Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Müəyyinəddin Əbu Əli Əyyub ibn Əhməd ibnü’l-Əziz Beyləqani
- Qazi Üməyyədəddin Əbü’l-Fərəc Məs’ud ibn Əhməd ibn Mahmud Beyləqani
Muhəmməd ibn Yəhya Nişapuri və əllamə Qütbəddin İbrahim ibn Əli Əndəlusidən də müxtəlif elm sahələrinə dair bilikləri öyrənmişdi 457 . Əbu Əhməd Zəki Beyləqani həmçinin varlı tacir idi. H. 636-cı ildə (1239) ticarət məqsədiylə Dəməşqə səyahət etmişdi. O, köçüb Yəməndə məskunlaşmış, uzun ömür sürmüş və h. 675-ci ildə (1276) Ədən şəhərində vəfat etmişdi 458
. Ədəndəki mədrəsələrdən birində müdərris olan Zəki Beyləqani vəsərsəlik hüququ sahəsindəki dərin biliyi ilə yanaşı riyaziyyat, fiqh, fiqh üsulu, hədis, cədəl, məntiq kimi elm sahələrində dövrün tanınmış mütəxəssislərindən biri olmuşdu. Ədəndə onun dərslərində çox sayıda tələbə iştirak edirdi. Nurəddin Əbü’l-Həsən Haşimi, Əhməd ibn Muhəmməd əl-Hərrazi, Əbü’l-Xeyr ibn Mənsur Şəmmaxi, İsmayıl əl-Hədrami onun tələbəsi olmuşdular 459 . Yafi’i (öl. 1367) öz əsərində onun sultanla mübahisə etdiyini, bu mübahisədən sonra köçüb Yəməndə məskunlaşdığını qeyd edir. Lakin müəllif onun hansı sultanla və hansı mövzuda mübahisə etdiyini bildirmir. Yafi’i özü əslən Yəmənli idi, gəncliyi və tələbəlik illəri Ədəndə keçmişdi. Ehtimal ki, bu hadisə xeyli məşhur hadisə olmuşdur və Yafi’i təfərrüatına varmadan qısaca bunu öz əsərində qeyd etmişdi. Cəmaləddin Abdullah Himyəri isə onun əmisi oğlu Şəmsəddin Əbu Tahir Beyləqanin vəsiyyətinə əməl edərək, Misir Məmlüklü sultanı Müzəffər Seyfəddin Qutuzun (1259-1260) hakimiyyəti dövründə, özünün və əmisi oğlunun ailəsi ilə birlikdə Misirdən Yəmənə köçdüyünü qeyd etmişdir 460
. Sultan Müzəffər Qutuzun cəmi 1 il hakimiyyətdə qaldığını nəzərə alaraq bu hadisənin də 1259-1260-cı illərdə baş verdiyini təxmin etmək olar. Lakin Himyəri onun və ya əmisi oğlunun hakimiyyət dairələri ilə aralarında hər hansı bir ziddiyət olduğundan söhbət açmır. Bəhaəddin Cəndi öz əsərində Əbu Əhməd Zəki Beyləqani və əmisi oğlunun Misirdəki bəzi fəqihlərlə, xüsusilə də bir qazi ilə, aralarında dərin ziddiyətlər olduğunu, bu səbəbdən bu iki əmi oğlunun müxtəlif vaxtlarda Misiri tərk edərək Yəmənə köçdüklərini qeyd etmişdir. Bundan başqa Bəhaddən Cəndi sultan
