123
p
əncərələr, ikonlar, menyular, maus işarələri) paradiqmasını
reallaşdıran qrafik istifadəçi interfeysinin bir növü.
Wiretapping
Gizli dinl
əmə – xəttə xüsusi qurğu qoşmaqla telefon danışıqlarına
gizli qulaq asılması; verilənləri əldə etmək,
dəyişdirmək və ya daxil
etm
ək üçün məlumat kanalının müəyyən hissəsinə gizli qoşulma.
Worms
Soxulcanlar – müst
əqil, yəni başqa proqramlara yeridilmədən öz
sur
ətlərini kompüter sistemlərində yaymağa və onları işə salmağa
qabil olan proqramlardır (virusun aktivləşməsi üçün yoluxmuş
proqramın işə salınması tələb olunur). Soxulcanların sel kimi
yayılması rabitə kanallarının, yaddaşın həddən artıq yüklənməsinə
v
ə son nəticədə sistemin çökməsinə gətirib çıxarır..
WPA (Wi-Fi Protected Access)
T
əhlükəsiz Wi-Fi girişi – WEP protokolunun kriptoqrafik dözümlə
əlaqəli bir neçə vacib probleminin həlli üçün 2003-cü ildə standart
kimi t
əklif edilib. Əsas xüsusiyyəti şifrləmə açarlarının TKIP
(Temporal Key Integrity Protocol) protokolu
bazasında dinamik
generasiyası texnologiyasıdır. Bundan başqa, WPA-da kriptoqrafik
nəzarət cəmləri MIC (Message Integrity Code – məlumatın tamlıq
kodu)
adlı yeni metod ilə hesablanır və AES standartı ilə şifrləmə
də dəstəklənir.
124
X
X.509
X.500
kataloqlar xidm
əti üçün autentifikasiya mexanizmini təsvir
ed
ən ITU-T tövsiyələridir. Autentifikasiya prosesi həm məxfi açarlı,
h
əm də açıq açarlı kriptosistemlərə əsaslana bilər. Açıq açarlı
kriptosisteml
ərdə autentifikasiya rəqəmsal sertifikatlara əsaslanır.
X.509 daha çox r
əqəmsal sertifikatların formatını təsvir edən sənəd
kimi m
əşhurdur. Birinci versiyası 1988-ci ildə, geniş yayılan
üçüncü versiyası isə 1995-ci ildə nəşr edilmişdir.
X.509 standartını PEM, PKCS, S-HTTP
və SSL daxil olmaqla bir
çox
protokol d
əstəkləyir.
X-Force
ISS
(Internet Security Systems)
şirkətində informasiya
t
əhlükəsizliyi sahəsində ekspertləri birləşdirən elmi-tədqiqat qrupu.
ISS
şirkətini 1994-cü ildə CERT/CC koordinasiya mərkəzinin
t
əşkilatçılardan biri olan Kristofr Klaus yaratmışdı. X-Force qrupu
aparat v
ə proqram vasitələrinin test edilməsini
həyata keçirir və bu
t
ədqiqtların nəticələri boşluqlar və təhdidlər bazasında yerləşdirilir
(ISS X-Force Threat and Vulnerability Database).
XOR (e
Xclusive
OR)
Istina ed
ən VƏ YA – bitlər cütü üzərində aparılan riyazi əməl:
0+1=1, 1+0=1, 0+0=0, 1+1=0. Bitl
ər eyni olduqda nəticə 0,
müxt
əlif olduqda 1 olur.
125
Z
Zero-day (
zero-hour or
day zero)
attack or
zero day threat
Sıfır gün (və ya
sıfır saat)
hücumu – tətbiqi proqramlarda və ya
əməliyyat sistemlərində öncədən
bilinməyən, proqram təminatı
istehsalçılarının aradan qaldırmağa vaxt tapmadıqları boşluğu
istismar ed
ən hücum.
Zero day vulnerability
Sıfır gün boşluğu – proqram təminatının proqram istehsalçısına
m
əlum olmayan boşluğu.
Zombie
Zombi – b
aşqa sistemlərə hücum etmək üçün sistemdə quraşdırılan
proqram.
Zoo
Zoopark
− tədqiqatçılar tərəfindən antivirus proqramlarını test
etm
ək üçün istifadə olunan viruslar toplusu.
Zoo virus
Laboratoriya virusu
− yalnız virus laboratoriyalarında olan, ümumi
dövriyy
əyə buraxılmayan virus.