Njy ýylda geçirilen prezident saýlawy abş-nyň taryhynda iň çekeleşikli geçen saýlawlaryň biri boldy
Yüklə 1,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
eJ ournal uSa 16
ournal uSa 17 Bu ýagdaý ähli zat gül ýaly gidende döreýär. Razylaşyk çykyşynyň dabaraly wezipesi-de çekeleşikli bäsleşigiň iki tarapynyň hem salan ýaradyr şikeslerini bejer- mek we galdyran yzlaryny aradan aýyrmak bolup durýar. Diňe ýeňlen dalaşgär şowsuzlyga duçar bolandygyny boýun alyp, ýeňen dalaşgäriň üstün çykandygyny jar edip we ilaty jebisleşmäge hem-de aýlarça saýlaw kampaniýasyny öz garşy- syna gönükdiren bäsdeşini watansöýüjilik nukdaý nazaryn- dan goldamaga çagyryp bilýär. Şahsy umytdyr-tamanyň şeýle pida edilmegi milletiň jebisleşmegine, partiýanyň kada- düzgüne eýermegine çagyrmak we geljekde ýeňşe mynasyp bolmaklyga uly mümkinçiligiň barlygy bilen delillendirilýär. 2004-nji ýylda ýeňlişe sezewar bolan Jon Kerri özüni gol- dap, çykyş eden saýlawçylaryna şeýle diýdi: ”Ýurdumyzda dagynyklygyň salyp biljek howpunyň öňüni almaklyga we jebislige, şeýle hem umumy ylalaşyga zerurlyga – uly zerurly- ga bolan talaby biz diňe bilelikde kanagatlandyryp bileris. Şu günki gün bolsa biz bejergiden başlap bileris diýip umyt edýärin. ... Bizden häzir talap edilýän zat ýurdumyzyň abadançylygy üçin bilelikde işlemekdir. Öňümizdäki ýyllarda biz bir umumy maksada eýermelidiris. Biz ökünmezden, hiç bir öýke- kine etmezden, gahar-gazaba münmezden tagallalarymyzy birleşdirmelidiris. Amerika birleşige gaty mätäç we has köp rehim-şepa- gata ymtylýar.” Şondan dört ýyl geçenden soň, MkKeýn hut şu mow- zuga täzeden dolanyp geldi: “Senator Obama bilen men dürli garaýyşlaryň tarapdary bolandygymyz üçin çekeleşdik, netijede ol üstün çykdy... Men ähli amerikalylary özüm bilen birlikde diňe ony ýeňşi bilen gutlamaga däl-de, eýsem biziň indiki prezidentimizi öz gowy niýetimizi beýan etmegiň we jebisleşmegiň ýollaryny tapmak, zerur bolan ylalaşyga gel- mek, şeýle hem aramyzdaky tapawutlary aýyrmak we aba- danlygymyzy dikeltmek, howply dünýäde howpsuzlygymyzy goramak we çagalarymyza hem agtyklarymyza özümize miras düşen ýurtdan has pugta we gowy ýurdy goýup gitmek ugrundaky işlerimize ak ýürekden çykýan tagallalaryny goş- maga çagyrýaryn.”
Ýeňlendigiňi ak ýürekden boýun almak bilen bir wagtda ilaty jebislige we hyzmatdaşlyga çagyrmaklyk Amerikanyň Birleşen Ştatlarynda ýörgünli däp bolmak bilen uzak ýyllardan bäri çekeleşikli saýlawlara mynasyp aýratynlyk bolmagyny-da dowam etdirdýär. Şeýle-de bolsa, hut şuňa meňzeş däp demokratik ýurtlaryň beýlekilerinde hem azda-kände kemala gelipdir. Onuň käbir aýratynlyklary 2005-nji ýylda Britan Parlamentiniň saýlawlarynda hem mälim bolupdy. BBC korporasiýasynyň habar bermegine görä, ýurduň Konserwatiw partiýasynyň ýolbaşçysy Maýkl Howard saýlawlaryň ilkinji geçen tapgyrynda ýeňlendigini boýun almak bilen şeýle diýdi: “Görnüşinden jenap Bleýer işçi (labour) partiýasy üçin üçünji möhlete-de saýlanyljak ýaly, men hem ony şol ýeňiş bilen gutlaýaryn. Meniň pikirimçe, bu gezek oňa ýurduň ilaty üçin hakykatdan hem wajyp meseleleri üns merkezinde jemlemäge wagt ýetip geldi... Ol hut şeýle etmegi başaranda, men hem ony goldaryn.” 2007-nji ýylda Fransiýanyň prezident saýlawlarynda Segolene Roýalyň razylyk beýanatynda hem demokratik mowzuklar mese-mälim boldy: “Dostlar, watandaşlar! ... Ählumumy saýlaw hukugy öz işini berjaý etdi, respublikanyň täze prezidenti öz tabşyrygyny berjaý etmäge ukyply bolar diýen tamam bar we men 17 milli- on ilata tüýs ýürekden “sag bolsun” aýdýaryn... Men elimde baryny etdim we şeýle-de dowam etdirerin... Men şu göreşe gatnaşan hemme adamlara minnetdarlygymy bildiresim gelýär we, geliň, şu hyjuwymyza we şatlygymyza gara getirmän saklalyň!... Saýlawlar demokratiýany täzeledi... Bile başlan işimizi bilelikde-de dowam ederis.” Saýlawlardan soň edilýän