O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti

a) Kornel ijodi:
b) Molyer ijodi.
Tayanch iboralar: Mutloq hokimiyat, klassitsizm, Uch birlik qo-
nuni; Barokko; Pyer Kornel; «Sid» tragediyasi; Molyer – komedi-
yanavis; «Tartyuf».
XVII asr Ovrupa tarixidagi murakkab, ziddiyatli va shu bilan
birga muhim davr hisoblanadi. Bu davr “o‘tish davri” deb ham ata-
ladi. Feodalizmdan kapitalizmga o‘tish amalga oshirilganligi bois
yangi burjuaziya munosabatlari shakllandi. Bular o‘z davri uchun
progressiv ahamiyatga ega edi. Lekin burjuaziya munosabatlari
ekspluatatsiyaning yangi shakllarini olib keldi.
Gollandiya va Angliya Ovrupa davlatlari orasida iqtisodiy rivo-
jlanish borasida oldinga chiqib oldi. Bu davlatlarda kapitalizm tez
sur’atlar bilan rivojlanganligini ko‘rsatadi. Ispaniya va Portugali-
yaning avvalgi iqtisodiy qudratiga putur yetdi.
Davlatlardagi progressiv tarixiy rivojlanish hech qanday
to‘siqlarsiz amalga oshirildi, deb bo‘lmaydi. Feodal-katolik tartibi
G‘arbiy Ovrupa xalqlari hayotiga o‘z ta’sirini o‘tkazdi. Bu davrda
cherkov tomonidan ko‘rsatiladigan qarshilik kontrreformatsiya deb
ataladi.
XVII asrda Ovrupa ilm-fani katta yutuqlarni qo‘lga kiritdi.
Odamlar ongiga katta ta’sir ko‘rsatgan fan yutuqlaridan – Galiley,
Kampanella va Kaplerlar tomonidan Olam tuzilishining galeotsen-
trik tizimini ishlab chiqarilishini ko‘rsatish mumkin.
XVII asrda falsafa fanida yanada oldinga siljish ko‘zga tashlana-

126
di. Bekon («Inson insonga dushman»), Spinoza, Dekart («Men fikr

qilyapman, demak mavjudman») va boshqa faylasuflar faoliyati shu
davrga to‘g‘ri keladi.
Shu bilan birga cherkovning ta’siri hali kuchli edi.
Davrining ilg‘or vakillaridan bir qanchasi inkvizatsiya qurboni
bo‘ldilar. 1619-yil faylasuf Vaninini o‘tda yondirdilar. 1662-yili
fransuz shoiri Klod Le Pti qatl etildi. Kampanella o‘z hayotining 33
yilini qamoqda o‘tkazdi.
Hayotning murakkablik va qarama-qarshilikka to‘laligi bu davr
adabiyotining ham ziddiyatli rivojlanishiga olib keladi. XVII asrda
Ovrupa da renessans realizmi, barokko klassitsizm va shu singari
uch asosiy adabiy yo‘nalish baravariga rivojlandi.
Bu davrda Renessans realizmiga hos bo‘lgan hislatlar yangi, yuk-
sak darajada davom ettirildi (Lope de Vega ijodi).
Barokko o‘rta asr madaniyati tushkunligi natijasida kelib chiqqan,
absolyutizm kuchayib borayotgan davrda feodal-katolik reaksiyasi
ta’sirini aks ettirgan adabiy yo‘nalishidir. Borokkochilar realist-
lardan farqli o‘laroq, atrof-muhit bilan uyg‘unlik bo‘lishi mumkin
emas, deb hisoblaydilar. Inson sir va jumboqlarga to‘la dunyoda ya-
shaydi, tabiatning dahshatli va shafqatsiz kuchlari oldida inson zaif
va ayanchli jonzot, deb qaraladi.
Barokkochilarda tasvir nozik va bejirim tusga kiradi. O‘quvchini
hayratga solish maqsadida g‘aroyib metafora, taqqoslashlarga keng
o‘rin berilgan. Uning yorqin ifodachisi dramaturg Kalderondir.
Barokko adabiyotida diniy g‘oyalar asosiy o‘rinni egallaydi. Mu-
taxassislar klassitsizmning paydo bo‘lishini 1515-yil – italyan yozu-
vchisi Trissinoning “Sofonisba” tragediyasi yaratilishidan boshlab
belgilashadi. Trissino bu asarni antik tragediya namunalariga tayan-
gan holda, syujet voqealarini antik Rim tarixchisi Tit Liviy asarlari-
dan olib, Arastu “Poetika” sida qo‘yilgan talablarga rioya qilgan hol-
da yaratgan edi. Xuddi shu narsa, antik adabiyotni etalon deb bilish,
undagi obrazlar va poetik shakllardan foydalanib va antik davrda
ishlab chiqilgan qoidalarga amal qilgan holda ijod qilish talabi klas-

127
sitsizmning asosiy xususiyatlaridan biri sanaladi.

21