Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hafiz Əbü’l-Hüseyn Əhməd ibn Əli ibn Əsəd Bərdəi
- Hafiz Əbu Bəkr Əbdüləziz ibn Həsən Bərdəi
- Hüseyn ibn Əhməd ibn Kamil Bərdəi
- Hafiz Əbu Bəkr Məkki ibn Əhməd ibn Sə’dveyh Bərdəi
Hüseyn əl-Hərrani və Ömər ibn Əbu E’lan əs-Səqəfi kimi mühəddislərdən hədis dinləmiş və nəql etmişdi 395 .
Hafiz Əbü’l-Hüseyn Əhməd ibn Əli ibn Əsəd Bərdəi Məşhur hədis hafizi idi. Hirarə ləqəbi ilə tanınırdı. Hədis dinləmək üçün səyahət etmişdi. Müxəllid ibn Malik, Əli ibn Hərb, Əbü’l-Hüseyn ibn Faris, Əhməd ibn Mun’i və başqalarından hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Əbü’l-Hüseyn ibn Faris onun hafizliyini təsdiqləmişdi. Hafiz Nəsr ibn Əhməd, Məkki ibn Əbdan və başqaları da ondan hədis dinləmiş və nəql etmişdilər 396 . VIII-IX əsrlərdə yaşamışdır. Hafiz Əbu Bəkr Əbdüləziz ibn Həsən Bərdəi Yaşadığı dövrün böyük hədis hafizlərindən biri idi. Hədis dinləmək üçün çox səyahət etmiş və öz dövrünün məşhur mühəddislərindən bir çoxunun tələbəsi olmuşdu. Dəməşqdə Muhəmməd ibnü’l-Abbasdan, Misirdə hafiz Muhəmməd ibn Əhməd, Əbu Yaqub İshaq ibn İbrahim Bağdadidən, Mosulda Əhməd ibn Ömər Məvsilidən hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Ğəssan ibnü’r-Rəbi’, hafiz Əbu Əli Hüseyn ibn Əli, Əbu İshaq İbrahim ibn Muhəmməd əl-Müzəkki, hafiz Əbu Muhəmməd Abdullah ibn Səid ondan hədis dinləmişdilər. Dövrün müşhur mühəddislərindən Əbu Bəkr Muhəmməd ibn İshaq ibn Xuzeymə ilə çox səmimi münasibəti var idi. Alim uzun müddət Xorasanın Nişapur şəhərində yaşamış, h. 318-ci ildə (930) Nişapuru tərk edərək Fəravə şəhərinə gəlmişdi. Fəravə ribatında 397
bir müddət yaşadıqdan sonra alim Nəsa 398
şəhərinə köçmüş və h. 323-cü ildə (935) burada vəfat etmişdi 399 .
Hüseyn ibn Əhməd ibn Kamil Bərdəi
395 Ağa Bozorg TEHRANİ, Təbəqatü’l-İ’lami’ş-Şafi’iyyə, (Hzr. Ə. T. Fənrəvi), s. 212, 214, 234, Beyrut 1971; BAĞDADİ, Təkmilətü'l-İkmal, C. II, s. 35-36. 396
İBN MAKULA, İkmal, C. I, s. 176; s. 198, Əhməd ibn Əli İBN HƏCƏR əl-Əsqəlani, Nüzhətü’l-Əlbab fi’l-Əlqab, (Nşr. Ə. Sudeyri), s. 198, Riyad 1989. 397 Ribat-sərhəd qala-zastavası. Fəravə ribatı indiki Türkmənistanın Sərdar rayonu ərazisində yerləşirdi. 398 Nəsa-qədim Xorasanın şəhərlərindən biri idi. Xarabalıqları Türkmənistanın paytaxtı Aşqabadın 15 km qərbində, Bagir kəndi yaxınlığında yerləşir. Qədim adı Parthaunisa olan şəhər Parfiya kralı I Mitridatın paytaxt şəhəri olmuşdu. 399 YAQUT əl-HƏMƏVİ, Mu’cəmü’l-Büldan, C. I, s. 411-414; ƏBU NUEYM İSBƏHANİ, Hilyətü’l-Əvliya, C. V, s. 63. Hədis ravisi idi. Hüseyn ibn Abdullah ibnü’l-Xuseybdən hədis nəql etmişdi. Muhəmməd ibn Muhəmməd əs-Səkkak da ondan hədis nəql etmişdi 400 . Yaşadığı dövrü müəyyən etmək mümkün olmamışdır.
