Nsan özü üçün nə varsa hava, su, maddi nemətlər, sənaye üçün xammal və
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sunamil ərin tör ətdikl əri f əlak ətl ər v ə onlardan qorunmaq t ədbirl əri
Zəngi (Razdan) çayı əhalisi milyon nəfərdən artıq olan, sənaye və inkişaf etmiş şə hərin çirkab axınını Araza gətirir və nəticədə onu fəlakət mənbəyinə çevirir. Çirkab axnla yanaşı Razdan çayı vasitəsilə Araza Yerevan atom stansiyasından (Mutsomor) isti sular axıdılır ki, bu da canlılara öldürücü təsir göstərir. Bundan ə lavə bu isti sularla həm də radionukleidlər Araza tökülür. Bu azmış kimi, Qafan- Qacaran mis yataqlarının istismarı prosesində bütün zəhərli maddələr Oxçuçay vasitəsilə Araza atılır və bütün hallarda Araza tökülən çaylardan Ermənistan demək olar ki, istifadə etmir. Respublikamızda kənd təsərrüfatının intensiv inkişafı nəticəsində ərazinin su hövzəsi yararsız vəziyyətə gətirilmiş və müvafiq olaraq içməli su ehtiyatı kəskin azalmışdır. Su təbiətin ən lazımlı və nəcib hissəsidir. Susuz həyat yoxdur, buna görə də su insanın həyatının varlığını təmin edən vasitə kimi əvəzedilməzdir.
2004-cü il dekabrın 26-da Asiyanın cənub-şərqində, Sumatra adası yaxınlığında Andaman dənizində baş vermiş sualtı zəlzələ nəticəsində yaranmış sunami dalğalarının hərəkətini göstərən, müxtəlif telekanalların fantastik və dəhşətli kadrlarını yaddan çıxarmaq mümkün deyil: «Sahilə doğru 18-20 metr hündürlükdə sürətlə nəhəng sunami dalğası yaxınlaşır. Bu vaxt sahildə Cənub- Şə rqi Asiyanın gözəl, mənzərəli sahilindəki çimərlikdə müxtəlif yaşlarda olan, minlərlə istirahət edən insanlar görünür. Qəfildən yaxınlaşmaqda olan nəhəng sunami dalğasını görən insanlar çaşaraq, hər şeyi unudaraq tam fəlakətin qanun- larına tabe olurlar. Çaşğınlıqdan və özünü itirmiş minlərlə insan olduqları vəziyyətdə, kim necə bacarsa dalğanın caynağından canlarını qurtarmaq üçün, uzağa qaçmağa çalışırlar. Bir anda ən dəhşətli hadisə baş verir, insanlar arxaya baxmayaraq, bir-birinə kömək etmədən qaçırlar. Bir an telekadrlarda nəsə çox dəhşətli bir hadisə-mənzərə baş verir: ən cavan və qüvvətli insanlar geriyə baxmadan lap qabaqda qaçırdılar, onların arxasınca nisbətən az sağlamlığa malik insanlar həyatlarını xilas etmək arzusu ilə qaçırdılar. Onların ardınca qocalar, Behruz Melikov Behruz Melikov
xəstələr, əlillər və ata-anaları özlərini itirib qabaqda qaçanların körpə uşaqları var qüvvələrilə sahildən uzaqlaşmağa çalışırdılar. Ana uşaqsız, ər-arvadsız, sağlam insanlar isə qocalara, xəstələrə, əlillərə, hətta uşaqlara məhəl qoymadan qaçırdılar. Onların ardınca sürətilə nəhəng sunami dalğaları yaxınlaşırdı. Ən dəşhətlisi isə bu idi ki, arxadan yaxınlaşan nəhəng dalğalar əjdaha kimi ağzını nəhəng açaraq qaçan insanların hamısını udurdu… Son nəticədə hamını ağuşuna alan dalğaları təsvir edən bu dəhşətli, təsadüfi və tarixi kadrlar dünyanın müxtəlif ölkələrinin müxtəlif letekanallarında cəmisi bircə dəfə göründü, çünki çox dəhşətli və ürəkağrıdıcı idi. Sunamilərin dəhşətli nəticəsi belədir. Bu əsil təbii fəlakətdır. Onun təsir dairəsi çox böyük əraziləri ə hatə edir. Vurduğu maddi, mənəvi, ekoloji ziyanları aradan qaldırmaq çox böyük vəsait və vaxt tələb edir.
