O`zb е kiston r е spublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi



Yüklə 15,97 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə88/130
tarix12.04.2023
ölçüsü15,97 Mb.
#105246
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   130
Снимок экрана 2023—04—01 в 08.32.00

Белоногов
 
Г
.
Г
.
Компьютерная
лингвистика
и
перспективные
информационные
технологии


М
.: 
Русский
мир
,
 
2004. – C. 68-90. 


106 
005 
санаторий
й

ем

и

ев
Основы
на
букву
«
и
» 
006 
бланк
+, 
ом

и

ов
007 
сапог
+, 
ом

и
, +
010 
лес
+, 
ом

а

ов
011 
колодец
+, 
ем

ы

ев
012 
путь
(
класс
состоит
из
одного
слова

013 
край
й

ем

я

ев
014 
брус
+
,
ом

я

ев
015 
глаз
+, 
ом

а
, +
016 
зародыш
+, 
ем

и

ей
017 
волос
+, 
ом

ы
, +
020 
лагерь
ь

ем

я

ей
Существительные мужского рода одушевленные
021 
кузнец
+, 
ом

ы

ов
022 
солдат
+, 
ом

ы
, + 
023 
сосед
+, 
ом

и

ей
См

п
. 024 
024 
врач
+, 
ом

и

ей
Основы
на
ж

ч

ш

щ
025 
пролетарий
й

ем

и

ев
026 
воробей
ей

ем

и

ев
027 
конь
ь

ем

и

ей
030 
учитель
ь

ем

я

ей
031 
сапожник
+, 
ом

и

ов
032 
испанец
+, 
ем

ы

ев
033 
юноша
а

ей

и

ей
034
мужчина
а

ой

ы
, + 
035 
судья
я

ей

и

ей
036 
товарищ
+, 
ем

и

ей
037 
гражданин
+, 
ом

е
, + 
040 
профессор
+, 
ом

а

ов
041 
муж
+, 
ем

я

ей
042 
Иванов
+, 
ым

ы

ых
043 
сын
+, 
ом

я

ей
Существительные женского рода одушевленные
044 
женщина
а

ой

ы
, + 
045
переводчица
а

ей

ы
, + 
046 
нутрия
я

ей

и

й
Основы
на
букву
«
и
» 
047 
швея
я

ей

и

й
см

п
. 046 
050 
цапля
я

ей

и

ь
051 
санитарка
а

ой

и
, +
052 
мышь
ь

ю

и

ей
053 
Иванова
а

ой

ы

ых


107 
Существительные женского рода неодушевленные
054 
речь
ь

ю

и

ей
Основы
на
ж

ч

ш

щ
055
грань
ь

ю

и

ей
см

п
. 054 
056 
колба
а

ой

ы
, + 
057 
задача
а

ей

и
, + 
060
заготовка
а

ой

и
, + 
061 
линия
я

ей

и

й
Основы
на
букву
«
и
» 
062 
галерея
я

ей

и

й
см

п
. 061 
063 
земля
я

ей

и

ь
064 
эскадрилья
я

ей

и

ий
065 
статья
я

ей

и

ей
066 
башня
я

ей

и
, + 
067 
улица
а

ей

ы
, + 
Существительные среднего рода
070 
место
о

ом

а
, + 
071 
облако
о

ом

а

ов
072 
поле
е

ем

я

ей
073 
сомнение
е

ем

я

и
074 
жилище
е

ем

а
, + 
075 
перо
о

ом

я

ев
076 
время
я

ем

а
, + 
077 
побережье
е

ем

я

ий
100 
колено
о

ом

и

ей
101 
очко
о

ом

и

ов
102 
ружье
е

ем

я

ей
*) 
Символ

обозначает
нулевое
окончание

Прилагательные
 
 

