Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əbu Abdullah Nafi’ ibn Əli ibn Yəhya əs-Səravi əl-Azərbaycani
- Muhəmməd ibn Muhəmməd ibn Hüseyn ibn Əbduk əl-Azərbaycani
- SÜTAD
- Əbu Yə’la Muhəmməd ibn Muhəmməd ibn Saleh ibnü’l-Haruyə əl-Azərbaycani
- Əbu Bəkr Muhəmməd ibn Musa ibn Saleh əl-Mərəndi əl-Azərbaycani
- Əbü’l-Fəth Saleh ibn Əhməd əl-Azəri
- Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Musa əl-Azəri
- Əbdülxaliq ibn Əbü’l-Məali ibn Muhəmməd əl-Arrani
və əxlaqa dair əsər olsa da bu əsərdə Azərbaycan, Arran və Anadoluda yaşayan oğuzlar haqqında dəyərli tarixi məlumatlar var 339 . ‚Ənisü’l-Qülub‛ Anadoludakı farsdilli ədəbiyyatın qiymətli nümunələrindən biridir. Bu əsər Firdovsinin ‚Şahnamə‛si tərzində qələmə alınmışdır və bir növ xəlifələrin tərənnüm edildiyi şahnamədir 340 .
saxlanılır. Burhanəddin Anəvinin ölüm tarixi 1214-cü ildən sonraya təsadüf edir.
Şafi’i məzhəbinə mənsub mühəddis və fəqih idi. Əbu Əyyaş Cə’fər ibn Muhəmməd Ərdəbilidən hədis dinləmişdi. Əli ibn Muhəmməd ibn Məhruyə Qəzvini, Əbü’l-Həsən Əli ibn İbrahim əl-Qəttan Qəzvininin tələbəsi olmuş, onların yanında fiqh elmini öyrənmişdi. Əbü’l-Həsən Əhməd ibn Muhəmməd əl-Ətiqi ondan hədis dinləmiş və nəql etmişdi 341
. Əbu Abdullah Nafi’ əl-Azərbaycani h. 382-ci ildə (992) həcc ziyarətindən qaydarkən Bağdada gəlmiş və burada hədis dərsləri vermişdi 342 . əs-Səravi (١ٝهٍُا) nisbəsinin haradan, hansı yaşayış məntəqəsindən gəldiyinə dair yuxarıda məlumat vermişdik, bu nisbə cənubi Azərbaycanın Sərab şəhərinə aiddir. Səm’ani alimin h. 400-cü ildən (1010) əvvəl vəfat etdiyini yazır 343
.
Mühəddis idi. Hədis dinləmək üçün səyahətə çıxmış, Hicaz, İraq, Misir və Şam diyarının mühəddislərindən hədis dinləmişdi. İbnü’l-Müqəyyir, İbn Rəvahə, İbn Qumeyrə, İbn Rəvvac və Səxavi onun hədis dinlədiyi mühəddislərdən idilər. Qüds şəhərində yaşamış və burada hədis dərsləri vermişdi. İbn Xubbaz və İbn Əttar kimi
339
KÖPRÜLÜ, həmin məqalə. 340
Mikayıl BAYRAM, ‚Selçuklular Zamanında Anadolu’da Bazı Yöreler Arasındaki Farklı Kültürel Yapılanma ve Siyasi Boyutları‛, SÜTAD, S. 1, Konya 1994, ss. 79-92; Ali ÖNGÜL, ‚Selçuklularda Eğitim Faaliyetleri ve Yetişen İlim Adamlarına Genel Bir Bakış‛, CBÜSBED, C. I, S. 2, Manisa 2003, ss. 67-78. 341
YAQUT əl-HƏMƏVİ, Mu’cəmü’l-Büldan, C. IV, s. 66-67; Əbu Nəsr Əli ibn Hibətullah İBN MAKULA, İkmal, C. II, s. 119, Qahirə 1976; Əbü’l-Fəzl İBNü’l-QEYSƏRANİ, Ənsabü’l-Müttəfiqə, s. 22, Bağdad 1970. İbnül-Qeysərani alimin adını digər müəlliflərdən bir qədər fərqli, ‚Əbu Abdullah Nafi’ ibn Əli ibn Bəhr ibn Əmr ibn Hazim‛ olaraq qeyd etmişdir. 342 Xətib Əhməd ibn Əli əl-BAĞDADİ, Tarixu-Mədinətü’s-Səlam Bağdad, C. XIII, s. 322, Qahirə 1931. 343 Yenə orada. hədis alimləri onun tələbəsi olmuşdular. Alim h. 682-ci ilin rəcəb ayında (oktyabr 1283) vəfat etmişdi 344 .
