Njy ýylda geçirilen prezident saýlawy abş-nyň taryhynda iň çekeleşikli geçen saýlawlaryň biri boldy
Yüklə 1,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Häkimiýetiň Gerbert Huwerden Franklin D. Ruzwelte geçişi: geçişiň çökgünlik wagtynda amala aşyrylyşy
- Size mälimdimi
eJ ournal uSa 30
ournal uSa 31
taryhçysy we birnäçe kitabyň, şol sanda 2007-nji ýylda çapdan çykan “FDr 1 : “1932-nji ýylyň “täze ugur” kampaniýasy” we 2005-nji ýylda çapdan çykan “waşingtondan habar berip: waşington žurnalistler korpusynyň taryhy” atly kitaplaryň awtory. Häkimiýetiň respublikan Gerbert Huwerden demokrat Franklin D. ruzwelte ýurtda uly ykdysady we syýasy çök- günlik agalyk süren mahalynda geçendigine garamazdan, ol asudalykly amala aşyryldy we şol döwürde alnan sapak- lar Amerikanyň Birleşen Ştatlarynda häkimiýetiň bir elden başga ele geçişiniň şondan soňkularyna täsirini ýetirdi. U ly çökgünligiň demokratiýanyň başyna getiren uly we hemme taraplaýyn synagy ýaly synagy salan hadysadyr wakalaryň sany az-azdyr. Demokratik ýurtlaryň käbirleri bular ýaly kynçylyga döz gelmegi başar- mady. Germaniýada, mysal üçin, halanmadyk Waýmar respublikasy faşist zuluma boýun boldy. Şondan iki aý geçip-geçmänkä, Amerikanyň Birleşen Ştatlarynda prezi- dentlik wezipesi Gerbert Huwerden Franklin D. Ruzwelte geçdi. Amerikanyň taryhynda prezident häkimiýetiniň bir elden başga ele beýle aýylganç geçişi hiç bir şertlerde bolan däldir. Şular ýaly tejribäni başyndan geçiren amerikan demokratiýasy has hem pugtalandy. 2003
-nji ýylyň awgust aýy: Peruwyň Hakykat we Ylalaşyk komissiýasynyň prezident Alehandro Toleda hasabatyny tabşyryp duran pursaty. Bu komissiýa “Ýalkymly ýol” (Shining Path) we “Tu- pak Amary” rewolýusion hereketleriň gozgalaňçy toparlaryny we Peruwyň harbylaryny adamlaryň zulumlykly öl- dürilmegi, ýok edilmegi we beýleki adam hukuklarynyň ýoýulmagy üçin jogapkärçilige çekmek maksady bilen raýat jemgyýetiniň ýolbaşçylaryny, aka- demikleri, žurnalistleri we beýlekileri je- bisleşdirdi. © AP suratlary / Martin Mejia, File 2009
-njy ýylda Ganada geçirilen mejlis we prezidentlik saýlawlary netijesinde häkimiýetiň bir elden başga ele asudalykly geçişi amala aşyryldy. Beýik Britaniýadan garaşsyzlygyny alanyndan soň, tä 1996- njy ýylda geçirilen saýlawlara çenli, Gananyň syýasatynda birnäçe gezek hökümet agdarylyşygy we galp- laşdyrylan saýlawlar bolup geçdi. Şondan bäri wagtal-wagtal bidüzgünçilikler we saýlawyň geçirilişinde käbir näsazlyklar bolaýmasa, umuman, saýlawlar azat we adalatly geçdi. Ganada raýat hukuklarynyň esasylaryna, şol sanda söz azatlygyna, dini ynançlara, ýygnaklara we beýleki azatlyklara sarpa goýulýar. Bir suratşynas tarapyndan Gananyň iň soňky prezidentleriniň 3-üsiniň şekillendirilişi (çepden saga) häzirki prezident Jon Atta Millz, Jerri Rollingz (1993- 2001) we Jon Kýufur (2001-2009). © Kwaku Sakyi-Addo/Reuters/Corbis Häkimiýetiň Gerbert Huwerden Franklin D. Ruzwelte geçişi: geçişiň çökgünlik wagtynda amala aşyrylyşy Donald Riçi 1933-nji ýylyň mart aýynyň 4-i: Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň prezidenti Gerbert Huwer bilen prezidentlik wezipesine täze saýlanan Ruzweltiň Ak Tamyň öňünde salamlaşyp duran pursaty. Iki aý şondan öň konsti- tusiýa girizilen düzediş esasynda prezidentlige kabul edişlik dabarasy ýanwar aýynyň 20-sine geçirilipdi. © AP
