Noyabr november miras

 NOYABR   NOVEMBER    MİRAS
 
| 
77
ArAŞdIrmA   REsEARCH
activity  of  mosques,  pilgrimages,  foundations  and  madrasahs;  to 
register the marriage; to engage in the issues connected with content, 
heritage and others on shariat (principles of Moslem religion) and 
to explain to the people. Caucasus viceroyship guaranteed his mem-
bership of Caucasus Shiah religion office for his positive activity and 
beloved by people.
Al-Bakuvi was engaged actively in broad public activity along with 
theoretical enlightement. ‘Hidayat’ charity society which he presides 
had wide activity being the first public organization in this domain. 
This association created in October, 1906 was called ‘Hidayat’ (to 
come to right way) by proposal of Al-Bakuvi. Paper ‘Irshad’ wrote 
these  about  his  activity  regarding  ‘Hidayat’  assembly.  “Hidayat” 
charitable company played mediation role between government and 
people, made an effort to protect Moslems from lawlessness made 
by  Russian  government,  carried  out  progressive  activity  fighting 
against the blood fight and execution among Moslems, robbery, act 
of plundering, stealing, chieftainship and ignorance in Baku, made 
out a list of chieftains punishing mercilessly to inhabitants of Baku 
and presented it to the governor-general. Departments of company 
carry out activity in some villages of Baku. Chieftains had decided 
to cut head of the society’s secretary Mustafa bay Alibayov, together 
him Al-Bakuvi and set his house to fire. Al-Bakuvi protected masses 
of  ordinary  people  from  chieftains.  Al-Bakuvi  presided  “Nashri-
maarif” society, which charter was confirmed on 4 March 1906 and 
which inauguration was held on 10 November in the hall of Baku 
Duma; was one of the active members of “Nijat” Association, de-
voted his life for the enlightement of his people.  
Al-Bakuvi had close connections with A.Huseynzade, one of intellec-
tuals of his period. For example, when he took a part in the farewell 
dinner held in religious building of “Madraseyi-Saadat” managed 
by Moslem Confessor Company named after “Saadat” situated at 
dini idarəsinin üzvlüyünə də zəmanət vermişdi .
əl-Bakuvi  nəzəri  maarifçilik  işi  ilə  yanaşı  həmdə  geniş  icti-
mai  fəaliyyətlə    fəal    məşğul    idi.  Onun    sədri  olduğu  “Hidayət“ 
xeyriyyə  cəmiyyəti  bu  sahədə  ilk  ictimai  təşkilat  olmaqla  geniş 
fəaliyyət  aparırdı.  1906-cı  ilin  oktyabrında  yaranan  bu  cəmiyyət 
məhz əl-Bakuvinin təklifi ilə “Hidayət”, yəni “doğru yola çağırmaq” 
adlandırılmışdı.  “İrşad”  qəzeti    onun  qazının  “Hidayət”  məclisi  ilə 
əlaqəli  fəaliyyəti  haqda  belə  yazırdı:  “Həmin  rəmazanül-mübarək 
ayının  igirmi  dördümcü  güni  zöhr  vəqti  “Tazə”  məsciddə  cəmaət 
namazından sonra şəhrin qazisi Ağa Mir Məhəmməd Kərim cənabları 
minbərə  çıxıb  şəhərdə  üləmalar  ilə  əyanlardan  təşkil  olunmuş 
