O’zbek notiqlik san’ati tarixidan. Maktabgacha ta’lim yo‘nalishi 2M1800-20 guruh talabasi

Ahmad Yugnakiy.

• Ahmad Yugnakiy iste`dodli shoir va donishmand murabbiydir. Undan saqlanib qolgan yagona adabiy meros «Hibatul - haqoyiq» («Haqiqatlar armug`oni»), badiiy so’z san`ati va adabiy tilning juda qimmatli hamda nodir yodgorligidir.
• Adib Ahmad Yugnakiyning shaxsiy hayoti va tug`ilib o’sgan yeri haqida ma`lumotlar kam. Ayrim manbalarda adibning hayoti haqida berilgan ma`lumotlar to’liq emas.
• «Hibatul - haqoyiq»ning kim tomonidan yozilgani, muallifning ismi, otasining ismi, uning qayerda yashagani, boshqa adiblarga nisbatan tutgan mavqei, jismoniy zaifligi haqida asarda qisqacha ma`lumotlar mavjud:
• Adib Ahmad otim, adab, pand so’zim,
• So’zum munda qolur, borur bu o’zum.
• Otim – adib Ahmad, so’zim-pand-nasihat, adab berishdan iborat, so’zim esa bu dunyoda qolib, o’zim u dunyoga ketaman.
• Shoirning otasi Mahmud Yugnakiy ekanligini shaxsan o’zi aytib o’tishi Ahmad Yugnakiy chindan ham Yugnak degan shaharda tug`ilib o’sganligi va u yerda ijod etganligiga hech qanday shubha qoldirmaydi. Bundan tashqari Alisher Navoiy «Nasoyimul - muhabbat» degan asarida adib Ahmad Yugnakiy haqida ma`lumot beradi.

Alisher Navoiy.

• Alisher Navoiy 1441-yil 9-fevralda Hirot shahrida tug`ildi.
• Sharq madaniyatining salmoqli zarvaraqlarini tashkil etuvchi notiqlik san`ati tarixiga oid talaygina manbalar bor bo’lsa-da, ulardan hech biri Alisher Navoiy qoldirgan meros kabi qimmatli va boy emas.
• Navoiy o’z davrining buyuk mutafakkiri, so’z ustasi bo’lish bilan birga, kishilarga yaxshi so’z bilan ta`sir eta bilish san`atini juda qadrlovchi, ulug`lovchi, bunday san`at ustalariga e`tibor qilib, ehtirom ko’rsatuvchi bir shaxs edi.

Navoiyning fikricha, voiz quyidagi xususiyatlarga ega bo’lishi lozim:

• Voizning so’zlari ta`sirchan va foydali bo’lmog`i lozim. Voiz kerakki «qolalloh» so’z aytsa.
• Nutq tinglovchi uchun yangilik bilimlar va o’zgarishlar xabarchisi bo’lmog`i lozim. «Va`z bir murshid va ogoh ishidur va aning nasihatin qabul etgan maqbul kishidur».
• Notiqning o’zi biror sohani egallagan bo’lishi va undan so’ng va`z orqali kishilarga ta`sir etishi lozim.
• Notiq olim va bilimdon har narsadan xabardor kishidur. «Voizkim, bo’lg`ay olim va muttaqiyaning nasihatidin chiqqan shaqiy».
• Notiqning so’zi bilan ishi bir bo’lmog`i lozim. Aks holda nutqning ta`siri bo’lmaydi. «Ulki buyurib o’zi qilmag`ay, hech kimga foyda va asar aning so’zi qilmag`ay».