Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
bağlamışdı 294
. Lakin bu fəth qalıcı olmamış, həm Əməvilər dövründəki daxili ziddiyətlər, həm də cənubi Qafqazda davam edən ərəb-xəzər müharibələri səbəbiylə Tiflisin fəthi gecikmişidi. 736-cı ildə Tiflis xilafətə birləşdirilmişdi. Bu tarixdən etibarən Tiflis xəlifələrin təyin etdikləri valilər tərəfindən idarə edilmişdi. 852-ci ildə Yusif ibn Muhəmməd əhdnamə şərtlərini yerinə yetirməməsi səbəbiylə Ərməniyyə hakimi Aşot oğlu Baqratı həbs edərək Bağdada göndərmişdi. Bu hadisədən sonra Baqratın qardaşı oğlunun ətrafında toplanan bir qrup erməni əyanı qiyam qaldırmış və Yusif ibn Muhəmmədi öldürmüşdülər. Bu işdə onlara bəzi yerli müsəlman əyanlar da kömək etmişdilər 295
. Bu hadisədən sonra xəlifə Mütəvəkkil (847-861) türk komandan Buğa əl- Kəbiri böyük bir ordu ilə cənubi Qafqaza göndərmişdi. Buğa əl-Kəbir qiyamçı erməni əyanlarını məğlub edərək onların çoxunu qılıncdan keçirmişdi. Daha sonra Tiflisə yaxınlaşan Buğa əl-Kəbir əmir Zirək ət-Türkiyə Kür çayını keçib şəhəri tam mühasirəyə almağı tapşırmışdı. Suğdabil hakimi İshaq ibn İsmayıl ibn Şueyb qaladan çıxaraq əmir Zirək ət-Türki ilə danışıq aparmağa cəhd etmişdi. Lakin Zirək ət-Türki onu və oğlunu yaxladıb edam etdirmişdi. Buğa əl-Kəbirin əmri ilə İshaq ibn İsmayılın şam ağacından tikilmiş sarayı və qəsri yandırılmışdı 296 . İshaq ibn İsmayılın babası Şueyb Əməvilərin məvlası olmuşdu. Bu hadisə nəticəsində 853-cü ildə Tiflisdə Şueybilər sülaləsinin hakimiyyəti sona çatmışdı. 853-880-ci illərdə Şeybanilər sülaləsi, 880-1062-ci illərdə isə əmir Cə’fər ibn Əlinin nəslindən olan Cə’fərilər sülaləsi Tiflis müsəlman əmirliyini idarə etmişdilər. 1122-ci ilə qədər Böyük Səlcuqlu dövlətinə aid olan Tiflis həmin il gürcü çarı IV Davidin (1089-1125) ordusu tərəfindən zəbt edilmişdi 297
. Eyni adlı gölün sahilində yerləşən Urmiyə şəhəri orta əsr ərəb müəllifləri tərəfindən Zərdüştün vətəni hesab olunurdu 298
. İbn Xordadbeh Urmiyəni Zərdüştün şəhəri adlandırmışdı 299 . Yaqut əl-Həməvi Urmiyənin Azərbaycanın qədim və böyük şəhərlərindən biri olduğunu, həmçinin məcusilərin peyğəmbəri Zərdüştün Urmiyalı
294 Yenə orada. 295 İBNü’l-ƏSİR, Kamil fi’t-Tarix, C. VII, s. 56-57. 296 Əbu Cə’fər Muhəmməd ibn Cərir TƏBƏRİ, Tarixi-Təbəri, C. XIV, s. 6042, Tehran 1383; İBNü’l-ƏSİR, Kamil fi’t-Tarix, C. VII, s. 56-57. 297
BÜNYADOV, Azərbaycan Atabəyləri Dövləti, s. 19-20. 298
VƏLİXANLI, həmin əsər, s. 98. 299
Məsalikü’l-Məmalik, s. 38. [ دشقنو ح٘٣كٓ ح٤ٓنُأٝ ]
olduğunu qeyd edir 300