suratlary
Franklin Delano Ruzwelt – terjimeçiniň belligi. eJ ournal uSa 32
ournal uSa 33 1929-njy ýylda fond biržasy batandan soň, Uly çök- günlige duçar bolan Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň ykdysadyýeti 1932-nji ýyldaky prezident saýlawynyň kampaniýasy geçip duran mahalynda we onuň yzysüre has beter ýagdaýa düşdi. Şol saýlawlardan soň gelen gyşyň dowamynda müňlerçe bank batdy, kärhanalar ýapyldy we ýurduň işçi güýjüniň dörtden bir bölegi işsiz galdy. Saýlawçylar öz ykballarynyň şeýle keç bolmagynda prezi- dent Huweri günäkärläp, onuň garşydaşyndan haraý göz- lediler. Konstitusiýa heniz doly girizilmedik düzediş soň möhlet iki esse azaldylýan hem bolsa, şol wagt güýçde bolan ulgama laýyklykda täze prezidentiň kanun esasynda wezipä geçmegi üçin dört aý garaşmaly boldy. Uzaga çeken garaşmaly wagtyň içinde prezident Huwer alada döredýän ykdysady ýagdaýlary ara alyp maslahatlaş- mak maksady bilen özünden soň prezidentlik wezipesini eýelejek adamy Ak Tama çagyrýar. Ruzwelt çakylygy kabul edip, özüniň prezidentlik wezipesine dabaraly kabul ediş- ligine çenli Huwer bilen üç gezek duşuşýar. Ýöne dörän ykdysady çökgünlik barasynda bu iki adamyň pikiri düýpli tapawutlanýardy. Çökgünlige jogap hökmünde Huwer döre- dijilikli programmalaryň birnäçesine hemaýatçy bolup çykyş etdi, emma işsizlere gönüden-göni hökümet tarapyndan ýardam bermeklige gezek gelende, ol çürt-kesik garşy boldy. FDR Amerikan halky üçin “Täze ugur”, ýagny tejribe usuly- nda çemeleşmeden peýdalanyp, ykdysady çökgünlik mese- lesine çözgüt tapjakdygyna we has howpsuz jemgyýet döret- jekdigine söz berdi. Huwer saýlawçylara kampaniýanyň iki adamyň arasynda däl-de, eýsem häkimiýetiň iki pelsepesiniň arasynda bolandygyny nygtap aýtdy we “Ruzweltiň hökümet kararlaryna ynanmagy durmuşda özgerişlere alyp barmaz” diýip duýduryş etdi. Bu ikisi duşuşan mahalynda, Huwer Ruzweltiň ünsü- ni işini tabşyryp barýan administrasiýasynyň ykdysady syýasatyna gönükdirmekçi boldy. Eýsem-de bolsa, Ruzwelt hut şu syýasata garşy çykmak bilen ýap-ýaňyja saýlawda ýeňiş gazanypdy. Ruzwelt özüniň aýry-aýry syýasatlar boýunça ylalaşyga gelmek üçin däl-de, eýsem öwrenmäge gelendigini düşündirdi. Elbetde, entek resmi taýdan wezipä geçmezden öň, hökümetiň adyndan jogap bermäge ygtyýarlylygynyň ýetmeýändigini ol bilýärdi. Banklaryň synmak ýagdaýy has hem beterleşip barşyna, bu iki adam Huweriň wezipesiniň iň soňky gününde ýene-de duşuşdy. Şonda Ruzwelt Huweriň ABŞ-nyň ähli banklaryny ýapmak barasynda bilelikdäki jar- nama gol çekmek babatynda eden teklibini inkär etdi. Huwer şol jarnamany