Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

890 

MURAT KEKLİK 

 

 

Misafirin olduğu yerde ev sahibi başköşede oturmaz 

Heyâlun sînede gönlüm ayag altındadur sâkî 

Oturmaz sedrde ev sâhibi mehmân olan yerde 

 g. 434/2 

İnsan arkadaşından bellidir atasözünü şair “Melek şeytanın olduğu 

yerde zincirle uğraşmaz” gibi özgün bir benzetmeyle dile getirmiştir. 

Refîkinden olur yahşı yamanı her kimün zâhir 

Ki zencîr ile eglenmez melek şeytân olan yerde 

g. 434/6 

Yağ yağ üste 

Bi-hemdi’llâh yatubdur sînem içre dâg, dâg üste 

Belî meşhûr sözdür ol mesel kim yag yag üste 

g. 435/1 

Beyaz üstüne beyazla yazılmaz 

Karadur rûzgârı her kimün kim gönli rövşendür 

Bilür her tifl-i mekteb kim yazılmaz ag, ag üste 

g. 435/2 

Her kimün kim gönli rövşen rûzgârı karadur 

Terk-i ‘âdetdür sözi ag üste yazmag ag ilen  

g. 384/2 

Dünyada her derdin dermanı vardır 

Diyerler helk kim dermânı var ‘âlemde her derdün 

Tebîbüm bes nedür dermân gönül bîmâr olan yerde  g. 439/3 

Her gecenin sabahı vardır 

Sübh-i visâldür şeb-i hicrân nehâyeti 

Dâg işledükce ‘âşıkun işler sitâresi  

 

g. 519/2 

Sarraf olmazsa toprak ile cevher birdir 

 

Herîdâr olmasa gövher kara daş ile yeksândur 

Eger erbâb-ı hâcet olmaya hâcet-revâ n’eyler 

g. 48/5 

Bir pillededür cem’ kara daş ile gövher 

Yûsuf nece bilsün ki herîdâr kimündür 

 

g. 68/6 

---

 

KAVSΠDİVANINDA ATASÖZLERİ VE VECİZ İFADELER 

891 

 

Hüsn ‘eşk ile berâberdür giriftâr olmasa 

Kim göher hâk ile yeksândur herîdâr olmasa 

g. 451/1 

Kara daş ile göher birdür herîdâr olmasa 

Pâdşâhum bilginen ben tek gedâlar kedrini   

g. 501/2 

Değirmen taneden ötürü dolanır 

Bir avuc unumdan benüm eflâk ne ister 

Derler ki degirmen dolanur dâneden ötrü   

g. 456/4  

Helva demekle ağız tatlanmaz 

Yetmeyen söz sûzına şûrın ne bilsün me’nînün 

Agzı şîrîn eylemez helvâ demek helvâ gibi   

g. 482/8 

Tok açın hâlinden anlamaz 

Beni bülbül görende gunça tek hâmûş gülşende 

N’ola ger etmese ikbâl kim toh tanımaz acı  

g. 511/7 

Adı var kendi yok 

Beni ma’zur dut ger olmışam mest isterem senden 

Vefa kim adı var yohdur özi ‘alemde ‘anka teg  

Tc. 3-2/3 

Yay oksuz olmaz 

Meşhûr durur kemân ki bî-tîr olmaz  

 

R/8 

2. Veciz İfadeler 

Türk Dil Kurumu Sözlüğü’nde veciz ifadeler “özdeyiş” adı altında; “Bir 

düşünceyi, bir duyguyu, bir ilkeyi kısa ve kesin bir biçimde anlatan, genellikle 

kim  tarafından  söylendiği  bilinen  özlü  söz,  vecize,  ülger,  kelamıkibar,  afo-

rizm, aforizma,  motto”

20

 şeklinde tanımlanmaktadır. Veciz ifadeler düşünce 

ağırlıklıdır. Okuyucuyu uyarmayı, aydınlatmayı; onlara doğruyu, güzeli gös-

termeyi  hedefleyen  didaktik  içerikli  yapılardır. Veciz  ifadelerin  atasözlerin-

den ayırt eden en büyük özellik söyleyenlerinin belli olmasıdır. Bir düşünce 

                                                      

20

 http://www.tdk.gov.tr/ (Erişim Tarihi 26.08.2016) 

---

892 

MURAT KEKLİK 

 

 

ve sanat adamının imzasını taşırlar. Atasözlerinin ise söyleyeni belli değildir. 

Toplumun ortak hafızasının ürünleridirler. Veciz sözlerle atasözlerinin ortak 

özelliği az sözle çok şey anlatıyor olmalarıdır. Her ikisinde de gerçek ve me-

caz anlamlar bir arada bulunur. Kavsî’nin şiirleri üzerine yapılan diğer çalış-

malardan  da  yararlanarak  Kavsî  Divanı’nda  tespit  edebildiğimiz  yukarıdaki 

atasözlerinden başka atasözü hükmünde değerlendirilebileceğini düşündüğü-

müz kimi söz kalıplarına Divan’daki pek çok mısra, beyit, bend ve manzu-

mede rastlanmaktadır. “Îcazlı” veya “veciz” olarak nitelendirebileceğimiz hi-

kemî bir anlayışla dile dökülen bu kullanımların atasözü veya deyim olup ol-

madıkları konu üzerinde yapılacak mukayeseli çalışmalarla açıklığa kavuşa-

caktır. Ayrıca veciz söz olarak tanımlayabileceğimiz sözlerden hangilerinin 

Kavsî’ye ait olduğunu yahut hangilerinin o dönemde yaygın olarak halk ara-

sında kullanıldığını belirleyebilmek detaylı bir çalışmayı gerektirmektedir. 

Kavsî’nin veciz sözlerinde âşıkanelik başta gelen ilham kaynağıdır. Aynı 

zamanda toplumun değer yargıları, tabiat, günlük yaşam veciz ifadelere yan-

sımıştır. Kavsî’nin fikri ve manayı ön plana çıkaran hikmetli sözleri beyit bü-

tünlüğü içerisinde duygu ve heyecan yüklüdür. Kavsî’nin talihinden şikâyeti, 

yaşadığı yalnızlık, kimsesizlik yine onun veciz ifadelerine yansıyan hususlar-

dandır. Din, ahlak, Allah, ruh, metafizik ve benzeri konular hakkındaki veciz 

ifadelere ise Kavsî Divanı’nda pek rastlanmaz. 

Aşağıda Kavsî Divanı’nda özlü söz olarak nitelendirebileceğimiz ifadeler 

ile bu ifadelerin geçtiği beyitler sıralanmıştır.  

Düşman muhabbetinin gülü dikene dönüşür 

Gül-i mehebbet-i düşmen tikan olur Kovsî 

Deme ki bir iki gün oldı çerh yâr bana 

g. 6/6 

Söz söylemeyi bilenler arasında elem olmaz 

Söz bilenler arasında ‘elem olmaz Kovsî 

Etmeyen hâme tek öz başını güftâra feda  

g. 10/11 

Bugünden yarına güvenmek fenalık getirir 

Çün yamandur e’timâd etmek bu günden danlaya 

Tâ hayâtum var durım hâlâ dolanım başuna 

g. 11/5 

---