п
/
п
Слово
-
представитель
Окончания

1) 
им

п
., 
муж

р
., 
ед
.
ч
., 
2) 
им

п
., 
жен

р
., 
ед
.
ч
., 
3) 
род

п
., 
муж

р
., 
ед
.
ч
., 
4) 
им

п
., 
мн
.
ч

Примечание
103 
главный
ый

ая

ого

ые
104 
передний
ий

яя

его

ие


108 
105 
хороший
ий

ая

его

ие
106 
легкий
ий

ая

ого

ие
107 
годовой
ой

ая

ого

ые
110 
плохой
ой

ая

ого

ие
111 
третий
ий

я

его

и
112 
этот

сам
+, 
а

ого

и
113 
мой

твой

свой
и

я

его

и
114 
наш

ваш
+, 
а

его

и
115 
весь
ь

я

его

е
Глаголы
 
в
 
личной
 
форме
 
 

п
/
п
Слово
-
представитель
Окончания
1, 2 
и
3-
го
лица
ед

ч

и
3-
го
лица
мн

ч

Примечание
116 
делать
ю

ешь

ет

ют
117 
строить
ю

ишь

ит

ят
120 
писать
у

ешь

ет

ут
121 
стучать
у

ишь

ит

ат
122 
бежать
у

ишь

ит

ут
123 
хотеть
у

ешь

ет

ят
124 
зависеть
у

ишь

ит

ят
Morfologik analiz morfemalarga ajratish hamda grammatik ma’lumotlar 
tahlilini o’z ichiga oladi. Morfologik sintez esa matnga avtomatik ishlov berish 
jarayonida yoki uning so’nggi bosqichida (natijalarni inson hukmiga havola 
qilishda) 
so’zlarning 
turli 
shakllarini 
chiqarish, 
analiz 
natijalarini 
umumlashtirishdan iborat. Morfologik analiz va sintez jarayoni kompyuterda 
kodlash-dekodlash tamoyili asosida ishlaydi. Bunda so’z turkumlari maxsus kodlar 
yordamida belgilanadi. Quyidagi jadvalda RETRANS (inglizcha-ruscha, ruscha-
inglizcha frazeologik mashina tarjimasi tizimi) avtomatik tarjima tizimida 
morfologik analiz jarayonida foydalaniladigan inglizcha so’zlarning grammatik 
tasnifini berib o’tamiz: 
15-jadval
 
Inglizcha so’zlarning grammatik tasnifi 
СУЩЕСТВИТЕЛЬНЫЕ
11 
Собственно
существительные
12 
Местоименные
существительные
13 
Количественные
числительные
14 
Отглагольные
существительные
ПРИЛАГАТЕЛЬНЫЕ


109 
21 
Собственно
прилагательные
22 
Местоименные
прилагательные
23 
Порядковые
числительные
24 
Отглагольные
прилагательные
ГЛАГОЛЫ
31 
Вспомогательные
глаголы
32 
Глаголы
настоящего
времени

инфинитив
33 
Глаголы
прошедшего
времени
34 
Модальные
глаголы
НАРЕЧИЯ
41 
Собственно
наречия
42 
Местоименные
наречия
43 
Наречия
сравнительной
степени

прилагательные
сравнительной
степени
44 
Отглагольные
наречия
(
инговая
форма

ПРЕДЛОГИ
51 
Предлог
of 
52 
Остальные
предлоги
СОЮЗЫ
61 
Сочинительные
союзы
62 
Подчинительные
союзы
АРТИКЛИ
71 
Определенный
артикль
72 
Неопределенный
артикль
ЧАСТИЦЫ
81 
Частица
to 
82 
Частицы
not 
и
no 
83 
Остальные
частицы
Ushbu jadvalda “1” simvoli otlarni, “2” simvoli sifatlarni, “3” simvoli 
fe’llarni, “4” simvoli ravishlarni, “5” simvoli predloglarni, “6” simvoli 
bog’lovchilarni, “7” simvoli artiklni, “8” simvoli yuklamalarni bildiradi.
Morfologik analaiz jarayonida
ushbu simvollar orqali so’zlar kodlanadi. Masalan, 
inglizcha matn fragmentining RETRANS avtomatik tarjima tizimida morfologik 
analiz namunasiga e’tibor beraylik. 