Yaşadığı dövrün böyük hədis hafizlərindən biri idi. Hədis dinləmək məqsədiylə İslam coğrafiyasının bir çox yerlərinə səyahət etmişdi. Dəməşqdə Əhməd ibn Ümeyr, Muhəmməd ibn Yusif əl-Hərəvidən, Trablusda Əbü’l-Qasım Abdullah ibn Hüseyn ibn Əbdürrəhman əl-Bəzzazdan, Bağdadda Əbü’l-Qasım Bəğəvi, Səid ibn Əbdüləziz əl- Hələbi, Əbu Muhəmməd Saəda, Əbu Yə’la Muhəmməd ibnü’l-Fəzl, Əbu Ərubə Hüseyn əl-Hərrani, Əbu Cə’fər ət-Təhavi 401 , Əbdülhəkim ibn Əhməd əl-Misri, Muhəmməd ibn Əhməd ibn Rica əl-Hənəfi, Muhəmməd ibn Ümeyr əl-Hənəfidən, Misirdə U’rs ibn Fəhd əl-Məvsilidən hədis dinləmişdi. Ustad Əbü’l-Vəlid Həssan ibn Muhəmməd əl-Fəqih, Hakim Əbu Abdullah, Əbü’l-Fəzl Nəsr ibn Muhəmməd əl-Əttar ondan hədis dinləmiş və nəql etmişdilər. Əbu Bəkr Məkki Bərdəi h. 330-cu ildə (942) Xorasanın Nişapur şəhərinə köçmüş və orada məskunlaşmışdı. H. 350-ci ildə (961) Nişapuru tərk edib Mavərünnəhrə səyahət etmişdi. Xorasanda ikən hədis elminə dair bir neçə əsər qələmə almışdı. H. 354-cü ildə (965) Şaş 402
şəhərində vəfat etmişdi 403
. Nəql silsiləsində Əbu Bəkr Məkki Bərdəinin də olduğu hədislərdən biri aşağıdakıdır: Abdullah ibn Əmr (ا) dedi: Allah Rəsulu (م) buyurdular: ‚Allah elmi insanlar(ın beynindən, zehnindən)dan zorla çəkib almaz. Lakin aralarından alimləri almaqla elmi də alıb aparar. (Cəmiyyətdə) alim qalmayandan sonra insanlar cahilləri özlərinə rəhbər
400 ƏBU NUEYM İSBƏHANİ, Hilyətü’l-Əvliya, C. IV, s. 168. 401 Əslən Misirlə olan imam Əbu Cə’fər Əhməd ibn Muhəmməd ibn Səlamə ibn Əbdülməlik əl-Əzdi ət-Təhavi (853- 933) əhli-sünnə alimlərinin məşhurlarından idi. ‚Əhkamu’l-Qur’an‛, ‚Nəvadiru’l-Fiqhiyyə‛, ‚Məani’l-Asar‛ kimi 15- dən çox əsərin müəllifidir. Həmçinin ‚Əqidətü’t-Təhaviyyə‛ adlı əhli-sünnə əqidəsinə dair əsərin müəllifidir. 402 Şaş-indiki Özbəkistanın paytaxtı Daşkəndin qədim adı. 403 YAQUT əl-HƏMƏVİ, Mu’cəmü’l-Büldan, C. I, s. 271; SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. I, s. 212; TEHRANİ, Təbəqatü’l- İ’lam, s. 189. qəbul edərlər. Onlar da savadsızca hökm verərlər, həm özləri yollarını azarlar, həm də insanları yollarından (zəlalətə) sapdırarlar‛ 404 .
