Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əbu Cə’fər Muhəmməd ibn Xalid ibn Yəzid Bərdəi
- Əbu Bəkr Muhəmməd ibn Abbas ibnü’l-Fəzl əl-Ətrablisi Bərdəi
- Mövlana Muhyəddin Muhəmməd ibn Muhəmməd ibn Muhəmməd əl-Hənəfi Bərdəi
Əbü’l-Vəlid Yunis Qurtubi müasir olmuşdurlar. Beləcə Əhməd Bərdəinin X-XI əsrlərdə yaşadığını təxmin etmək olar.
Siqa hədis ravisi idi. Məkkədə məskunlaşmışdı. Muhəmməd ibn Səid ibnü’l-Əməş, Əbu Sələmə Übeydullah ibn Xələsə, Asim ibn Rəvvad ibnü’l-Cərrah, Əbu Abdullah Xələf, Ətiyyə ibn Bəqiyyədən hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Əbü’l-Qasim Təbərani Misirdə onun hədis dərslərində iştirak etmişdi. Əbu Muhəmməd Abdullah ibn Əbdan əl-Muqri, Əbu Əli Hüseyn ibn Əli Nişaburi (öl. 960) ondan hədis nəql etmişdilər. Alim h. 317-ci il zilhiccə ayının 8-i (11 yanvar 930) Məkkədə həcc ziyarətini yerinə yetirərkən qərmətilər tərəfindən şəhid edilmişdi 432 .
Əbu Bəkr Muhəmməd ibn Abbas ibnü’l-Fəzl əl-Ətrablisi Bərdəi Hədis ravisi idi. Əbu Bəkr Muhəmməd Bərdəi Ətrablisdə 433 yaşamış və burada Səid ibn Əmr əs-Səkvənidən hədis nəql etmişdi. Əbdülvəhhab əl-Kilabi, Əbü’l-Qasım Əbdülvahid ibn Əhməd ibnü’l-Əvf əl-Müzəni, Əbü’l-Vəfa Hüffaz ibn Həsən və Əbdüləziz ibn Əhməd ondan hədis dinləmiş və nəql etmişdilər 434
. Ölüm tarixini və yaşadığı dövrü müəyyən etmək mümkün olmamışdır.
Fəzilət sahibi, gözəl əxlaqlı, lütfkar, təvazökar bir şəxs idi. Alim ailəsində böyümüşdü, mənsub olduğu ailədə alimlər yetişmişdi. İlk təhsilini atasından almışdı. Daha sonra Şiraza getmiş və bu şəhərin alimlərinin yanında müxtəlif elm sahələrinə aid biliklərə yiyələnmişdi. Daha sonra Anadoluya getmiş və Bursa şəhərində Əhməd paşa mədrəsəsinin müdərrisi olmuşdu. Bir müddət sultan Yavuz I Səlimin (1512-1520) əmri
432
ZƏHƏBİ, Mizanü’l-E’tidal, C. I, s. 178; ƏBU NUEYM İSBƏHANİ, Hilyətü’l-Əvliya, C. IV, s. 186; Əbu Hatim Muhəmməd İBN HİBBAN ət-Təmimi əl-Busti, Kitabu’s-Suqat, C. IX, s. 126, Heydərabad 1975; MƏQRİZİ, Kitabü’l- Müqəffa, C. V, s. 620. Qərmətilər tərəfindən həmin bu qətliamda öldülülən digər bir azərbaycanlı alim Əbu Səid Əhməd Bərdəi olmuşdu. 433 Ətrablis və ya Trablis (Tripoli)-Livanın şimalında, Aralıq dənizi sahilində şəhər. 434 İBN ƏSAKİR, Tarixu-Mədinəti-Diməşq, C. LIII, s. 301. ilə İstanbulda saray məmurlarının təlimi ilə məşğul olmuşdu. Sonra Ədirnəyə köçmüş və buradakı mədrəsələrdə dərs vermişdi. Ərəb və fars dillərində təfsir, ərəb dili, fiqh üsulu kimi elm sahələrinə dair bir sıra əsərlər qələmə almışdı. Yazdığı bir qəsidə Yavuz Səlimin o dərəcədə xoşuna gəlmişdi ki, özü də şair olan sultan mükafat olaraq ona 300 qızıl əşrəfi 435
, bir samur kürk və hər üç ayda bir 80 aqça ülufə bağışlamışdı. Qazi Bəyzavinin ‚Ənvarü’t-Tənzil və Əsrarü’t-Tə’vil‛ adlı Qur’an təfsirinə haşiyə, Əzudəddin əl-İcinin 436
