Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şeyx Hüccətəddin Əbu Talib Əbdulmuhsin ibn Əbi’l-Umeyd ibn Xalid ibn Əbdulğəffar ibn İsmayıl əl-Xəfifi Əbhəri
- Əbü’l-Həsən Übeydullah ibn Muhəmməd ibn İshaq ibn Mundə Əbhəri
- Muhəmməd ibn Mə’ruf ibn Musa Əbhəri
- Əbu Muhəmməd Abdullah ibn Əhməd ibn Muhəmməd ibn Cəvlə Əbhəri
- Əbdürrəhman ibn Ömər Əbhəri
- Qazi Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Əhməd Əbhəri
- Şeyx İmadəddin Əbu Muhəmməd Həsən ibn Muhəmməd Əbhəri
- Şeyx İmadəddin Əbdüləziz Əbhəri
- Əbu Bəkr Muhəmməd ibn Əli ibn Muhəmməd ibn Cəvlə Əbhəri
aldığı məşhur əsərlərdir 525
. Onun qələmindən çıxmış digər bir əsər isə ‚Kitabu-Üsuli’l- Fiqh‛dir. Bu əsər X əsrdə maliki məzhəbi üzrə fiqh üsulu sahəsində yazılmış iki əsərdən biridir 526
. Bundan başqa alim ‚Rədd ələ’l-Muzəni fi Sələsin Məsail‛ və ‚Fəzlü’l- Mədinə ələ Məkkə‛ adlı əsərlərin də müəllifi idi 527 . Əbu Bəkr Muhəmməd Əbhəri mömin, fəzilətli, abid, zahid və saleh insan idi. Elmi tədqiqat və tədris xaricindəki vaxtının çoxunu ibadət və zikrlə keçirirdi. Alim h. 375-ci il şəvval ayında (fevral 986) Bağdadda vəfat etmişdi 528
.
Əbdulğəffar ibn İsmayıl əl-Xəfifi Əbhəri Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. H. 556-cı ildə (1161) anadan olmuşdu. İsfəhan, Bağdad, Dəməşq və Qahirədə təhsil almış, bu şəhərlərin tanınmış mühəddislərindən hədis dinləmişdi. Fəxrəddin əl-Bəvqaninin tələbəsi olmuşdu. O, abid, zahid, doğru sözlü insan kimi tanınmışdı. Çox zikr edər və təhəccüd namazı qılardı. Bir müddət Məkkədə mücavir olaraq qalmışdı. Şeyx Hüccətəddin Əbhəri 624-cü ilin səfər ayında (fevral 1227) vəfat etmişdi 529
.
Mühəddis idi. H. 384-cü ildə (994) anadan olmuşdu. Atası Əbu Cə’fər Muhəmməd Əbhəridən və yaşadığı dövrün hədis alimlərindən dərs almışdı. Əbü’l-Həsən Übeydullah Əbhəri h. 462-ci ildə (1070) vəfat etmişdi 530
.
525
SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. I, s. 48-49; MƏQRİZİ, Kitabü’l-Müqəffa, C. VI, s. 107-108. 526
Tərhib ibn Rübey’an əd-DƏVSƏRİ, ‚Keşfü’z-Zünun, İzahu’l-Meknun ve Hediyyetü’l-Arifin’de Zikri Geçen Maliki Usul Eserleri‛, (Trc. M. Gökalp), FÜİFD, C. XIII/1, s. 338, Elazığ 2008. X əsrdə maliki məzhəbi fiqhi üzrə üsul sahəsində qələmə alınmış ikinci əsər Əbü’l-Fərəc Əmr ibn Muhəmməd əl-Leysi əl-Bağdadinin (öl. 943) ‚Lüma’ fi Üsuli’l-Fiqh‛ adlı kitabıdır. 527 KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. III, s. 455. 528 SƏM’ANİ, həmin əsər, C. I, s. 48-49; MƏQRİZİ, həmin əsər, C. VI, s. 107-108; İBN FƏRHUN, Dibacü’l-Müzəhhəb, 232- 234; QAZİ İ’YAZ, Tərtibü’l-Mədarik, s. 551-552. 529
İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. V, s. 504. 530
BAĞDADİ, Təkmilətü'l-İkmal, C. I, s. 305. Hədis ravisi idi. Əbu Əhməd Muhəmməd ibn Yusif və Əbu Cə’fər əl-Bağdadidən hədis dinləmişdi. Yəməndə yaşamış, burada hədis dərsləri vermişdi 531 . Ölüm tarixi məlum deyil. Təqribən X-XI əsrlərdə yaşamışdır.