razylaşma çykyşlary Günorta Afrikada, Aziýada, Ýewropada we Awstraliýada hem bolup geçýär, emma olaryň amerikan prezident saýlawlaryna mah- sus etiketine uýmagyna örän seýrek duş gelinýär. Beýle ýagdaý, hususan-da, birnäçe dürli-dürli partiýalary we agalyk edýän köpçüligi döredýän partiýalar koalisiýasy bar bolan parlamentar gurluşly ýurtlarda ýüze çykýar. Häkimiýetiň we ygtyýaryň bir syýasy partiýadan başga birine tertip-düz- günlikde geçmegini öz-özünden bolýan zat diýip düşünmeli däldir. Çünki ol hukuk binýadynyň we saýlawlaryň adalatly geçýändigi barasynda iş ýüzündäki tejribä esaslanan giň ýaýran ynamyň bolmagyny talap edýär. Täze dörän ýa-da indi bir kemala gelip barýan demokratik ýurtlarda, hususan-da uly medeni bölünişigi başyndan geçirýän demokratik ýurtlarda tejribe ýetmezçiligi ýa-da saýlawlaryň geçirilişine ýeterlik ynamyň bolmazlygy hökmany suratda kynçylyk döredýär. Asudalykly ýa-da özge ýollar bilen amala aşyrylan hökü- met agdarylyşygy netijesinde dörän režimler saýlawlarda ýeňlendigine diňe güýç we zorluk bilen garşylyk bildir- mek üçin, saýlawlaryň demokratik kada-düzgünlere laýyk bolmagy ugrunda tagalla edip bilerler. Beýle ýagdaýlarda partiýa ýolbaşçylary ýeňlendiklerini boýun alman, eýsem ses berişlikde galplaşdyrmalaryň, senzuranyň we zulumlykly gorkuzmalaryň bolmagyna nägileliklerini bildirip, netijeleriň ýatyrylmagyny talap edýärler. Olaryň, hatda, öz tarapdar- laryny garşylyk görkezmäge, göreşe we ölüme itermegi- de mümkindir. Demokratik institutlary kemala getirip, olaryň tagallalaryny birleşdirmegi maksat edinýän döwlet üçin bäsleşýän dalaşgärleriň öňünde durýan kynçylyk – ýeňlendigiňi boýun almak bilen, ony öz şahsy şöhratpa- razlygyndan we partiýanyň bähbidinden ýokarda duran bir köpri hasaplamakdyr. Razylyk sözleriniň aýdylýan we ýeňşiň beýan edilýän resmi dabarasynyň şypa bermekden hem has ulurak ähmiýeti bardyr. Biri-biriniň hatyrasyny tutmak maksady bilen resmi taýdan gezekli-gezegine söz sözlemeleri dogduk mekany ýatlap, gaýgylanma iterýär, emma gatnaşyjylar klassyk syýasy dramaturgiýany täzeden janlandyrýar. Aşa çekeleşikli geçen bäsleşikden soň edilýän çykyşlar “demokratiýa here- ketde” we “halkyň sesi” ýaly örän abstrakt düşünjeleriň adaty ýaňlanyşy bolup durýar. Gujur-gaýratly dalaşgärler raýat edarasy hökmünde dikeldilýärler we gymmatlyklara hem aşa geçýän bäsleşige gezek gelende täzeden öz beren wadalaryny berjaý etmeklige girişýärler. Ummasyz uly täsiri bolan köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň giňden gatnaşmagynda ýeňlişiň boýun alnyp, ýeňşiň bolsa yglan edilýän bu dabara saýlawlaryň netijesi- ne iň soňky nokady goýmagyň çäresine öwrülýär. Sesleriň resmi jogapkär adamlar tarapyndan sanalyp duran mahalyn- da, žurnalistler öz kompýuterlerinde peýda bolýan sanlary berk seljermelere sezewar edýärler we sabyrsyzlyk bilen şeýle pikirlerini orta atýarlar: “Şowsuzlyga duçar boljak haçan hakykatyň hut şeýledigini boýun alarka? Aslynda, ol saýlawlara bagyşlanyp geçiriljek dabara ýeňşe mynasyp bolan dalaşgär tarapyndan çagyrylanda, ony ret edermikä? Ýeňlen dalaşgär ýitginiň awusyny we göwnüçökgünligini bildirermikä ýa-da lapykeçligiň we umytsyzlygyň ýetjek derejesine baran pursatynda özüni “sypaýy” alyp bararmy- ka?” Ýeňlendigiňi boýun alyp, netijeler bilen ylalaşmak daba- rasy häkimiýetiň bir elden başga ele simwolik geçmegi- dir. Wagtyň geçmegi bilen hem-de aşa güýçli we täsirli köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň many-mazmuny nukdaý nazaryndan seredilende, şeýle çykyşlar milli özboluşlylygyň hukuk taýdan berkarar bolýandygy, simwolik nukdaý nazardan bolsa pugtalanýandygy dogrusynda biziň düşünjämizi barha artdyrýan ýörgünli demokratik tejribedir. n
Ştatlaryň hökümetiniň garaýyşlaryny ýa-da alyp barýan syýasatlaryny beýan etmeýär. Yüklə 1,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|