Основные термины информационной безопасности

115 
Ağ  –  qeyri-məhdud  yayılma,  müəlliflik hüququ qorunmaqla 
yayılması sərbəstdir. 
 
Traffic padding 
Trafikin  doldurulma
sı – trafikin analizini və deşifrlənməsini daha 
da ç
ətinləşdirmək üçün ötürmə  kanallarında  saxta  verilənlər 
generasiya ed
ən əks-tədbir. 
 
Tranquility  
Sakitlik  –  informasiya sistemi il
ə  emal  olunduğu  zaman  obyektin 
t
əhlükəsizlik səviyyəsinin dəyişə bilməməsi xassəsi. 
 
Trapdoor  
“
Arxa  qapı”  –  adətən testetmə  və  nasazlığın  aradan  qaldırılması 
üçün yaradılan, kompüter təhlükəsizliyini “aldatmaq” üçün istifadə 
edil
ə bilən gizli proqram təminatı və ya aparat mexanizmi. 
 
Triple DES 
Üçqat DES – 
DES şifrinin variantıdır, açıq mətn üç dəfə şifrələmə 
prosesind
ən keçir. Bu alqoritmin bir neçə istifadə rejimi var: DES-
EEE2, DES-EDE3, DES-EEE2, DES-EDE2.  Bu rejiml
ərdə  iki və 
ya üç müxt
əlif açar istifadə edilə bilər. 
 
Trollinq  
Trollinq – o
xucuları emosional cavablara təhrik etmək və ya mövzu 
ətrafında  normal  müzakirələri pozmaq niyyəti ilə  onlayn 
c
əmiyyətlərdə  (xəbər  qrupları,  forum,  çat  otaqları  və  ya bloqlar) 
t
əhrikedici, mövzudan kənar statuslar yerləşdirərək  provakasiya 
yara
dılması.  
 
Trojan horse 
Troya atı, troyan – funksiyaları baxımından faydalı proqram kimi 
görün
ən zərərli proqramlardır. Troyanlar işə düşdükdə elan edilmiş 
faydalı  funksiyalarla  yanaşı  verilənlərin icazəsiz  toplanması, 

---

116 
saxtalaşdırılması  və  ya məhv edilməsi kimi elan olunmamış 
funksiyaları da yerinə yetirirlər. 
 
Trusted Automated Exchange of Indicator Information 
(TAXII)  
Kiber-t
əhdid məlumatlarının 
avtomatlaşdırılmış 
etibarlı 
mübadil
əsi  –  kiber-təhdid məlumatlarının  mübadiləsi üçün 
spesifikasiyalar toplusu;  t
əşkilatların kiber-təhdid məlumatlarını öz 
t
ərfədaşları ilə paylaşmasını asanlaşdırmağa xidmət edir.  
 
Trusted Computing Base (TCB) 
Etibarlı  Hesablama  Bazası  (EHB)  −  hesablama sisteminin 
t
əhlükəsizlik siyasətinin dəstəklənməsi üçün cavabdeh olan proqram 
v
ə aparat komponentləri daxil olmaqla təhlükəsizlik mexanizmlərı. 
EHB bir v
ə  ya  bir neçə  komponentdən ibarətdir, onlar birlikdə 
sistem ç
ərçivəsində  vahid  təhlükəsizlik  siyasətinin  həyata 
keçirilm
əsinə  cavabdehdirlər.  EHB-nin vahid təhlükəsizlik 
siyas
ətini  düzgün  həyata keçirməsi  xassəsi  ilk növbədə  EHB-nin 
özünün mexanizml
ərindən, həmçinin sistem inzibatçılığının düzgün 
idar
ə etməsindən asılıdır. 
 
Trusted path 
E
tibarlı  marşrut  −  terminal  arxasındakı  istifadəçinin EHB ilə 
bilavasit
ə  qarşılıqlı  əlaqədə  olmasına  kömək edən  mexanizm.  O 
yalnız istifadəçi və ya EHB tərəfindən aktivləşdirilə bilər, onun işi 
şübhəli proqram təminatı tərəfindən dayandırıla, təqlid edilə və ya 
pozula bilm
əz.    
 
Trusted software 
E
tibarlı  proqram  təminatı  −  Etibarlı  Hesablama  Bazasına  daxil 
olan proqram t
əminatı. 
 
Trustworthy computing (TwC)  
Etibarlı hesablama – təhlükəsiz, əlyetər və etibarlı olan hesablama 
sisteml
ərini bildirir. 

---

117 
U 
 
User ID (user identification) 
İstifadəçinin identifikasiya kodu  –  verilənlərin  emalı  sistemi 
t
ərəfindən istifadəçini identifikasiya etmək üçün istifadə  edilən 
simvol s
ətri və ya şablon. 
 
User profile 
İstifadəçi profili  –  1)  Adətən,  girişə  nəzarət  üçün istifadə  edilən 
istifad
əçi təsviri.  İstifadəçi profilinə  istifadəçinin identifikasiya 
kodu, istifad
əçi  adı,  parol, müraciət  hüquqları  və  digər atributlar 
daxil ola bil
ər. 
2) F
əaliyyətindəki dəyişiklikləri  aşkarlamaq  üçün  istifadə  edilə 
bil
ən istifadəçi fəaliyyətinin şablonu. 
 

---

118 
V 
 
Verification 
Verifikasiya 
−  sistemin  spesifikasiyalarının  iki  səviyyəsinin onlar 
arasında  zəruri  uyğunluğu  sübut  etmək  üçün  qarşılaşdırılması 
prosesi  (m
əsələn, təhlükəsizlik siyasəti modelinin və  sistemin 
spesifikasiyalarının; sistemin spesifikasiyalarının və ilkin kodların; 
ilkin kodların və yerinə yetirilən kodların və s.). Bu proses tamamilə 
v
ə qismən avtomatlaşdırıla bilər. 
 
Virtual Private Network (VPN) 
Virtual  xüsusi  şəbəkə  (VXŞ)  –  məxfi verilənlərin  açıq  rabitə 
kanalları  ilə  ötürülməsi üçün təhlükəsiz  virtual  şəbəkə  yaratmağa 
imkan ver
ən texnologiya.  Bu  texnologiyanın  əsas xüsusiyyəti 
korporativ IP-trafikin  ötürülm
əsi  üçün  Internet  şəbəkəsinin 
magistral kimi istifad
ə edilməsidir. VXŞ-lər istifadəçinin məsafədə 
yerl
əşən  şəbəkəyə  qoşulması  və  bir neçə  lokal  şəbəkənin 
birl
əşdirilməsi məsələlərinin həlli üçün nəzərdə tutulmuşdur.  
 
Virus 
Virus  –  özünün mümkün d
əyişdirilmiş  surətini  daxil etmək üçün 
dig
ər proqramları modifikasiya etməklə özünü yayan və yoluxmuş 
proqram
ın aktivləşməsi zamanı icra edilən proqram. 
 
Virus hoax 
Virus  uydur
ması  –  mövcud  olmayan  virus  haqqında  təcili 
x
əbərdarlıq məlumatı. 
 
Virus signature 
Virus siqnaturası – konkret virusun hər bir surəti üçün ümumi olan 
v
ə  virusu  aşkarlamaq  üçün  antivirus  proqramında  istifadə  edilə 
bil
ən unikal proqram kodları. 
 
Vishing  
Vişinq – IP protokolu üzərindən səs (VoIP) vasitəsilə məlumatlara 
icaz
əsiz giriş.  

---