, bu yolda başlıca iki yeni fikrin belirdiğini gördük. Bunların biri, dev- let gücünü desteklemek gerektiği, öteki bunun gerçekleşmesi için teknolojik ve ekonomik kalkınmanın zorunlu olduğu fikriydi. Bu fikirleri aşılamada payı olan dışarıdan gelmiş kişilerin katkılarını, onlara yardım eden, ara sıra teşvik de eden kişilerin çoğunun ulemâ ocağından geldiğini de gördük.
Fakat, 1718'den 1763'e kadar geçen 45 yıl sonundaki duruma baktığımız zaman, sözünü ettiğimiz iki yönde yapılan çabaların şaşılacak kadar yetersiz, yü- zeyde kalmış şeyler olduğunu görürüz. Bu ağırlık ve yüzeyde kalış, a) acaba din örgütünün direnişinden mi ileri gelmişti? b) bu sonuçların yüzeyde kalışının ne- deni acaba, yapılmak istenen reformların sadece askerlik alanında kalmış çabalar oluşunda mıydı? c) yoksa bunların altında daha derine giden bazı dış ve iç tarih- sel koşullar mı vardı? Bu sorulan cevaplandırmak için tarihsel koşulları bulmamız gerekir.
İlk göze çarpan koşul, 17. yüzyılda Osmanlı egemenliğinin yayılı olduğu ala- nın teknolojik düzeyi ile Avrupa'da 17. yüzyıl sonunda erişilen düzey arasında doldurulması güç bir uçurumun meydana gelmiş olmasıdır. Bunun kolaylıkla gö- rülebilecek yansıyışı da askerlik teknolojisi alanında gözükür.
17. yüzyıla değin Osmanlılar çağdaş Avrupa'daki en son ilerlemeleri izlerler, kısa süre içinde bunları uygularlardı. Teknolojik ve teknik alanlardaki bu gidişten başka, Osmanlı rejimi örgüt, eğitim, disiplin açısından iki yüzyıl boyu çağdaş dü- zeyin üstünde denilebilecek bir siyasal ve militer güç yaratmıştı. Bazı ülkelerin si-
Yüklə 5,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|