öz adyndan hem çykaryp bilerdi, emma syýasy nukdaý nazardan ýeňlişe sezewar bolandygy we şahsy taýdan meşhur bolmandygy sebäpli, ol beýle etmedi. FDR ertesi gün prezident bolýança garaşanyny gowy gördi. Ruzwelt üçin Huweriň bilelikde hereket etmäge ony yrmakçy bolşy täze administrasiýanyň işini neneňsi üýtgeşik alyp barmakçydygyny görkezmekde bir şowsuzlyga eltmegi mümkindi. Emma şol bir wagtyň özünde Ruzwelt täze administrasiýa üçin adatdan daşary ýagdaýlara degişlilikde banklar boýunça kanunyň taslamasyny ýazmak maksady bilen işde gal- magy barasynda Huweriň Gazna bölüminiň ýokary derejeli işgärleriniň haýyşyny kabul etdi. Şol meýilnama laýyklykda Ruzwelt bank kanikullaryny yglan etdi, banklaryň ählisini ýapdy we soňra olaryň hasaplary hökümet tarapyndan berk barlanylyp, tölemäge ukyplydyklaryna göz ýetirilenden soň, olar täzeden açyldy. Huweriň ýaýdanjaňlyk etmegi onuň wezipesini eýelejek adama edil prezidentlik wezipesine başlamagynyň öňüsyrasy uly ýeňiş getirdi. Ruzweltiň “Täze ugur” meýilnamasynyň tarapdarlary bank kanikullaryny çökgünligiň bir aýgytly öwrüliş nokady diýip hasaplady- lar. Banklaryň gowy ýagdaýda täzeden açylmagy bolsa jemgyýetiň olara bolan ynamynyň artmagyna goşant boldy. Huwer bilen Ruzweltiň arasyndaky geçiş asudaly bolsa- da gaty bir netijeli bolmady. Bilermenler muny bularyň iki- sinden hem gördüler: çünki Huwer Ruzweltden etmelisinden has köp etmegini haýyş etdi; Ruzwelt bolsa hyzmatdaşlyga gaty bir ymtylmady. Şu tejribeden alnan sapaklar nähili-de bolsa, soňky prezidentleriň hemmesiniň, şol sanda 2009- njy ýylda Jorj W. Buş bilen Barak Obamanyň arasyndaky geçişine-de täsirini ýetirdi. Wezipesini tabşyrýan prezident- ler indi elinde baryny edip, tekliplerini berip, häkimiýetiň öz ornuna gelýän adama geçmegine ýardam berýärler we olaryň geljekde etmeli işlerine oňaýsyz täsirini ýetirmejek bolup jan edýärler. n
“Orkut” jemgyýetçilik aragatnaşyk ulgamyndan peýdalanýanlaryň sany: 100000000-dan geçýär. “Orkutyň” ulag hereketiniň aglabasyna jogap berýän döwletler: (1) Braziliýa; (2) Hindistan. Nelson Mandela azatlykdan mahrum edilende – 44, tussaglykdan boşadylanda – 71, Günorta Afrikanyň prezidentligine dalaşgär bolan wagtynda bolsa – 75 ýaşyndady. ABŞ-nyň prezidentlik wezipesiniň ikinji möhletine saýlanmak üçin dalaşgär bolup, ýeňlişe sezewar bolan ilkinji prezidenti Jon Ädämzdir (1800). Ädämziň tarapdarlarynyň onuň garşydaşy Tomas Jeffersony meňzeden zalym Rim imperatorlary şulardyr: Tiberus, Nero, Kaligula. ABŞ-nyň prezidentiniň işgär bilen üpjün etmeli iş ýerleriniň sany: takmynan 7000. Winston Çerçilliň saýlawda ýeňlen güni bilen onuň premýer-ministriň rezidensiýasyny boşadan gününiň arasyndaky günleriň sany: 1. ABŞ-nyň prezidenti Gerbert Huweriň saýlawda ýeňlen güni bilen Fränklin D. Ruzweltiň resmi kasam edip, prezidentlik wezipesine geçeninden soň, Ak Tamy boşadan gününiň arasyndaky günleriň sany: 116. Yüklə 1,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|