. H. 617-ci (1220) ildə Urmiyədə olduğunu bildirən müəllif Urmiyəni gözəl havası və suyu, bol meyvə və tərəvəzi olan şəhər kimi təsvir edir. Lakin atabəy Özbəyin zəifliyindən ötrü bu şəhərin lazımi qayığını görə bilmədiyini yazır 301
. XI əsrin əvvəllərində Urmiyə gölü ətrafı oğuz qəbilələrinin daha sıx məskunlaşdığı ərazi idi. Həmidullah Qəzvini Urmiyə gölünün şimal-qərbində yerləşən Xoy şəhərini təsvir edərkən Xoyun türklərin diyarı kimi tanındığını qeyd etmişdir 302 . 1030-cu ildə Urmiyə civarından hərəkətə keçən oğuz süvariləri şərqi Anadoluda ermənilərin məskun olduqları ərazilərə ələ keçirərək bol qənimətlə Azərbaycana qayıtmışdılar. İbnü’l-Əsir bu hadisəni təsvir edərkən yazır ki, bu hərbi səfər vaxtı o qədər çox əsir alınmışdı ki, kölə bazarlarında ‚ən gözəl cariyənin qiyməti 5 dinar idi, oğlan kölələrin isə üzünə baxan yox idi‛ 303
. Bənzər bir hadisə də 1048-ci ildə baş vermişdi. Həmin ilin sentyabr ayında Böyük Səlcuqluların Azərbaycan valisi İbrahim Yınal Bizans və gürcülərin birləşmiş ordusunu Ərzurum yaxınlığında ağır məğlubiyyətə uğratmışdı. Gürcü ordusunun komandanı Liparit əsir alınmışdı. İbrahim Yınal gürcülərin 300 min dinar əvəzində Liparitin azad edilməsi təklifini rədd etmişdi. İbnü’l-Əsirin yazdığına görə bu döyüşdən sonra İbrahim Yınalın ordusu Azərbaycana 10 min araba qənimət və 100 mindən çox əsirlə qayıtmışdı 304
. Urmiyədən cənubda yerləşən Uşnuh Azərbaycanın qədim şəhərlərindən biridir. Yaqut əl-Həməvi bu şəhərdə olduğunu, onun Ərbil yolu üzərində olduğunu, Ərbillə arasında 5 günlük, Urmiyə ilə Uşnuh arasında isə 2 günlük məsafə olduğunu yazır 305 . İbn Hövqəl və əl-İstəxrinin əsərlərində bu şəhərin adı Uşnuhü’l-Azəriyyə kimi qeyd olunmuşdur 306
. İbn Hövqəlin yazdığına görə Varsan Beyləqandan daha böyük şəhər idi. Müəllif Varsanın qala divarları ilə əhatə olunduğunu, əhalisinin çox, ərazisinin geniş və əmtəəsinin bol olduğunu, Varsanda mehmanxanaların olduğunu qeyd etmişdir 307 .
300 Mu’cəm, C. I, s. 154. [ ٕاع٤تنلأت حٔ٣كه حٔ٤ظػ ح٘٣كٓ ٌْا ح٤ٓنأٝ ... يٞعُٔا ٢ثٗ دشقانو ح٘٣كٓ ]
Yenə orada. Həmçinin bax: VƏLİXANLI, həmin əsər, s. 98. 302
Nüzhətü'l-Qülub, s. 86-87. 303
İBNü’l-ƏSİR, Kamil fi’t-Tarix, C. IX, s. 301. 304
Yenə orada, s. 414. 305
YAQUT əl-HƏMƏVİ, Mu’cəm, C. I, s. 203. 306
İBN HÖVQƏL, Surətü’l-Ərz, s. 289; İSTƏXRİ, Məsalik, s. 73. Həmçinin bax: VƏLİXANLI, həmin əsər, s. 102. 307
İBN HÖVQƏL, Surətü’l-Ərz, s. 299. [ هظارٓٝ اًاهاٌٞاٝ اًلاٛا هصًاٝ ػٍكاٝ ٕاوِ٤ثُا ٖٓ هثًا ح٘٣كٓ ٢ٛٝ ٕاشنٝ , ٍأؼُا ٖٓ ناثٌُا ٕكُٔات ٌٕٞ٣ آ اٜتٝ نٌٞ اٜ٤ِػ مقا٘لُاٝ ]
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|