Mühəddis və ədib idi. Əbu Əmr Əhməd ibn Muhəmməd ibn Həkim, Abdullah ibn Muhəmməd ibn İsa əl-Xəşşab, Muhəmməd ibn Muhəmməd ibn Yunis əl-Qəzzal əl- Əbhəri və Əbu Əli Əhməd ibn Əli əl-Əbhəridən hədis və ədəbiyyat dərsləri almışdı. Onun tələbələri arasından məşhur alimlər çıxmışdı. Bunlardan Əbdürrəhman ibn Əbi Abdullah ibn Mundə, Mahmud ibn Cə’fər əl-Kəvsəc, Qasım ibn Fəzl ibn Əhməd əs- Səqəfinin adını çəkmək olar 532 . Ölüm tarixi məlum deyil. XI-XII əsrlərdə yaşamışdır. Əbdürrəhman ibn Ömər Əbhəri XIV əsrdə yaşamış mühəddis idi. Həyatı haqqında ətraflı məlumat mövcud deyil. ‚Mişkatü’l-Ənvar fi Ənvai’ Ülumü’s-Sünnə və’l-Asar‛ adlı əsərini h. 730-cu ildə (1330) yazıb başa çatdırmışdı 533 . Ölüm tarixi məlum deyil. Qazi Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Əhməd Əbhəri XIII əsrdə yaşamış şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih və filoloq idi. Həyatı haqqında ətraflı məlumat mövcud deyil. ‚Kafiyyətü’n-Nühuz fi Məsailü’l-Əruz‛ və ‚Ləvamiü’l-Vəsail fi Mətalii’r-Rəsail‛ adlı əsərlərin müəllifi olan qazi Əbu Abdullah Əbhəri h. 683-cu ildə (1274) vəfat etmişdi 534
.
531
İBN HƏCƏR, Lisanü’l-Mizan, C. V, s. 297. 532
BAĞDADİ, Təkmilətü'l-İkmal, C. II, s. 85. 533
KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. II, s. 102. 534
KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. II, s. 102. Şeyx İmadəddin Əbhəri ‚Zəmhərir‛ 535
ləqəbi ilə tanınmışdı. Hülagü xan Bağdadı işğal etdiyi vaxt (1258) o, da bu şəhərdə idi. İşğaldan sonra Olcaytu xatunun 536 yaxın
adamlardan birinə çevrilmişdi. Şeyx İmadəddin Əbhəri h. 672-ci ildə (1273) filosof Nəsirəddin Tusinin (öl. 1274) vasitəçiliyi və istəyi ilə Bağdaddıkı əl-Xilatiyyə təkkəsinin şeyxliyinə təyin olunmuşdu. Onun bu vəzifəyə təyin olunması üçün şeyx Şəmsəddin Muhəmməd ibn Sə’d əl-Yəzdi bu vəzifədən azad edilmişdi. Şeyx İmadəddin təqribən 678-ci ildə (1279) ölmüşdür 537
.
Öz dövrünün tanınmış mühəddis və hənəfi fəqihlərindən idi. Əfqanıstanın Herat şəhərində Sultaniyyə və Şahrux Mirzə mədrəsələrində dərs vermişdi. Eyni zamanda Heratdakı İxlasiyyə xanəgahının şeyxi idi. Heratda tədris və tədqiqatla məşğul olan şeyx İmadəddin Əbhəri müasiri olan məşhur özbək dövlət xadimi və şairi Nizaməddin Əlişir Nəvayinin ‚Məşkutü’l-Məsabih‛ adlı əsərinə şərh yazmışdı. Heratın şah İsmayıl Xətai tərəfindən zəbt edilməsindən 538 sonra şeyx Əbdüləziz Əbhəri ona göstərilən təzyiqlərdən yaxa qurtarmaq üçün Heratı tərk edərək Sind vilayətinə 539
getmişdi. Sinddə Kahan adlı kiçik bir qəsəbədə məskunlaşan şeyx Əbdüləziz Əbhəri burada tədris fəaliyyətini davam etdirmişdi. Alim bu qəsəbədə h. 928-ci ildə (1522) vəfat etmişdi
540 .
Əbu Bəkr Muhəmməd ibn Əli ibn Muhəmməd ibn Cəvlə Əbhəri
535 Zəmhərir *ه٣هٜٓو]-ərəbcədə qışın ən soyuq çağlarına verilən addır. Bu adla adətən 21 dekabrdan-31 yanvara qədərki qış günləri nəzərdə tutulur. Bax: Şəmsəddin SAMİ, Qamusi-Türki, s. 687, (Nşr. Ö. F. Akün), İstanbul 1998; Abdullah YEĞİN, Yeni Lugat, s. 786, İstanbul 1992. Azərbaycanda, xalq arasında, buna ‚böyük çillə‛ də deyilir. 536 Olcaytu xatun-Hülagü xanın arvadlarından biridir. Birinci əri Mengli Teymur öləndən sonra moğol adətlərinə görə onun yaxın qohumu Hülagü xana ərə verilmişdi. Bax: Rəşidəddin Fəzlullah, Cəmiü’t-Təvarix, C. I, s. 95, (Trc. L. Xetaqurov), Leninqrad 1952. 537 İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab , C. IV/2, s. 711-712, 813-814. 538 Herat 2 dekabr 1510-cu ildə Şeybanilərlə Səfəvilər arasında baş vermiş Mərv döyüşündən sonra şah İsmayıl tərəfindən zəbt edilmişdi. 539
Sind-indiki Pakistan ərazisində yerləşən böyük bir vilayət idi. 540
HÜSEYNİ, Nüzhətü’l-Xəvatir, s. 370; Hacı Xəlifə KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü’z-Zünun ən Əsami’l-Kütb və’l-Fünun, C. II, s. 874, İstanbul 1311. Katib Çələbi alimin adını ‚Əbdüləziz ibn Muhəmməd ibn Əbdüləziz əl-Əbhəri‛ olaraq qeyd etmişdir.
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|