Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

80 

NEDİM İPEK 

 

 

they abandoned. In 1918, the governments of Azerbaijan, Ahiska, Aras and 

Kars  were  founded.  Ahiska,  Aras  and  Kars  governments  joined  under  the 

name of Cenubi Garbi Caucasus Government in March 1919. 

These undertakings were not successful as a result. However, the attempt 

in Anatolia was successful and the Republic of Turkey was declared in 1923. 

The  Hatay  Republic  was  established  in  1939  and  the  Turkish  Republic  of 

Northern Cyprus was established in 1983. 

In this paper, the method of establishing of Turkish Government of Aras 

will be determined and evaluated their similarities and differences with com-

paring others regarding to reference sources.  

Key Words: Nation State, Republic of Aras, Government of Ahıska, Go-

vernment of Kars 

---

 

ULUS DEVLET ANLAYIŞI VE ARAS TÜRK HÜKÜMETİ 

81 

 

Giriş 

İnsan, yardımlaşmak ve korunmak amacıyla toplu yaşama ihtiyaç duy-

muştur. Bu nedenle sınırları belirli bir bölgede bir araya gelenler düzenli ya-

şamak  için  devlet  terimiyle  tanımlanan  siyasî  bir  teşkilatlanmaya  gitmiştir. 

Tarihî süreç içerisinde devletler birbirinden farklı tarzda kurulmuş ve işlemiş-

tir. Farklılaşmayı sağlayan temel unsurları coğrafya, toplumsal anlayış ve za-

man olarak sıralamak mümkündür.  

İlk devletlerin oluşumu ve şekillenmesinde coğrafya etkili olmuştur. Coğ-

rafi farklılıklar toplumların yaşam tarzları ile devletlerin şekillenmesinde et-

kili  olacaktır.  Aynı  dönemde  Orta  Asya’da  bozkır imparatorlukları  kurulur-

ken,  Mezopotamya’da  tarım  imparatorlukları,  sahillerde  oligarşik  cumhuri-

yetler ortaya çıkmıştır. Teknolojik gelişim ve değişim ile ilahi dinlerin yay-

gınlaşması  devlet  şekillerinin  de  aynileşmesine  vesile  olacaktır.  Nitekim 

Batı’da Roma sonrasında feodalite ve müteakiben modern dönem başlayacak-

tır. Modern dönemin devlet anlayışı ulus devlettir. Ulus devletleri kuruluş sü-

reci ve yöntemi açısından kabaca üç grupta incelemek mümkündür. Birincisi 

burjuvanın  önderliğinde  sanayileşmiş  toplumların  oluşturduğu  devletlerdir. 

Örneğin Fransa, İngiltere, Almanya. Bilindiği üzere bu ülkelerde burjuva aris-

tokrat ve ancien rejim mensupları ile çatışarak burjuva veya ulus devlet adı 

verilen siyasi yapıları üretmiştir. İkinci grubu söz konusu devletlerin emper-

yalist amaçlı yayılabilmek için kurdukları yapay ulus devletler oluşturur. Bal-

kanlardaki Osmanlı topraklarında kurulan Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, 

Sırbistan ve Karadağ bu özellikleri haiz devletlerdir. Keza Birinci Dünya Sa-

vaşı  sonrasında  Ortadoğu’da  inşa  edilen  devletler  de  bu  özellikleri  haizdir. 

Üçüncü grubu emperyalizme karşı direnerek imparatorluğu milli devlete dö-

nüştüren toplumların kurduğu devletler oluşturur. Örneğin, Türkiye.  