“Hidayət” məclisinin məramnaməsini cəmaətə bəyan edəndən son-
ra bir qədər moizə və nəsihət edüb cəmaəti üləmalar ilə bir olub iş 
görmələrinə  dəvət  etdi.  “Hidayət“  xeyriyyə  cəmiyyəti  hökumət  ilə 
xalq arasında bir növ vasitəçilik rolunu oynayır, müsəlmanların rus 
hökuməti tərəfindən qanunsuzluqlara məruz qalmamasına cəhd edir, 
müsəlmanlararası qan davası və qətliamlara, Bakıdakı soyğunçuluğa, 
talançılığa, oğurluğa, qoçuluğa, cəhalətə qarşı mübarizədə mütərəqqi 
fəaliyyət  göstərir,  bakılılara  divan  tutan  qoçuların  siyahısını  tutub, 
general-qubernatora  təqdim  edirdi.  Cəmiyyətin  Bakının  bir  çox 
kəndlərində şöbələri fəaliyyət göstərirdi. Sadə xalq kütlələrini qoçu-
lardan müdafiə etdiyi üçün qoçular cəmiyyətin katibi Mustafa bəy 
Əlibəyovla yanaşı əl-Bakuvinin də başının kəsilməsinə qərar vermiş, 
evinin qapısına od vurub yandırmışdılar. Əl-Bakuvi 4 mart 1906-cı 
ildə nizamnaməsi təsdiq edilmiş, 10 noyabr da isə Bakı Dumasının 
zalında  təntənəli  açılışı  olmuş  “Nəşri-maarif”  cəmiyyətinə  də  bir 
müddət  sədrlik  etmiş,  “Nicat”  cəmiyyətinin  fəal  üzvlərindən  biri 
olmuş, öz ömrünü xalqının aydınlanmasına həsr etmişdi.
əl-Bakuvi dövrün Ə.Hüseynzadə kimi ziyalıları ilə də yaxın əlaqələrə 
malik  idi.  Məsələn,  Çar  hökumətinin  getdikcə  artan  təzyiqləri 
nəticəsində  və  ittihatçı  dostlarının  dəvətilə  1910-cu  ilin  dekabr 
ayının  4-də,  Türkiyəyə  yola  düşməsi  münasibətilə  Bakı  müsəlman 
ruhani  cəmiyyəti  “Səadət”in  idarə  heyəti  tərəfindən  cəmiyyətin 
tərkibində  fəaliyyət  göstərən  “Mədrəseyi-Səadət”in  o  zamankı 
Qanlı təpə küçəsində yerləşən binasında mədrəsənin müdiri Əli bəy 
Hüseynzadənin şərəfinə verilən möhtəşəm bir vida ziyafətidə çıxış 
etmiş  və  Ə.Hüseynzadənin  tarixi  xidmət  və  fəzilətlərindən  bəhs 
etmişdi.
əl-Bakuvi  xalqın  dini  hislərini  istismar  edənlərə  qarşı    barışmaz 
mübarizə  aparırdı.  Maarifçi  bir  ruha  sahib  olan,  xalqı  hər  zaman 
elmə təşviq edən, xurafata  qarşı mübarizə aparan əl-Bakuvi Kərbəla 
mərasimləri  zamanı  şiələr  arasında  adət  olan  baş  yarmaq,  zəncir 
vurmaq kimi əməllərə qarşı xalqı maarifləndirir, bu sahədə təbliğat 
aparır, islamda belə bir şeyin olmadığını göstərirdi. Mütəfəkkirin bu 
sahədəki  fəaliyyəti  dövrün  “İrşad”,  “Molla  Nəsrəddin”  kimi  qəzet-
jurnallarında öz əksini tapır və məmnunluqla qarşılanırdı. “İrşad”ın 
başqa bir nömrəsində isə şiələr arasında geniş vüsət alan təziyədarlıq 
mərasiminə “Hidayət” məclisinin baxışı təqdim edilmişdi: “Dünən 
saət  12-də  şəhrin  qazisi  və  “Hidayət”  məclisinin  sədri  Ağa  Mir 
Məhəmməd  Kərim  cənablarının  mənzilində  “Hidayət”  məclisinin 
şurası var idi. ... Danışıq əsnasında məclisin üzvü və vəkili olan Mus-
tafa bək Əlibəgov cənabları ayağa qalxub böylə bir sual etdi:... Baku 
şəhrində olan sünni cəmaətinin əksəri məndən xahiş edüblər ki, mən 

---