457 Cəmaliddin Muhəmməd İBNü’s-SABUNİ, Təkmilətü’l-İkmalü’l-İkmal fi’l-Ənsab, (Nşr. M. Cavad), s. 55, Bağdad 1957; HİMYƏRİ, Nisbə ilə’l-Məvazi’, C. I, s. 143. Bəzi mənbələrdə alimin babasının adı ‚Ömər‛, bəzilərində isə ‚İmran‛ kimi qeyd edilmişdir. 458 İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. V, s. 632; Abdullah ibn Əsəd əl-YAFİ’İ, Miratü’l-Cənan və İbrətü’l-Yəqzan, C. II, s. 580, Beyrut 1997; ƏSNƏVİ, Təbəqatu’ş-Şafi’iyyə, C. I, s. 133. Əsnəvi onun h. 676-cı ildə (1277) vəfat etdiyini qeyd etmişdir. 459 HİMYƏRİ, yenə orada; Əhməd ibn Əli İBN HƏCƏR əl-Əsqəlani, Dürərü’l-Kaminə fi Əyanü’l-miəti’s-Saminə, C. II, s. 84, Heydərabad 1929. 460
HİMYƏRİ, yenə orada. Müzəffər Qutuzun imam Şəmsəddin Əbu Tahir Zəki Beyləqaniyə dərin hörmət bəslədiyini, hətta tez-tez elmi mövzularda onun fikirlərinə müraciət etdiyini, Yəmənə köçəndən sonra da onu yenidən Misirə dəvət etdiyini yazır 461
. Digər tərəfdən Şəmsəddin Əbu Tahir Beyləqaninin hansı səbəbdən belə bir vəsiyyət etdiyi də sual doğurur. Ehtimal ki, sultan Müzəffər Qutuzun ölümündən (1260) sonra Əbu Əhməd Zəki Beyləqani Misir Məmlüklü sarayı tərəfindən göstərilən himayədən məhrum olmuş və Yəmənə getmək məcburiyyətində qalmışdı.
Təsəvvüf əhlinə mənub mühəddis idi. Çox sayıda hədisi, tarixi hadisəni və şerləri əzbər bilirdi
462 . İbnü’l-Fuvati Müəyyinəddin Əli Beyləqaninin yaşadığı dövr və ya ölüm tarixi haqqında heç bir məlumat verməmişdir.
Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih, Beyləqanın əyan və əsilzadə ailəsinə mənsub möhtərəm şəxslərindən biri idi. Bütün Arranda fəziləti, fiqh elmindəki dərin biliyi ilə tanınmışdı. Həmçinin öz dövrünün görkəmli ədibi idi. İbnü’l-Fuvati h. 657-ci ildə (1259) Əhərdə onun ərəbcə yazdığı gözəl bir qəzəli dinlədiyini bildirmiş və həmin qəzəli əsərində qeyd etmişdi 463
: ٍٚ٘ؽت بِٞوُا ٠ُا ء٢ٍ٣ هٔه Ay qəlbləri öz gözəlliyi ilə bəzəyir ُْوٍٗ ٝ ُّػٍٗ ٙهظاٗ ْوٍت ٝ Baxanın korluğu da buna mane deyil ٙن ْٞٗ ٝ ة٤غهُا ٖصـُا ٝ ْ٣هً Ceyran kimi dik duruşun, şux qamətinlə ٍُْثُٔاٝ ُٚٓاٞه ٝ ٚظاؽُأ Diqqətin, baxışın və nurlu təbəssümünlə طٜثٔت ىاظن ٖٓ اًآٞ٣ ُخىك لا Sənin rizanı qazandığım gün sevincdən uçdum ّأٌأ يثؼ ة٣مؼذ ٖٓ ُدً٘ ٕا Sən mənə sevgimdən ötrü əzab versəndə
461 CƏNDİ, Süluk fi Təbəqati’l-Üləma və’l-Müluk, C. I, s. 439-441. 462 BÜNYADOV, ‚Vidnıye Deyateli Azerbaydjana v Soçinenii İbn al-Fuvati‛, s. 61-67. 463 Kəmaləddin Əbü’l-Fəzl Əbdürrəzzaq ibn Əhməd İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab fi Mu’cəmü’l-Əlqab, C. IV/2, s. 954-955, (Nşr. M. Cavad), Dəməşq 1963. Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|