Oliy ta’lim,fan va innovatsiyalar vazirligi Jizzax davlat pedagokika universiteti
Yüklə 277,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- KIRISh Mavzuning dolzarbligi.
| 1 Oliy ta’lim,fan va innovatsiyalar vazirligi Jizzax davlat pedagokika universiteti ‘’Tarix o’qitish metodikasi yonalishi’’ O’zbekiston tarixi fanidan KURS ISHI MAVZU: Qo‘qon xonligida yuz bergan demografik jarayonlarning manbalarda aks etishi (XVIII-XIX asrlar) Bajardi: tarix o’qitish metodikasi yo’nalishi 5 kurs talabasi Abduganiyev Jasur Ilmiy rahbar: Eshonqulov U Jizzax 2023 2 KIRISh ………………………………………………………..3 Ibob. O‘rta Osiyo xalqlari etnik tarixi 1.1. VI-XIX asr birinchi yarmi O‘rta Osiyo xalqlari etnik tarixi aks etgan manbalar va ularning umumiy tavsifi....................................................5 1.2. Qo‘qon xonligi aholisi etnik tarkibiga doir ma'lumotlarning manbalarda aks etishi................................................................................9 IIbob.Qo’qon xonligi demografiyasi 2.1. Qo‘qon xonligida yuz bergan demografik o‘zgarishlar va unga ta'sir ko‘rsatgan omillarning manbalardagi talqini....................................16 XULOSA.........................................................................................................29 FOYDALANILGAN MANBA VA ADABIYoTLAR RO‘YXATI................32 3 KIRISh Mavzuning dolzarbligi. O‘zbekiston Respublikasi milliy mustaqilligi qo‘lga kiritilgan kundan boshlab uning hududida yashagan xalqlarning etnik tarixi, kelib chiqishi, shakllanish jarayonlari, milliy qadriyatlarga aylangan asriy an'analarini o‘rganishga alohida e'tibor berila boshlandi. Zero, jadidchilik harakatining yirik namoyondalaridan biri Maxmudxo‘ja Behbudiy ta'kidlaganidek, "nasl-nasabi va yetti otasining ismini bilmaydiganlarni qul manqurt derlar". Ma'lumki, O‘zbekiston hududida qadimda saklar, massagetlar, sug‘diylar, boxtarlar, xorazmliklar, farg‘onaliklar va chochliklar yashab kelishgan. Shu bilan birga O‘rta Osiyo mintakasi turli millat va elatlar hamda ko‘chmanchi va o‘trok aholi doimiy ravishda o‘zaro aloqada bo‘lib kelgan joy hisoblanadi. Shu bois O‘zbek xalqi etnogenezining shakllanishida bu yerda istiqomat qilgan elat, urug‘, qabilalar va ularning o‘zaro ta'siri muhim rol o‘ynagan. Etnogenez esa, uzoq davom etgan tarixiy jarayon bo‘lib, XVI - XIX asrlarda ham davom etgan. Demak, ko‘rilayotgan davr etnik tarix 1 masalalarini tadqiq qilish o‘zbek xalqi etnogenezi tarixining muhim muammolaridan birini hal etishda alohida ahamiyat kasb etadi. Qo‘yilgan masalani so‘nggi o‘rta asrlarda yaratilgan turkiy va fors tilidagi manbalar, arxiv hujjatlari, "Safarnoma" xarakteridagi asarlar asosida tadqiq kilish ishning dolzarbligini yana bir bor oshiradi. Albatta, amalga oshirilgan tadkikot bugungi kunga qadar erishilgan ilmiy natijalar, aynan etnik tarix va etnogenez jarayonlariga bag‘ishlangan mavjud adabistlarni o‘rganish, ularda ilgari surilgan nazariy-g‘oyaviy xulosalarni qiyosiy taqlil qilish asosida tayyorlandi. Xususan, V.V. Bartolьd, N.A. Aristov, A.Yu. Yakubovskiy, P.P. Ivanov, B. Axmedov, K. Shoniyozov, A. Asqarov kabi yirik olimlarning ishlari bu borada tayanch vazifasini o‘tadi. Masalaning o‘rganilish tarixi hamda bugungi kungacha amalga oshirilgan ishlar ko‘lami akademik K. Shoniyozov tomonidan atroflicha ochib berilgan 1.1bob . Olim S.P. Tolstov, A.D.Udalьtsov, K.V.Trever, I.I.Umnyakov, A.N.Bernshtam, L.A.Matsulevich, M.M.Gerasimov, N.A.Kislyakov, V.V.Ginzburg, A.Yu.Yakubovskiy 1 .