Əbu Yə’la Muhəmməd ibn Muhəmməd ibn Saleh ibnü’l-Haruyə əl-Azərbaycani Mühəddis, siqa hədis ravisi idi. Azərbaycanda dünyaya gəlmiş, lakin gənclik illəri Bağdadda keçmiş və bu şəhərdə təhsil almışdı. Əbu Cə’fər ibnü’l-Məsləmə, Malik əl- Banyasi kimi mühəddislərdən hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Hafiz Muhəmməd ibn Əbdülvahid əd-Dəqqaq, Əbu Qalib Daməğani, şair Əbu Bəkr əl-Ərcani ondan hədis dinləmiş və nəql etmişdilər. Əbu Yə’la Muhəmməd əl-Azərbaycani həmçinin tanınmış ədib və tənqidçi idi. O, nəzm və nəsr tərzində çox gözəl ədəbi əsərlər qələmə almışdı. Bunlardan ‚Nətayicü’l-Fitnə fi Nəzmi-Kəlilə və Dimnə‛, ‚əs-Sadih‛ adlı əsərlərinin adlarını çəkmək olar. Əbu Yə’la Muhəmməd əl-Azərbaycani İraqi-ərəb və İraqi-əcəmin bir sıra şəhərlərinə səyahət etmişdi. Ömrünün sonlarına doğru Kirmana getmiş və burada h. 509-cu ilin səfər ayında (iyul 1115), 95 yaşında ikən, vəfat etmişdi 345
.
Hədis ravisi idi. Səmərqənddə yaşamış, burada hədis nəql etmişdi. Əli ibn Muhəmməd ibn Hatim ibn Dinar əl-Qəumsidən hədis dinləmişdi. Həsən ibn Muhəmməd ibn Səhl əl-Farsi də ondan hədis dinləmişdi. Ölüm tarixi h. 325-ci ildən (937) sonraya təsadüf edir
346 .
Əbü’l-Fəth Saleh ibn Əhməd əl-Azəri Mühəddis idi. Əbu Bəkr Əhməd ibn Həccaf əl-Azəri Naxçıvanidən hədis dinləmiş və hədis dərsləri vermişdi 347
. Ölüm tarixi məlum deyil. XI-XII əsrlərdə yaşamışdır.
