Основные термины информационной безопасности

111 
Supersector 
Supersektor – kopyalamadan mühafiz
ə metodunun bir hissəsi kimi 
disk
ə yazılan çox böyük ölçülü cığır. 
 
Symmetric key 
Simmetrik  açar  –  kriptoqrafik 
əməliyyatı  və  onun  tərsini  yerinə 
yetirmək,  məsələn,  şifrləmək və  deşifrləmək (və  ya  məlumatın 
autentifikasiya kodunu yaratmaq v
ə  kodu yoxlamaq)  üçün istifadə 
olunan kriptoqrafik açar. 
 
System integrity 
Sistemin 
tamlığı − bütün funksiyalarını düzgün yerinə yetirdikdə və 
q
əsdli və  ya təsadüfi manipulyasiyalardan azad olduqda sistemin 
malik olduğu keyfiyyəti. 
                                   

---

112 
T 
 
TACACS+ 
TACACS+  –  m
əsafədən autentifikasiya protokolu. Cisco Systems 
şirkəti tərəfindən əlavə təhlükəsizlik tədbirlərini, o cümlədən şəbəkə 
komunikasiyalarının  mühafizəsini  (parolların  ələ  keçirilməsinin 
qarşısının  alınması),  girişə  nəzarətin təkmilləşdirilməsini və 
qeydiyyat aparılmasını dəstəkləyir.  
 
Tailoring  
Xüsusi 
uyğunlaşdırma  –  baza təhlükəsizlik tədbirlərinin redaktə 
olun
ması üçün əsas götürülən proses: (i) əhatəli proqramın tətbiqi; 
(ii)  lazım  olduqda  əvəzləyici  təhlükəsizlik tədbirlərinin 
d
əqiqləşdirilməsi; və  (iii)  aydın  təyinat və  seçilmə  bəyənatlar 
vasit
əsilə  təhlükəsizlik tədbirlərində  təşkilatın  müəyyən etdiyi 
parametrl
ərin dəqiqləşdirilməsi. 
 
Tampering  
Manipulyasiya  –  sistemin, onun n
əzərdə tutulmuş davranışının və 
ya veril
ənlərin qəsdən dəyişdirilməsi. 
 
Targeted threats  
H
ədəfəyönəlik təhdidlər  –  xüsusi  seçilmiş  təşkilat  və  ya sənaye 
sah
əsi üçün nəzərdə tutulmuş zərərli proqram təminatı sinfi. 
 
TEMPEST  (Transient Electromagnetic Pulse Emanation 
Standard) 
Elektrik  v
ə  elektron  avadanlığın  şüalandırdığı  əlavə  elektromaqnit 
siqnallar
ın öyrənilməsi və analizi üzrə standart. TEMPEST ixtisarı 
1960-
cı  illərin sonu 1970-ci illərin  əvvəlində  ABŞ  Müdafiə 
Nazirliyind
ə  elektron  avadanlıqda  müxtəlif növ əlavə  şüalanmalar 
vasit
əsilə  informasiya  sızmasının  qarşısının  alınması  metodlarının 
işlənməsi iüzrə  məxfi  proqramın  adı  kimi  meydana  çıxmışdı. 
Rusiyada  “
ПЭМИН  (Побочные  ЭлектроМагнитные  Излучения 
и  Наводки”  –  əlavə  elektromaqnit  şüalanmaları  və  sızmalar), 

---

113 
Avropa v
ə  Kanadada  “Compromising emanation”  (sızma 
şüalanmaları) termini işlədilir. 
 
Terminal Access Control Access System (TACACS) 
M
əsafədən autentifikasiya protkolu  –  BBN Planer İnternet-
provayder 
firması  tərəfindən  yaradılmış  və  Cisco  Systems  şirkəti 
t
ərəfindən istifadə edilmişdir. Hazırda IETF tərəfindən standart kimi 
q
əbul edilmiş yeganə standartdır. Məsafədəki istifadəçinin adını və 
parolunu yoxlamağa imkan verir. 
 
