Niyâzî-i Mısrî’nin Kur’an ve Tefsir Anlayışı
Yüklə 340,96 Kb. Pdf görüntüsü
|
186 | OSMANLI TOPLUMUNDA KUR'AN KÜLTÜRÜ VE TEFSİR ÇALIŞMALARI -II- iki çocuğu dünyaya gelmiştir. Kadızâdeliler zihniyetini benimseyen Vâiz Vanî Mehmet Efendi’nin IV. Mehmet ile yakınlık kurarak ülkede semâ, zikir ve devrânı yasaklattığı 1077 (1666) senesinden sonra da tasavvufî faaliyetlerini sürdüren Mısrî, vaazlarında da bu yasağa sebep olan Vanî Mehmet Efendi ile onun temsil ettiği zihniyeti ağır bir dille eleştirmiştir. Mensuplarının giderek artıp zikir yaptıkları caminin yetersiz kalması üzerine Abdal Çelebi isimli bir hayırsever tarafından Ulu Cami yakınında bir dergah inşâ edilmiştir (1080/1669). 12
Mısrî’nin, Bursa’dayken Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa’nın davetine uya- rak IV. Mehmet’in ikâmet ettiği Edirne’ye gittiği, itibar ve saygı gördüğü, 40 gün kadar burada kaldıktan sonra dönüşte İstanbul’a uğradığı, hangi tarihte gerçek- leştiği belirtilmeyen bu ziyaretin ardından 1083’te (1672-3) bir defa daha Edir- ne’ye davet edildiği kaydedilmektedir. Kendisi de aynı yıl Edirne’ye davet edil- diğini, devlet adamlarıyla görüştüğünü, sağlam delillerle görüşlerini savunup kabul ettirdiğini söyler, ancak orada ne kadar kaldığından ve daha önceki ziyaretinden bahsetmez. Bu sebeple Mustafa Aşkar, onun Edirne’ye muhteme- len ilk defa bu tarihte gittiğini söylemektedir. 13 Mısrî, bu ziyareti sırasında Eski Cami’de vaaz ettiği esnada söylediklerinden dolayı, sadrazamın emriyle, daha sonra kendisine intisap edip halifesi olacak olan Sadr-ı Âlî çavuşlarından Azbî Baba nezâretinde kalebend olarak Rodos’a sürgün edilmiştir. Dokuz ay sonra ise, Bursa’ya dönülmesine izin verilmiştir. 14 Mısrî hapse giriş tarihini 13 Cemâzi- yelâhir 1085 (14 Eylül 1674) olarak kaydeder. 15 Kaynaklarda bu sürgüne, burada- ki vaazlarında, çok önemsediği cifre dayanarak söylediği bazı siyâsî sözlerin
12 Bkz. Aşkar, Niyâzî-i Mısrî, s. 74-89; a.g.mlf., “Niyâzî-i Mısrî”, DİA, XXXIII, 167. 13 Bkz. Aşkar, “Niyâzî-i Mısrî”, DİA, XXXIII, 167. 14 Niyâzî, Rodos’ta bulunduğu sürede, tasavvufî faaliyetlerine; zikir ve sohbetlere devam etmiş ve hapishanedekilerden de büyük bir saygı görmüştür. Rivâyetlere göre mahkumlar ve kale muhâfızları, onun keşf ve kerâmetlerini görerek ona hürmet etmişlerdir. Hatta o dönemde Rodos’ta ikâmete mecbur edilen Kırım hanlarından Selim Giray, kendisine 12 çeşit yemek gönderirmiş. Niyâzî ise iki çeşidi kâfî diyerek bununla iktifâ edermiş. Niyâzî’nin, kendisine 18 yıl sürgün hayatı yaşatan Osmanlılara karşı çıkarak Kırım hanlarından birinin Osmanlı tah- tına çıkarılmasını istemesinde, bu dostluğun da etkisi olduğu söylenebilir. (Er- doğan, Niyâzî-i Mısrî Divanı, s. LXXVIII). 15 “Habsün ibtidâsı 1085 Cemâziyelâhirinün 13. hamîs gün idi.” (Niyâzî-i Mısrî, Mecmûa , Bursa Eski Yazma ve Basma Eserler Ktp., Sultan Orhan, no: 690, v. 79a; Erdoğan, Niyâzî-i Mısrî Divanı, s. LXXVII).