110 
Inglizcha matn fragmentining morfologik analiz namunasi 
Language 0/11 engineering 0/11 is 0/31 the 0/71
core 0/11 of 0/51 information 0/11 technology 1/11
and 0/61
information 0/11
technology 1/11
will 0/31
be 0/31
the 0/71
key 0/1121
industry 1/11
of 0/51
the 0/71
next 0/21
decades 1/11 . 
Inglizcha matn fragmentining RETRANS avtomatik tarjima tizimida 
morfologik analiz namunasi 
NNo 
Результаты
Классы
п
/
п
анализа
словоформ
16 
No 0/82 
6 82 
17 
Balkan 0/21 
v 21 
18 
state 0/1132 
T 1132 = 11 
19 
wished 0/2433 
э
2433 
20 
to 0/81 
5 81 
21 
become 0/2432 
д
2432 
22 
embroiled 0/2433 
э
2433 
23 
in 0/52 
И
52 
ZZZ6v T 
э
5
дэИ
= 11 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
16 
No 0/82 
6 82 
17 
Balkan 0/21 
v 21 
18 
state 0/1132 
T 1132 
19 
wished 0/2433 
э
2433 = 33 
20 
to 0/81 
5 81 
21 
become 0/2432 
д
2432 
22 
embroiled 0/2433 
э
2433 


111 
23 
in 0/52 
И
52 
24 
the 0/71 
3 71 
ZZ6vT 
э
5
дэИ
3 = 33 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
16 
No 0/82 
6 82 
17 
Balkan 0/21 
v 21 
18 
state 0/1132 
T 1132 
19 
wished 0/2433 
э
2433 
20 
to 0/81 
5 81 
21 
become 0/2432 
д
2432 = 32 
22 
embroiled 0/2433 
э
2433 
23 
in 0/52 
И
52 
24 
the 0/71 
3 71 
25 


26 
Great 0/21 
v 21 
6vT
э

д
эИ
3"v = 32 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
17 
Balkan 0/21 
v 21 
18 
state 0/1132 
T 1132 
19 
wished 0/2433 
э
2433 
20 
to 0/81 
5 81 
21 
become 0/2432 
д
2432 
22 
embroiled 0/2433 
э
2433 = 24 
23 
in 0/52 
И
52 
24 
the 0/71 
3 71 
25 


26 
Great 0/21 
v 21 
27 
War 0/11 
A 11 
vT
э
5
д
э
И
3"vA = 24 
Bu yerda ayrim so’zlar grammatik omonimiyaning hisobiga dastlab (“tahlil 
natijalari”da) ikki xil raqam bilan berilgan, so’nggi bosqichda ular kontekstdagi 
holatidan kelib chiqib aniq tasnifi keltiriladi. Yuqoridagi matn fragmentida shunday 
so’zlar sirasiga 
"state"
so’zini misol qilish mumkin. 
"State"
so’zi dastlabki tahlilda 
0/1132 kodi orqali beriladi, bunda “0” raqami so’zda qo’shimchaning yo’qligini (nol 
morfemani), “11” raqami ot so’z turkumini, “32” raqami esa hozirgi zamon 
shaklidagi fe’l yoki infinitivni bildiradi. Bunga o’xshash yana bir so’z 
"wished"
so’zining dastlabki tahlilida bir qiymatli bo’lmagan ma’lumotlarga ega bo’lamiz. 
“Wished”
so’zi 0/2433 kodi bilan beriladi, bunda “0” raqami yuqoridagidek nol 


112 
morfemani, “24” fe’l asosida hosil bo’lgan sifat turkumini, “33” o’tgan zamon 
shaklidagi fe’lni anglatadi.
So’zlarning qaysi turkumga mansubligini aniqlashda chappa (ters) lug’atlardan 
foydalaniladi. Bunga turli xil turkumga mansub so’zlarning morfologik analizini 
ko’rsatuvchi inglizcha so’z shakllarning grammatik chappa lug’ati yaqqol misol bo’la 
oladi.
16-jadval

Yüklə 15,97 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   130




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə