Nizami adina əDƏBİyyat institutu

S
S
a
a
l
l
i
i
d
d
ə
ə
 
 
Ş
Ş
ə
ə
r
r
i
i
f
f
o
o
v
v
a
a
 
 
 
 
78 
xin  özünü  oyun  materialına  çevirmək  məqsədi  güdür. 
Volfqanq  Velş  özünün  «Bizim  postmodernist  modern» 
(Unsere postmoderne Moderne, 2002) əsərində qeyd etdiyi 
kimi, «postmodernizm plüralizmin əleyhinə olan hər şeyə 
qarşı yönəlib. O, monizm, unifikasiya, totalitarizm, utopi-
ya və despotizmlərin gizli formaları ilə vidalaşır, əvəzində 
müxtəliflik  və  paradiqmaların  rəqabətinə  keçir» 
42
.  Bəzi 
hallarda  onlar  öz  tarixi  prototiplərin  antipoduna  çevrilir-
lər. Bədii obrazların və onların tarixi prototipləri arasında 
fundamental fərqlər müəlliflər tərəfindən şüurlu yaradılır. 
Bu  tarixin  müəllif  interpretasiyası  ilə  sıx  əlaqəlidir.  Ka-
mal  Abdullanın  «Yarımçıq  əlyazma» 
43
  romanında  tarixi 
şəxsiyyət  olmuş  görkəmli  Azərbaycan  dövlət  xadimi  və 
şairi  Ş.İ. Xətainin  bədii  obrazı  ilə  yanaşı,  «Kitabi  Dədə 
Qorqud» dastanındakı dastan qəhrəmanları Dədə Qorqud, 
Qazan  xan,  Beyrək,  Burla  xatun  və  bu  romanda  təhrif 
olunurlar. 
İlqar Fəhminin «Qarğa yuvası» 
44
 romanında Koroğlu 
xalq yaddaşına hopduğu kimi deyil, əksinə yaltaq, qorxaq 
təsvir  edilir.  Romanda  Keçəl  Həmzə  müsbət  qəhrəman 
kimi,  yəni  dostluğa  etibarlı  bir  insan  kimi  İ. Fəhmi  tərə-
findən  təqdim  edilir.  Kəramət  Böyükçölün  «Çöl» 
45
  ro-
manında  da  Koroğlu  qəhrəmanlıqdan,  mərdlikdən  uzaq 
bir qəhrəman kimi təqdim olunur. İlqar Fəhminin «Qarğa 
yuvası»  postmodern  romanında  Həmzənin  ikinci  dərəcəli 
                                                 
42
 Welsch W.  Unsere  postmoderne  Moderne.  7.  Auflage,  Akademie 
Verlag GmbH, Berlin 2002. P. 346; 
43
Kamal Abdulla. Yarımçıq əlyazma. Bakı: XXI YNE, 2004. 288 səh. 
44
 Fəhmi İ. Qarğa yuvası, Bakı, "Yurd" NPB, 2008; 
45
 Böyükçöl K. Çöl. Bakı: Qanun, 2010. 288 səh. 

---

Çağdaş Azərbaycan postmodern romanı 
 
 
79 
(yardımçı)  qəhrəman  kimi  təsviri  maraq  doğurur.  Dastan 
variantından fərqli olaraq, Koroğlunun «Çənlibel tülküsü» 
adlandırdığı Həmzə romanda hörmətli adamdır. 
Postmodern əsərlərdə ümumi arxitektonikasındakı bəzi 
daxili komponentlər reallığın qırılması, situasiyaların səpə-
lənməsi  kimi  yanaşmalar,  konseptualizm,  strukturalizm, 
destruktuvizm,  dekonstruktivizm,  pastiş,  intertekstuallıq, 
hipertekstuallıq,  müəllifin  obrazı  və  onun  qəhrəmanının 
tutaşdırılmasında  ənənəvi  üslubun  deformasiyası,  müəlli-
fin ölümü və s. kimi əlamətləri ilə yanaşı bəzi patoloji tip-
lərin (fahişə, sutenyor, əyyaş, avara, xəstə, fiziki və mənə-
vi şikəst insanlar, divanə) istifadə edilməsi özünü göstərir. 
Kamal  Abdullanın  «Yarımçıq  əlyazma»  romanında  qadın 
surətlərinə diqqət yetirmək olar. Kamal Abdulla Burla Xa-
tunu mənfi obraz kimi vermişdir. Təpəgözü öldürən Basata 
bütün Oğuz qızları kimi Burla xatun da aşiq olmuşdu. La-
kin atası onu Basata ərə vermir. Burla Xatun da, Basat da 
evli olmaqlarına baxmayaraq, gizlində görüşürlər. Təbii ki, 
evli qadın və kişinin görüşləri mənəviyyatsızlıq kimi təsvir 
edilir.  Müəllif  isə  bu  obrazı  dekonstruksiyaya  uğratmaqla 
cəmiyyətdəki nöqsanları açmağa cəhd göstərir. 
Postmodern romanlarda metanəsrə toxunaraq qeyd et-
mək olar ki, postmodernistlər romanın necə əmələ gəlmə-
sinin hekayəsi olan metanəsr xüsusiyyətindən istifadə edir-
lər. Postmodern əsərin müəllifi romanın təhkiyəçisinə baş-
qa bir təhkiyəçidən bəhs etdirir. Bunun üçün əsərdə reallıq 
ilə təqlid əlaqəsini üzə çıxartmaq, mətnin quruluş və yazıl-
ma prosesini faktlaşdırmaq, başqa üslubda qələmə alınmış 
romanda arxa plana keçən təhkiyəçini aktiv fiqur kimi qa-
bartmaq, başqa qurama mətnləri mətndə yerləşdirmək və s. 
istifadə edir. 

---

S
S
a
a
l
l
i
i
d
d
ə
ə
 
 
Ş
Ş
ə
ə
r
r
i
i
f
f
o
o
v
v
a
a
 
 
 
 
80 
Anar «Ağ qoç, qara qoç» romanında Məlik obrazı şifa-
hi  xalq  ədəbiyyatına  aid  «Məlikməmmədin  nağılı»  ilə  in-
tertekstual əlaqələrə işarə edir. Romanda işıqlı və qaranlıq 
dünyaların  rəmzi  kimi  verilmiş  ağ  və  qara  qoçlar  təsvir 
edilmişdir. 
Şərif Ağayarın  «Haramı» 
46
  romanının  Qoç  Səməndər 
qədim  obrazı  yunan  mifologiyasına  aid  miflər  ilə  inter-
tekstual  əlaqəlidir.  Əsərdə  əsas  hadisələri  əks  etdirən 
mətndən  əlavə  Səməndər  haqqında  on  iki  əhvalatın  nəql 
edilməsi  ilə  yanaşı,  onun  nağıl,  dastan  qəhrəmanları  (yu-
nan  mifologiyası,  Azərbaycanda  ilk  yazılı  mənbə  sayılan 
«Əhməd  harami  dastanı»  və  digər  mətnlər)  ilə  müqayisə 
edilməsi diqqəti cəlb edir. Arvadı Xalidə tərəfindən öldü-
rülmüş Səməndərin yunan mifologiyasında arvadı tərəfin-
dən  zəhərlənmiş  Herakl  ilə  müqayisə  edilməsi  (Rüstəmin 
Səməndər  haqqındakı  romanın  kompüterdəki  parolu  – 
«Herakl» idi, o, itirdiyi romanın variantını xeyli şifrəni sı-
nayandan sonra «Herakl» şifrəsi ilə açır) romanda diqqət-
dən yayınmır. 
Əsərin  qəhrəmanının  adının  Səməndər  adlandırılması 
maraqlıdır. Bu adın əfsanə və nağıllarda sehrli qüvvəyə sa-
hib olan quş adı olması faktı hamımıza bəllidir. Bəzən Si-
murq və ya Ənqa adlandırılan bu quşun folklor nümunələ-
rimizdə xeyirxah qüvvəyə malik olaraq, qaranlıq dünyaya 
düşmüş qəhrəmanları işıqlı dünyaya çıxarması ilə yaddaşa 
həkk  olunub.  Ancaq,  Ş. Ağayarın  «Haramı»  romanında 
Səməndər  xeyirxahlıqdan  uzaq  olan  bir  surət  kimi  təsvir 
edilir. 
                                                 
46
 Ağayar Ş. Haramı. Bakı, ―Qanun‖ nəşriyyatı. 2011. 304 səh. 

---