344
Səlahəddin Xəlil ibn Aybək SƏFƏDİ, Vafi bi'l-Vəfayat, (Nşr. Z. Mustafa-Arnavut Ə), C. I, s. 183, Beyrut 2000; Şəmsəddin Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Əhməd ZƏHƏBİ, Mu’cəmü’l-Muxtəs bi’l-Mühəddisin, s. 80, Taif 1988. 345 Əhməd ibn Əli İBN HƏCƏR əl-Əsqəlani, Lisanü’l-Mizan, C. V, s. 283-284, Beyrut 1986. 346 SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. IV s. 253-254. 347 YAQUT əl-HƏMƏVİ, Mu’cəmü’l-Büldan, C. V, s. 437. Mühəddis idi. Əbu Bəkr Əhməd ibn Həccaf əl-Azəri Naxçıvanidən hədis dinləmiş və hədis dərsləri vermişdi 348 . Ölüm tarixi məlum deyil. XI-XII əsrlərdə yaşamışdır. Əbu Muhəmməd Həsən əl-Azəri XI əsrdə yaşamış azərbaycanlı tarixçi alim idi. Əbu Muhəmməd Həsən əl-Azəri ‚Müxtəsər ələ Təbəqatü’l-Müluk‛ və ‚Əxbaru Müluki-Əcəm və Xüləfa‛ adlı farsca tarixə dair əsərlərin müəllifi idi. ‚Əxbaru Müluki-Əcəm və Xüləfa‛ qədim İran şahlarının tarixi ilə başlayıb Abbasi xəlifəsi Qaim bi-Əmrillahın (1031-1075) hakimiyyəti ilə sona çatmışdır 349 . Alimin ölüm tarixi məlum deyil. Əbdülxaliq ibn Əbü’l-Məali ibn Muhəmməd əl-Arrani Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. Şam diyarında şeyxü’ş-şüyux Sədrəddin Əbü’l- Həsən ibn Həmmuyənin, sonra isə Mosulda əllamə İmadəddin Əbu Hamid Muhəmməd ibn Yunis Məvsilinin tələbəsi olmuş, onlardan şafi’i fiqhini öyrənmişdi. Təhsilini başa vurduqdan sonra Əxlat şəhərinə getmişdi. Buradakı mədrəsələrdə müdərris və müfti olmuşdu. Əxlatşah hökmdarları ona hörmət və ehtiram bəsləyirdilər. Alim xarəzmlilərin Əxlat və ətraf vilayətləri xarabazara çevirmələrindən 350
sonra bu diyarı tərk edərək Dəməşqə getmiş və h. 15 şəvval 633-cü ildə (21 iyun 1236) burada vəfat etmişdi 351
.
348 YAQUT əl-HƏMƏVİ, Mu’cəmü’l-Büldan, C. V, s. 437. 349 Səid NƏFİSİ, Tarixi-Nəzm və Nəsr dər İran və dər Zebane-Farisi, C. II, s. 719, Tehran 1344. 350
Əxlatşahlar və ya Sökəmənlər dövləti 1100-1207-ci illərdə Anadolunun şərqində, Van gölü ətrafında mövcud olmuş türk dövləti idi. Bu dövlətin ərazisinə qismən Azərbaycanın qərb torpaqları da daxil olmuşdu. 1197-ci ildən etibarən bu dövləti Sökmən ailəsinə mənsub məmlük əmirlər idarə etmişdilər. 1207-ci ildə əmir Balabanın ölümündən sonra Əxlat Əyyubilərin əlinə keçmişdi. Lakin Xarəzmşah Cəlaləddin Məngübərtinin bu coğrafiyaya gəlişindən sonra Əxlat Əyyubilərlə Xarəzmşah arasındakı hərbi toqquşmanın mərkəzində qalmışı. 1226-cı ilin dekabrında Əxlat Xarəzmşahın əlinə keçmişdi. 1231-ci ildə Əyyubi və Anadolu Səlcuqlularının müttəfiq orduları Xarəzmşah Cəlaləddini Yassıçəmən döyüşündə ağır məğlubiyyətə uğratmışdılar. Xarəzmşah Cəlaləddin Əxlatın Əyyubilərin əlinə keçəcəyini bildiyi üçün şəhəri oda verib xaraba qoymuşdu. Ehtimal ki, Əbdülxaliq Arraninin Əxlatı tərk etməsi də bu şəhər üçün fəlakətli olan 1220-ci illərə təsadüf etmişdi. Bax: Muhəmməd ibn Əhməd NƏSƏVİ, Siyrətü’s-Sultan Cəlaləddin Məngübərti, (Nşr. Ə. Həmdi), s. 299-326, Qahirə 1952; İBNü’l-ƏSİR, Kamil fi’t- Tarix, C. XII, s. 417, 427. 351
ƏSNƏVİ, Təbəqatu’ş-Şafi’iyyə, C. I, s. 74; YAQUT əl-HƏMƏVİ, Mu’cəmü’l-Büldan, C. I, s. 87. Yaqut əl-Həməvinin 1229-cu ildə Şam diyarının digər bir şəhəri Hələbdə vəfat etdiyini nəzərə alaraq onun Əbdülxaliq əl-Arrani ilə görüşdüyünü ehtimal etmək olar.
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|