Oilada bola tarbiyasi masalasining pedagogik va psixologik tomondan
Yüklə 0,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
часть 1 « Научный импульс » Декабрь , 2022 866 yaramas ishni ota qilgan bo`ladi. Ota bolalarini nazorat qilib, turli hunarlarni o`rgatsa, ular ulg`aygach, o`g`il-qizim bor deb sevinadi; o`g`il-qizga hunar va bilim o‘rgatish kerak, toki bu hunar bilan ularning fe’l-atvorlari go‘zal bo`lsin». Yusuf Xos Hojib o`z asarida shunday fikrlarni o`rtaga tashlaydiki, ular bola tarbiyasi uchun madhiyadek yangraydi. Yusuf Xos Hojib bolalar tarbiyasini juda murakkab jarayon deb tushunadi. U beldan madomi, tandan quvvatni, ko`zdan nurni, dildan oromni talab qiladi. Sharqda keng tarqalgan pandnoma tarzida yozilgan mashhur asarlardan biri Unsurul maoliy Koykovusning «Qobusnoma»sidir. «Qobusnoma» falsafiy didaktik asar bo‘lib, shaxs shakllanishining barcha tomonlarini o‘z ichiga oladi. Uning «Farzand parvarish qilmoq zikrida» degan bobi bevosita oiladagi bola tarbiyasiga bag‘ishlanadi. «Qobusnoma»da ota-onaning qator vazifalari sanab o‘tiladi. Ular quyidagilardan iborat: 1) bolaga yaxshi ism qo‘yish; 2) oqil va mehribon enagaga topshirish; 3) to‘y-tomosha qilib, sunnat to‘y o‘tkazish; 4) o‘qish — yozishni o'rgatib, kasb-hunar va ilmli qilish; 5) harbiylar ahlidan bo‘lsa, sipoxiylikni o‘rgatish. Kaykovus bola tarbiyasida talabchanlik bilan mehribonlikni birga olib borish lozimligini ta’kidlaydi. «Yosh bola ilm bilan odobni tayoq bilan o‘rganur, o‘z ixtiyori bilan o‘iganmas. Ammo farzand beadab bo‘lsa va sening ul sababdan qahring kelsa, o‘z qo'ling bilan urmagil, muallimlaming tayog‘i bilan qo‘rqitgil. Bolalaiga muallimlar adab bersinlar, toki sendan o‘g‘lingni ko'nglidagina qolmasin». Oilada bola tarbiyasi masalasi buyuk mutafakkir shoir Alisher Navoiy merosida ham munosib o'rinni egallaydi. A.Navoiy ota-onalaming yaxshi sifatlarini ulug`layi. Bunday sifatlarning ularda jamuljam bo‘lishi bola tarbiyasida muhim rol o‘ynashini ko‘rsatib o'tadi. Masalan, uning xotinlar haqidagi fikrlari diqqatga sazovordir: «Yaxshi xotin, deydi Navoiy — oilaning davlati va baxtli uy egasining xotirjam va osoyishtaligi undan husinli bo‘lsa — ko‘ngil ozig‘i, xushmuomala bo'lsa jon ozig‘idir. Oqila bo‘lsa, ro‘zg‘orda tartib-intizom bo‘ladi. U beandisha bo‘lsa, ko‘ngil undan ozor chekadi, yomonlik axtaruvchi bo`lsa, undan ruh azoblanadi. Agar mayxo‘r bo'lsa, uy obodligi yo‘q bo`ladi, aqlsiz bo‘lsa, oila rasvo bo‘ladi». A.Navoiy oiladagi ayrim illatlarni va o‘zaro kelishmovchiliklarni bola tarbiyasiga salbiy ta’siri va uning buzilishiga sabab bo‘luvchi asosiy omillar sifatida qaraydi. Yaxshi va yomon xulqlar va ularning kelib chiqishi sabablarini ko‘rsatib beradi. Bolada paydo bo‘ladigan yomon xulqlarni oldi olinmasa, bora-bora illatga aylanadi - deb uqtiradi Sharqda yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashga qadimdan jiddiy ahamiyat berilgan. Ular «Nasihatnoma», «Pandnoma», «Hikmatnoma» tarzida bizgacha yetib kelgan. Bu manbalarda qizlarni hayotga tayyorlashda, ularda birinchi navbalda insoniy fazilatlar shakllangan bo‘lishi, oila muqaddas, uni avaylab-asrash aynan uy bekalariga bog‘liq ekanligi haqida turli tarbiyaviy ahamiyatga ega bo‘lgan hodisalar hikoya qilinadi. Shunday kitoblardan biri turk olimi Yusuf Tovasliy to‘plagan «Hikmatlar xazinasi»dir, unda kelin bo‘luvchi qizga beriladigan ona o'giti kishining diqqatini o‘ziga tortadi. Unda ona uzatilayotgan qiziga quyidagilarni nasihat qiladi: Bolajonim, sevikli qizim, meni yaxshilab tingla. Nasihat bilmaganga o`rgatadi, bilganni esiga soladi. Alloh bergan qonunga ko‘ra, hayotga qadam qo'yadigan har bir qiz erga, har bir erkak ayolga muhtoj bo‘ladi. Erkaklar |