M. AY · NİYÂZÎ-İ MISRÎ’NİN KUR’AN VE TEFSİR ANLAYIŞI | 187 sebep olduğu zikredilmektedir. 16
Mısrî, Rodos’tan Bursa’ya döndükten sonra aynı cezbeli hali, vaazlarındaki siyâsî hava, cifirle çok uğraşarak gelecekten haber vermesi, özellikle mehdîlik, hatta peygamberlik iddiası, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in peygamber olduklarını söylemesi gibi hazmı ve tevili zor davranış ve fikirlerinden dolayı Vânî Mehmed Efendi’nin de tesiriyle 1088 (1677) yılının Safer ayında Limni’ye sürgün edilmiş- tir.
17 Burada 1103 başlarına (1692) kadar 15-16 yıl kalmıştır. 18 Vezir-i azam Köp- rülüzâde Mustafa Paşa’nın delâletiyle fermanla affedilerek 23 Ramazan 1103’te (7 Mayıs 1691) Bursa’ya dönmüştür. 19
dan karşılanmıştır. Mısrî, Bursa’da dostları ve sevenleriyle bir yandan zikir ve sohbet halkasını genişletirken, onun faaliyet ve fikirlerini zararlı bulanlar, onun aleyhinde çalışmışlardır. Ulemânın ekseriyetiyle birlikte bazı tarikat şeyhleri dahi onu tasvip etmemişlerdir. Sivâsîzâdelerden Nazîmî, Halvetîlerden Selâmî, hatta başlangıçta Bursalı İsmail Hakkı bile onun fikirlerine karşı çıkmıştır. 20
Bursa’ya bu gelişinde yaklaşık 16 ay kalan Mısrî, II. Ahmed devrinde Avus- turya üzerine sefere karar verildiği zaman 1104 Şevval’inde “fî sebîlillâh gazâ ve cihada memur olduk. Nemçe kâfiriyle savaşarak ecir almak isteyen benimle gelsin!” diye ilan ederek Bursa’da Yeni Kaplıca civarında kurmuştur. Bunu duyan 200 ya da 300 kadar müridi, burada toplanmışlardır. Ancak bu durumu haber alan padişah, çevresinde kalabalıklar toplanan şeyhlerin, sonradan isyana kal- kıştıklarını göz önünde bulundurarak, kendisine Bursa’da oturup hayır dua ile meşgul olması yönünde bir hatt-ı hümâyûn göndermiştir. Bu hatt-ı hümâyûn şöyledir: “Mısrî Efendi, selâmımdan sonra sefere kasd ve azîmetiniz olduğu, mesmû-i hümâyûnum oldu. Sefere teveccühünüzden ise, halvetinizde duaya meşgul
16 Bkz. Aşkar, “Niyâzî-i Mısrî”, DİA, XXXIII, 167. 17 Erdoğan, Niyâzî-i Mısrî Divanı, s. LXXIX. Wensick ise bu sürgün yılını, muhteme- len Tuhfe’den alarak 1087 (1676) olarak vermiştir. Bkz. Wensinck, “Niyâzî”, İA, IX, 305. 18 Kaynaklarda, Mısrî’nin Limni’deki ilk sürgün hayatının 15 yıl sürdüğü zikredil- mektedir. (Bkz. Erdoğan, Niyâzî-i Mısrî Divanı, s. LXXXI, ). Ancak kendisi, burada 16 yıl kaldığını bildirmektedir. (Bkz. Mısrî, Mevâidu’l-İrfân, Süleymaniye Ktp. Ha- cı Mahmud Efendi, no: 2392, v. 48a; İrfan Sofraları, s. 178). 19 Bkz. Erdoğan, Niyâzî-i Mısrî Divanı, s. LXXVIII-LXXIX. 20 Bkz. Erdoğan, Niyâzî-i Mısrî Divanı, s. LXXXIII. Yüklə 340,96 Kb. Dostları ilə paylaş:
|