Oilada bola tarbiyasi masalasining pedagogik va psixologik tomondan
Yüklə 0,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
часть 1 « Научный импульс » Декабрь , 2022 865 Faylasuf olimlardan biri bo`lgan Abu Nasr Farobiyning aytishicha, bar bir ota- onaning o‘z farzandlari uchun birlamchi ustoz, yo‘l ko'rsatuvchi ekanligi va aynan ular bolada ta’lim-tarbiyaga kerakli tayyorgarlik holatini shakllantirish ta’siriga ega ekanligi bo`lib hisoblanar ekan. Abu Rayhon Beruniy insonning axloqiy fazilatlarini, umuman axloqiy tushunchalarini insonning tabiati bilan bog‘laydi. U ota-onalarga qarata bolaning mo'tadillikda saqlashni tavsiya etadi. Bunga asosan bolani qattiq g‘azablanishdan, qo‘rqish va hafalikdan, uyqusizlikdan saqlash orqali erishilishini aytib, ularni xohlagan va foydali narsasini topib berishga, sevmagan narsasidan uzoqlashtirishga harakat qilish kerakligini uqtiradi. Ota-onaning bolaga bunday turli munosabati turlicha xulqlarni keltirib chiqarishini aytadi. Mutafakkir bola-xulq atvorining mo‘tadilligi natijasida tan va ruh sog‘lomligi kelib chiqishini ham ilmiy asoslab beradi. Oila va oilada bola tarbiyasi masalasi Abu Ali Ibn Sinoning ilmiy merosida ham muhim o‘rin egallaydi. U o‘zining qator asarlarida bolaning salomatligi, uning tarbiyasi haqida, eng muhimi bola ruhiyatini o‘rganish borasida ko'plab qimmatbaho fikrlarni yozadi. Ibn Sino oilada bola tarbiyasi ancha murakkab va nozik bo'lib, uni bolaning yoshligidan boshlab va izchillik bilan olib borish lozimligini uqtiradi. Oiladagi bola tarbiyasi ota-onaning jamiyatda tutgan mavqeidan qat’i nazar, ularning birlamchi vazifasidir, deb hisoblaydi. U ota-ona davlat boshlig`imi yoki oddiy fuqaromi, baribir, u bola tarbiyasi borasida mas’ul bo`lib, davlat boshliqlari, rahbarlar bola tarbiyasi xususida barchaga ibrat bo‘lmoqlari lozimligini ta`kidlaydi.. Turmush qurgan er-xotinlar munosabati borasida esa mutafakkir, «Erkak kishi oila boshlig`idir, u oilaning barcha ehtiyojlarini qondirmog'i lozim, chunki bu uning birlamchi vazifasidir», — deb yozadi. Ayol esa erkakning munosib yo‘Idoshi, u bola tarbiyasi borasida eng yaxshi voris va yordamchidir. Uning er-xotin munosabatlari xususidagi fikrlari ham o‘sha davr uchun o‘ta ilg'or va ahamiyatli edi. U o‘zining «Oila xo'jaligi» kitobida ayollar axloqan eng maqbul, yuqori sifatlarga ega bo`lmoqlari lozim, deb yozadi. Shu kitobning «Afsofiy bextarin zanxo» Ayollarning yaxshi fazilatlari haqida bo'limida ularning quyidagi fazilatlari ta’kidlanadi: «Ayol aqlan dono, uyatchan, iboli, iffatli bo'lib, ko‘p gapirmasligi lozim: u eriga bo‘ysunmog‘i, uni sevmog‘i, farzandlar tug‘ib, doimo halol, pok, to‘g`riso‘z, kamtar bo’lishi kerak, injiq bo`lmasligi, o‘z iffati va obro'sini to'kmasligi lozim; u hech qachon eriga nisbatan dimog‘dorlik, viqor hissini ko’rsatmasligi, o‘z ishlarini yaxshi, o‘z vaqtida bajarib, oilaning moddiy boyliklarini tejamkorlik bilan ishlatmog`i lozim; o‘z xulq-atvori bilan o‘z erining qalbida hadiksirash hissiga o`rin qoldirmasligi kerak»,-deb «Tadbiri manzil» asarining 38-varog`ida ta`kidlab o`tadi. XI asrda yashab ijod etgan mutafakkir Yusuf Xos Hojib o‘zining «Qutadg‘u bilig» asarida bola tarbiyasi haqida to‘xtalib, shunday yozadi: «Farzand qanchalik bilimli, aqlli- xushli bo‘lsa ota-onasining yuzi shunchalik yorug` bo‘ladi». U bola tarbiyasida otaning mas’uliyatiga alohida e’tibor beradi. «Kimning o‘g‘il-qizi erka bo‘lsa, deb yozadi u unga shu kishining o‘zi mungli bo‘lib yig‘laydi. Ota bolani kichikligida bebosh qilib qo‘ysa bolada gunoh yo‘q, barcha jafo otaning o`zida; o`g`il-qizning xulq-atvori yaramas bo`lsa, bu |