Testbed 
Sınaq  modeli  –  əsas təyinatı  digər sistemlərin test edilməsi üçün 
baza  yaratmaq olan ist
ənilən  sistem.  Sınaq  modelləri müəyyən 
proqramlaşdırma  dili  və  realizə  metodu üçün,  əksər  hallarda  isə 
mü
əyyən tətbiqi məsələlər üçün yaradılır. 
 
Threat 
T
əhdid  −  sistemə  verilənlərin məhv edilməsi,  açıqlanması  və  ya 
d
əyişdırilməsi və/və  ya xidmətdən  imtina  şəklində  ziyan 
vurulmasına səbəbi ola bilən istənilən hal və ya hadisə. 
 
Time bomb 
Vaxt  bombası  –  öncədən müəyyənləşdirilən vaxtda aktivləşdirilən 
m
əntiqi bomba. 
 
TLS (Transport Layer Security) 
N
əqliyyat səviyyəsinin təhlükəsizliyi  –  verilənlərin  İnternet 
şəbəkəsində qovşaqlar arasında təhlükəsiz ötürülməsini təmin edən 
kriptoqrafik protokollar (SSL-i 
əvəzləyir). TLS və  SSL 
autentifikasiya  üçün  asimmetrik  kriptoqrafiyadan,  konfidensiallıq 
üçün simmetrik şifrləmədən və məlumatların tamlığına nəzarət üçün 
m
əlumatı autentifikasiya kodundan istifadə edir. 
 
To Archive 
Arxivl
əşdirmək – ehtiyat nüsxə fayllarını və digər əlaqəli jurnalları 
konkret zaman müdd
əti üçün saxlamaq. 

---

114 
Tor (The Onion Router)    
Tor  (The Onion Router-
in  qısaltması)  –  onlayn anonimliyi təmin 
etm
ək  və  onlayn  senzuraya  qarşı  müqavimət göstərmək üçün 
istifad
ə edilən pulsuz proqram təminatı. 
 
To Scavenge 
T
əmizləmək  –  həqiqiliyi  yoxlanmadan  qalıq  verilənlərdən mühüm 
informasiya 
əldə etmək üçün axtarış aparmaq. 
 
To Spoof 
Aldatmaq 
– 
istifad
əçini, mütəxəssisi (məsələn, dinləmə 
operatorunu) v
ə  ya resursu aldatmaq və  ya  çaşdırmaq  niyyəti ilə 
t
ədbir görmək. 
 
To Tailgate 
Y
axından  təqib etmək – nəzarət edilən giriş vasitəsilə səlahiyyətli 
şəxsi müşayiət etməklə səlahiyyət olmadan fiziki giriş əldə etmək. 
 
Traffic analysis 
Trafikin analizi  – 
trafik axınını müşahidə etməklə informasiyanın 
ç
ıxarılması. 
 
Traffic Light Protocol (TLP) 
Svetofor protokolu  –  informasiya t
əhlükəsizliyi insidenti haqqında 
konfidensial informasiyanın yayılma auditoriyasını göstərmək üçün 
işarə sistemi. İnformasiya dörd rəngdən biri ilə işarələnir: 
Qırmızı
  –  olduqca konfidensial informasiya, 
informasiyanın 
hazırlanması prosesinin iştirakçılarından başqa heç bir əməkdaş və 
ya qurum arasında yayıla bilməz. İnformasiyanın paylaşılması üçün 
bütün iştirakçıların imzası tələb olunur. 
Sarı
  –  m
əhdud yayılma, paylaşılması lazım olduqda informasiyanı 
alan şəxs yalnız öz təşkilatı daxilində paylaşa bilər. 
Yaşıl
  – 
geniş yayılma, müəyyən icma daxilində geniş yayıla bilər, 
lakin KİV-də nəşr oluna bilməz. 

---