Шавкат_Мирзиёе Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Бирлашган миллатлар ташкилоти Тошкен 2021 - 280 б 4 kabi tadkiqotchilarning ishlarini tahlil qilib, o‘zbek xalqi etnogenezi masalasiga doir turli qarash va yondashuvlarga izoh bergan. Jumladan, XX asr 40-yillarigacha xorijiy va sobiq SSSRda tarixchi olimlar o‘rtasida o‘zbek xalqi etnik tarixi XV - XVI asrdan, ya'ni Movarounnahr hududiga Dashti Qipchoq o‘zbeklarining kirib kelishidan boshlangan, degan noilmiy fikrlarning asossiz ekanligini ochib berishga qaratilgan ishlar yuzasidan aniq xulosalar bergan. K.Shoniyozov tahlillarida ikkinchi jahon urushi arafasida G‘arbiy yevropalik ayrim olimlar, xususan Germaniyada fashistik oqim namoyondalarining shovinistik nazariyalariga karshi olib borilgan ishlar, ularning ilmiy ahamiyati ham batafsil yoritilgan. Olimning mavjud nazariy-ilmiy qarashlar yuzasidan bergan yakuniy xulosalari ham katta ahamiyatga ega. Xususan, urug‘-qabilachilik an'analarini saqlab, asosan chorvachilik bilan shug‘ullanib, ko‘chmanchilik bilan kun o‘tkazib kelgan Dashti Qipchoq o‘zbeklari Movarounnahr va Xorazmga kelib o‘rnashgach, mahalliy aholi bilan yaqinlashib, qorishib borishlari natijasida umumiy iqtisodiy va madaniy birlik hosil bo‘lganligi hamda buning asosida keyinchalik o‘zbek millati tashkil topganligi ta'kidlangan.K.Shoniyozov tomonidan olib borilgan ushbu tadqiqotlar o‘zbek xalqi etnogenez masalasi yuzasidan fanda mavjud bo‘lgan natijalarni bir tizimga solishga, yangicha yondashuv va nazariy-g‘oyaviy qarashlarni ilgari surishga yordam beradi. Asarda o‘zbsk xalqining etnogenez jarayoni, ayniqsa uning dastlabki boskichlari batafsil tahlil qilingan. Ko‘rilayotgan masalaning Shoniyozov K. O‘zbek xalqining shakllanish jarayoni. Toshkent, 2001. Shoniyozov K. O‘zbek xalqining shakllanish jarayoni kadimdan to XV asrgacha bo‘lgan davri turli arxeologik, numizmatik materiallarni turkiy, arab va fors tilidagi manbalar bilan kiyoslab o‘rganilishi ishning ilmiy ahamiyatini yanada oshirgan. Asarning o‘zbek xalqi shakllanish jarayonini aks etgiruvchi muhim tadqiqot sifatidagi ahamiyatini e'tirof etgan holda, qayd etish lozimki, unda so‘nggi o‘rta asrlarda O‘zbekiston hududida kechgan etnik jarayonlarga yetarlicha o‘rin ajratilmagan. Xususan, muallif "XVI-XVIII asrlarda Movarounnahr vaunga tutash mintaqalardagi etno-siyosiy ahvol" deb nomlangan qismda asosiy e'tiborni mintaqada kechgan siyosiy ahvolni yoritishga qaratgan. Shu bilan birga, olim XVI asrda ko‘chmanchi urug‘larning Dashti Qipchokdan Movarounnahr va unga tutash hududlarga kirib kelishi, aholining etnik tarkibi, mashg‘ulot turlari hakidagi umumiy ma'lumotlarni berib o‘tish bilan cheklangan. 5 Shuningdek, tadkiqotda masalani yoritishda ushbu davrga oid ayrim manbalargina muomalaga tortilgan. Ba'zi holatlarda esa manbalardagi ma'lumotlarni keltirishda ba'zi juz'iy kamchiliklarga ham yo‘l qo‘yilgan. Jumladan, XVI asrning 30-yillarida Buxoro hukmdorlarining yurishlari natijasida Xiva xonligi aholisining bir kismini turli hududlarga olib ketilish jarayoni yoritilgan sahifalarda ayrim chalkashliklar, iqtiboslardagi noaniqliklar ko‘zga tashlanadi. O‘z o‘rnida akademik B. Ahmedov ham O‘zbek xalqining kelib chiqishi va xalq bo‘lib shakllanishi masalasini tadqiq etishda qo‘lyozma manbalarning muhim o‘rin tutishini alohida ta'kidlab o‘tgan 2 Yüklə 277,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|