Əbu Talib Səid ibn Muhəmməd Bərdəi Hənəfi məzhəbinə mənsub mühəddis və fəqih idi. İmam Əbu Cə’fər Əhməd ibn Muhəmməd Təhavinin yaxın dostlarından idi. Bağdadda imam Təhavidən hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Hafiz Əbu Muhəmməd Abdullah ibn Muhəmməd əl-Haris, Əbu Talib Səid Bərdəidən hədis dinləmişdi 405
. Mənbələrdə Əbu Talib Səid Bərdəinin ölüm tarixi qeyd olunmamışdır. İmam Təhavinin (853-933) müasiri olduğuna görə onun da IX-X əsrlərdə yaşadığını söyləmək olar.
Mö’təzilə məzhəbi alimlərinin məşhurlarından, fəzilətli və nəcib insan idi. Əbbad ibn Süleymanın tələbəsi olmuşdu. Əbbad ibn Süleyman isə Haşim əl-Fuvatinin yetirməsi idi. Xətib Bağdadi Əbü’l-Həsən Əhməd Bərdəinin Əbu Əli əl-Cübbaidən 406
də dərs aldığını qeyd etmişdir 407 . Əbü’l-Həsən Əhməd Bərdəi Bağdaddakı kəlam alimlərinin qabaqcılı idi. Tez-tez elmi diskussiyalarda iştirak edirdi. Belə diskussiyalardan birində Əbü’l-Abbas Hələbi ona belə bir sual vermişdi: ‚Fe’ldən əvvəl istitaənin 408 mövcud olmasına dair dəliliniz nədir?‛. Əbü’l-Həsən Əhməd Bərdəi cavab verdi: ‚Allahın kəlamı olan Qur’ani-Kərim‛, sonra bu ayəni oxudu: ‚Cinlərdən olan bir ifrit dedi: ‚Sən yerindən qalxmamış mən onu sənə gətirərəm. Mən bu işi görməyə çox qüvvətliyəm, etibarlıyam!‛ 409 . Əbü’l-Abbas Hələbi dedi: ‚İfrit yalan danışmışdır. Onun sözü dəlil 404
İBN ƏSAKİR, Tarixu-Mədinəti-Diməşq, C. LX, s. 236. ( ِياَُّ٘ا َِٖٓ ااًػا َىِرْٗا َِِْْؼُْا ُطِثْوَ٣ لا َ َّللَّا َِّٕئ , َُْْ اَلِئ ٠َّرَؼ ، ِءأََُِؼُْا ِطْثَوِت َِِْْؼُْا ُطِثْوَ٣ ٌَُِْٖ اَُِّٞظَأ َٝ اَُِّٞعَك ، ٍِِْْػ ِهْ٤َـِت ا َْٞرْكَأَك ، لااَُّٜظ ااًٌُٝء ُن ُياَُّ٘ا َمَفَّذا ، اأًُِاَػ ْى ُهْرَ٣). Bu hədis üçün bax: BUXARİ, Səhih, Elm, 34; MÜSLİM, Səhih, Elm, 47/ 2673; TİRMİZİ, Sünən, Elm, 5/ 2652. 405 İBN ƏBÜ’l-VƏFA, Cəvahirü’l-Muziyyə, C. II, s. 224. 406 Əbu Əli Muhəmməd ibn Abdullah Cübbai (850-916) mö’təzilə məzhəbinin əsasını qoymuş nəzəriyyəçi alimlərindən idi. 407
XƏTİB BAĞDADİ, Tarixu-Bağdad, C. IV, s. 290. 408
İstitaə-hər hansı bir işi görmədən, əməli törətmədən, fe’li işləmədən əvvəl bunu edə biləcək qüdrətə sahib olma. Mö’təzilə məzhəbinə görə insan hər hansı bir işi, əməli etmədən əvvəl bunu edə biləcək qüdrətə malik olmuş olur. Belə ki, insan həmçinin öz əməlinin yaradıcısıdır. 409
Qur’ani-Kərim, Nəml surəsi, ayə 39. ( ٌٖ٤َِٓأ يٌّ١َِٞوَُ ِْٚ٤ََِػ ٢ِِّٗئ َٝ َيِٓاَوَٓ ِْٖٓ َُّٞوَذ َْٕأ ََْثَه ِِٚت َي٤ِذآ اََٗأ ِّٖ ِعُْا َِٖٓ ٌد٣ ِهْلِػ ٍَاَه )
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|