‚Adabü’l-Bəhs‛ adlı əsərinin şərhinə haşiyə, Seyyid Şərif Cürcaninin ‚Təcrid‛ 437 inə yazılmış şərhə haşiyə, ‚Haşiyə ələ’t-Təlvih‛ alimin əsərlərindən bəziləridir 438
. Əhməd Ədnirəvi onun gözəl xətti olduğunu, fəzilətli, xoş söhbətli, təmiz əqidəli və əxlaq sahibi insan olduğunu qeyd etmişdir 439 . Mövlana Muhyəddin Bərdəi H. 927-ci ildə (1521) Ədirnədə vəfat etmişdi. Onun övladlarından Şəmsəddin Həmdi də ‚Bərdəizadə‛ ləqəbi ilə tanınmış şair idi və farsca çox gözəl şerlər qələmə almışdı 440
. Muhyəddin Bərdəinin ‚Haşiyə ələ şərhi İsağoci li’l-Kati‛ adlı əsəri İstanbul Köprülü yazma əsərlər kitabxanası və Konya Yusifağa kitabxanasında, ‚Haşiyə ələ şərhi Adabi’l-Bəhs lil-İci‛, ‚Risalətü’l-Kəlamiyyə‛ və ‚Şərhu’l-Adabu’l- Əzudiyyə‛ adlı əsərləri İstanbul Köprülü yazma əsərlər kitabxanasıında saxlanılır. İmamü’s-Sibt Əbu Bəkr Əhməd ibn Harun ibn Ruh 441
Bərdici Yaşadığı dövrün böyük hədis hafizlərindən biri idi. Hədis elmləri sahəsində bütün İslam dünyasında mərci’ hesab olunurdu. Bəzi mənbələr onun nisbəsini həm də ‚Bərdəi‛ olaraq qeyd edirlər. Əbu Bəkr Bərdici hədis dinləmək üçün uzun səyahətlərə çıxmış, Beyrut, Dəməşq, Hələb, Hums, Qahirə, Hərran, Kufə kimi İslam coğrafiyasının
435 Əşrəfi-Osmanlı imperatorluğunda bir neçə növ əşrəfi adlanan qızıl pul zərb edilmişdir. İlk ‚əşrəfi‛ (1=3,35 gr qızıl) Yavuz I Səlimin hakimiyyəti illərində, Misirin Osmanlı dövlətinə birləşdirilməsindən sonra, zərb edilmişdi. 436
Qazi Əzudəddin Əbü’l-Fəzl Əbdürrəhman ibn Əhməd ibn Əbdülğəffar əl-İci (1300-1355). Əslən İranın Şiraz vilayətinin İc qəsəbəsindəndir. Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. Fiqh, fiqh üsulu, təfsir, tarix, əxlaq kimi sahələrə dair bir sıra əsərlərin müəllifidir. Ən məşhur əsəri əqidəyə dair qələmə aldığı ‚Əqaidü’l-Əzudiyyə‛ adlı əsəridir. 437
Nəsrəddin Tusinin (öl. 1274) ‚ət-Təcrid fi İlmü’l-Kəlam‛ adlı əsəridir. 438
KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü’z-Zünun, C. I, s. 98; KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. III, s. 676. 439
Əhməd ibn Muhəmməd ƏDNİRƏVİ, Təbəqatü’l-Müfəssirin, s. 176, Beyrut (trz). 440
İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. VIII, s. 89; NƏFİSİ, Tarixi-Nəzm və Nəsr, C. I, s. 340; İsaməddin Əhməd TAŞKÖPRÜZADƏ, Şəqaiqü’n-Numaniyyə fi Üləmai-Dövləti’l-Osmaniyyə, s. 240-241, Beyrut 1985. Taşköprülüzadə mövlana Muhyəddin Muhəmməd Bərdəinin h. 928 və ya 929-cu illərdə (1522 və ya 1523) vəfat etdiyini qeyd etmişdir. 441
Bəziləri bu adı ‚Rəvahə‛ kimi transkripsiya etmişdirlər. ‚Rəvahə‛ adı ərəb qrafikası ilə ‚حؼاٝن‛ kimi yazılır. Buna görə də ‚غٝن‛ adını Ruh və ya Rəvəh kimi oxumaq daha münasib olacaqdır. Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|