Batı’da ortaya çıkan ve gelişen ulus devletler dış politika adına mevcut 

askerî imparatorlukları parçalayıp yerine sözde ulus devletlerin kurulmasını 

plânlamışlardı.  Bu  plânların  gerçekleşmesi  adına  geliştirdikleri  projelerden 

belki  de  en  önemlisi  şark  politikasıdır.  Şark  meselesi  olarak  tanımlanan  bu 

politikanın temel ilgi alanı Osmanlı coğrafyasıdır. Projenin gerçekleşmesi ha-

linde Balkanlardaki Hristiyan toplulukları ayrı devletler şeklinde ortaya çıkar-

larsa, bölgede Osmanlı siyasî otoritesi sona erer, Batı’nın siyasî ve ekonomik 

desteğine muhtaç yeni pazarlar oluşur, belki de Katolik ve Protestan dünyası 

---

82 

NEDİM İPEK 

 

 

karşısında Ortodoks kilisesi milliyet esasında parçalanmış olurdu. Bu politi-

kanın uygulanması sonucu 1870’te on dört olan ulus devlet sayısı Berlin Ant-

laşması sonrası kurulan Balkan devletleri ile on sekize çıktı. Doksanüç Harbi 

sonrası müstakil devletlerin kurulması ile neticelenen süreç imparatorlukların 

parçalanması anlamına gelen Balkanlaşma teriminin ortaya çıkmasına vesile 

oldu. Balkanlarda Hristiyan etnik unsurların müstakil devlet kurmaları destek-

lenirken,  Müslümanlara  aynı  destek  verilmemiş,  hatta  Bosna  örneğinde  ol-

duğu gibi siyasî millî bir teşekkül olarak ortaya çıkmalarına belki de engel 

olmak düşüncesiyle işgal edilmiştir.  

Osmanlı coğrafyasında kurulması planlanan yapay ulus devletlerin sınır-

ları hami veya senarist olarak tanımlanabilecek olan devlet veya devletlerin 

kendi dengelerini gözeterek gerçekleştirdikleri çizime göre belirlenir. Bu be-

lirleme esnasında toprak üzerinde yaşayan topluluğun etnik veya kültürel ya-

pısı, bundan daha önemlisi iradesi dikkate alınmaz. Devletlerin sınırları çizi-

lirken etnik ve kültürel coğrafya dikkate alınmayarak milletler parçalanmış, 

topluluklar birbirine karşı ötekileştirilmiştir. Ülkenin bir bölgesinde yoğun bir 

şekilde yaşayan bir azınlık nüfus bırakılmıştır. Aslında siyasî haritaların çizil-

diği kongre ve konferansların düzenlenme amacı büyük devletlerin aralarında 

bozulan dengeleri yeni bir genel savaşa yer vermeden yeniden sağlamaktı.  

İkinci  aşamada  sınırları  belirlenen  topraklar  üzerinde  yaşayan  topluluk 

içerisinde devlete adını verecek etnik çekirdek seçilir. Sonraki aşamada hedef 

toplum  diğer  unsurlardan  uzaklaştırılmaya  çalışılır.  Bunun  için  de  ötekileş-

tirme yöntemine başvurulur. Farklılaştırmada ilk etapta dini ve eğitim kurum-

ları kullanılır. İkinci aşamada tedhiş örgütleri devreye sokulur. Son aşamada 

ise yabancı ordunun askerî harekâtı ve işgali devreye girer. Bazen sınırları be-

lirlenen topraklar üzerinde göçmen unsura istinaden ulus devletler kurdurul-

muştur. Örnek: İsrail, Ermenistan, ABD, Kanada. 

Osmanlı Devleti, Batı’nın şark siyasetine iki farklı şekilde karşı koymuş-

tur. Bu siyasete karşı geliştirdiği birincil politikası mevcut sınırlarını ve nüfus 

yapısını  koruyarak  ulus  devlete  dönüşmektir.  İkincisi  Balkanlarda,  Kafkas-

larda, Güney Anadolu’da ve Kıbrıs’ta sınırları dışında kalan halkının çoğun-

luğunu Türklerin oluşturduğu yerlerde yerli halka verdiği maddi destekle dev-

let yapılanmasına girmesini sağlamaktı.  

---