Yer kürəsində biosferanın tarixinin öyrənilməsi göstərmişdir ki, Yer planetinin bioloji həyatında dəfələrlə qlobal hadisələr baş vermiş, qısa tarixi müddət ərzində bir qrup canlılar məhv olmuş, ümumiyyətlə, az bir fasilədən sonra tamamilə yeni, keçmişdəkinə tamam oxşamayan həyat şəraiti əmələ gəlmişdir. Yer kürəsinin bütün tarixi boyu vulkan püskürmələri, zəlzələlər, sunamilər insan və heyvanlar arasında böyük tələfatlara səbəb olmuşlar. Amma sivilizasiya tarixində elə fəlakətlər də baş vermişdir ki, bütün planetin tarazlığı pozmuşdur. Son 200 ildə planetimizdə qlobal dəyişikliklər yaratmış iki təbii fəlakəti misal göstərmək olar. Onlardan biri XIX əsrin sonlarında ndoneziyada Krakatau vulkanının püskürməsi və qüvvətli zəlzələlərin baş verməsi, ikincisi isə ndoneziyada 26 dekabr 2004-cü ildə baş vermiş 11 ballıq zəlzələ və bunun nəticəsində nəhəng sunami dalğalarının əmələ gəlməsi olmuşdur. Hər iki fəlakət nəticəsində 400 minə yaxın insan tələf olmuşdur. Qeyd etmək lazımdır ki, ndoneziyada zəlzələnin qlobal nəticələri dərhal dünya alimlərinin və ictimaiyyətinin diqqətini cəlb etmişdir. Birincisi, NASA – ABŞ-ın Milli Aerokosmik Agentliyinin məlumatlarına əsasən bu Yer planetinin formalaşmasının sürətinin dəyişilməsinə və sutkanın uzunluğunun 2,68 mikrosekund çoxalmasına səbəb olmuşdur. Yerin coğrafi oxu 2,5-dən 6 sm-ə qədər Behruz Melikov Behruz Melikov
öz yerini dəyişmişdir. Alimlər hesab edirlər ki, bu yerdəyişmə bir neçə metr olmuşdur. Nəhəng litosfer tavasının mantiyanın altına sürətlə keçməsi Yerin deformasiyasına və onun Orta Radiusunun dəyişilməsinə səbəb olmuşdur. Yuxarıda göstərilənlərdən aydın olur ki, bu proseslər qısa vaxt ərzində nəinki dünya okeanın sularında böyük dəyişikliklər əmələ gətirə bilər,eyni zamanda Yer kürəsində qlobal iqlim dəyişikliyinə və atmosferin tərkibini ciddi dəyişə bilər. Bundan əlavə hazırda Günəş sunamilərinin də baş verməsi artıq hamıya bəllidir. Günəşin üzərində ləkələr Günəşdə gedən fiziki proseslər nəticəsində yaranır, yanacaq yanarkən termo üzrə prosesləri zəifləyir. Ləkə-Günəş ətrafında daima yaranan günəşətrafı «qara» dəlikdir. Bu qara dəliklərin (deşiklərin) Yer səthinə istiqamətlənməsi Yerdə çoxsaylı katoklizmlərin: tayfunların, tornadonun, sunamilərin, siklon və antisiklonların yaranmasına şərait yaradır. Yuxarıda qeyd etdiyimiz belə qlobal hadisələr, onların yaranma səbəbləri, Yer kürəsinə etdiyi təsirlər, törətdikləri fəlakətlər, insan tələfatı, dəyən maddi ziyanlar, sosioloji sarsıntılar göstərilməklə, onların tarixi ardıcıllığı gözlənilmişdir. Fikrimizcə belə
təbii katoklizmlərin geniş izahı,
araşdırılması və
proqnozlaşdırılması günün ən aktual vəzifələrindəndir. ndi hamıya məlumdur ki, hansı ölkələrdə ki, vulkanlar, zəlzələlər, sunamilər, fırtına və tornado haqqında geniş məlumtalar var (Yaponiya, ABŞ və s.) və onlar xalqa təbliğ olunursa, orada bu fəlakətlərə qarşı xeyli hazırlıq olur və nəticədə həmin ölkələrdə maddi və mənəvi itgilər xeyli az olur. nsanlar öz həyatlarında çoxsaylı təbii katoklizmlərlə üzləşmişlər. Onlardan biri - ən təhlükəlisi, geniş yayılmışı, çoxlu bəlalar gətirən, çoxsaylı insan tələfatı ilə nəticələnən sunami dalğalarıdır. Sunami (yunan sözüdür, «iri dalğa» deməkdir) - bu okean və başqa su hövzələrində suyun təlatümə gəlməsi nəticəsində yaranan uzun dalğalardır. Əksər sunamilərin yaranmasına səbəb qüvvətli sualtı zəlzələlər hesab olunur. Zəlzələ nəticəsində bir neçə dalğa yayılır ki, onlardan birincisi həmişə ən güclü olmur. Sunamilərin 80%-dən çoxu Sakit okeanın hər iki sahillərində baş verir. Behruz Melikov Behruz Melikov
Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|