O’. A. Farmanov

 
2.2.1.Harakat tuzilmalarini (strukturasini) egallash va ularni 
takomillashtirishga bo’lgan har xil yondoshishlarga
asoslangan uslublar 
Tahliliy 
va 
tanlov 
asosidagi 
yo’nalishga asoslangan uslublar. 
Ajrim-ajrim 
va 
konstruktiv 
mashqlarga asoslangan usul. Tanlov 
asosidagi mashqlar usuli, harakat 
tuzilmasining 
ayrim 
tomonlariga 
tanlov asosidagi ta’sir yoki alohida 
jismoniy sifatlar.
 
I -yo’sin. 
Harakatlarni 
o’rganish 
jarayonida 
harakatlanish 
bilimlarini takomillashtirish 
jarayonida 
jismoniy 
sifatlarni tarbiyalash bilan 
birgalikda.
 
To’liq 
(integral) 
yondoshishga 
asoslangan uslublar. 
To’liq 
konstruktiv 
mashqlar 
usuli. 
“Tutashgan 
kuch” 
usuli va h.k.
 
Bu xildagi usullarda bularning nomlaridan ko’rinib turgandek 
mashq qiluvchilarning faoliyati mumkin qadar to’liq reglament 
yordamida tashkillashadi va boshqariladi. Bu reglament quyidagilardan 
iborat: 
a) 
harakatlarning 
qattiq 
tavsiyalangan 
dasturiga 
binoan 
(harakatlarning oldindan kelishilgan tarkibi, ularning tuzilishining 
tartibi, o’zgarishlar va bir-biri bilan aloqalar); 
b) mashqlar davomida og’irlikni iloji boricha aniq miqdorlash va 
uning dinamikasini boshqarish, shuningdek, dam olishlar va tushadigan 
og’irliklar o’rtasidagi integrallarni mumkin qadar aniq normalashtirish. 
 
2.2.2.Yuklama va hordiqni (dam olishni) turli xillarini reglament 
qilishga asoslangan usul 
Standart va takroriy mashqlar usuli. 
O’zgaruvchan (variantiv)mashqlar usuli. 
Uzluksiz og’irliklar 
rejimida. 
Standart va uzluksiz 
mashqlar usuli 
mo’’tadil tezlikdagi 
uzluksiz bir 
meyordagi yugurish, 
elementar gimnastik 
harakatlarni bir 
me’yorda takrorlash 
va h.k. 
Uzluksiz og’irliklar 
rejimida. 
Standart va uzluksiz 
mashqlar usuli 
mo’’tadil tezlikdagi 
uzluksiz bir meyordagi 
yugurish, elementar 
gimnastik harakatlarni 
bir me’yorda takrorlash 
va h.k. 
 
Uzluksiz og’irlik 
rejimida. 
o’zgaruvchan va 
uzluksiz mashqlar 
usuli. O’zgaruvchan 
me’yordagi uzluksiz 
yugurish, turli xil 
elementlar 
majmuasini ketma-
ket bajarish 
Interval og’irliklar 
rejimida. o’zgaruvchan 
va interval mashqlar 
usuli mashq davomida 
o’sib boruvchi, 
kamayuvchi yoki turli 
xil yo’nalishdagi 
o’zgarishlar 
tendanstiyasi bilan 
birgalikda interval 
og’irlik. 

---

22 
2.2.3. Qo’shma mashqlar usuli 
 
Standart va variativ mashqlar usuli, takroriy va oshib boruvchi 
mashqlar usuli, kamayib boruvchi intervallar bilan bajariladigan 
takroriy mashqlar usuli. 
Aylanma mashg’ulotlar tuzilishidagi mashqlar usuli.Uzluksiz 
mashqlar usuli bo’yicha “aylanma mashg’ulot”. Interval mashqlar 
bo’yicha “aylanma mashg’ulot”. Har qanday mashqni bajarishdan hosil 
bo’ladigan samara bevosita uni bajarish jarayonida vama’lum bir 
muddat o’tgandan so’ng kuzatilishi mumkin. 
Birinchi holda mashqning eng yaqin samarasi haqida so’z borishi 
mumkin va bunda boshqa omillardan tashqari mashg’ulot davomida bir 
necha bor mashq bajarish natijasida charchash holati ham bo’lishi 
mumkin. 
Jismoniy tarbiyada mashqlarning uzoq muddatli kumulyativ 
samarasi mashqlardan chiniqishda bilinadi. Bundan tashqari jismoniy 
tayyorgarlikning saqlanishi va yanada yaxshilanishi nomoyon bo’ladi. 
Agar jismoniy tarbiya qonuniyatlari buzilsa va xususan haddan tashqari 
holdan toyish va haddan tashqari mashg’ulotga berilib ketishga 
o’xshagan holatlar vujudga kelishi mumkin.