O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim fan va innovatsiyalar vazirligi chirchiq davlat pedagogika universiteti

Nimani o‘rgatish kerak? Bu savolga javob sifatida ta’lim mazmunini – ona tilidagi dasturlarni ishlab chiqish, o‘quvchilar uchun darsliklar va turli o‘quv qo‘llanmalarini yaratish, ularni doimiy ravishda takomillashtirishdir.
Qanday o‘rgatish kerak? Bu masalaga muvofiq o`qitish metodikasi, uslubiy texnikasi, mashqlar tizimi, muayyan turdagi topshiriqlardan foydalanish bo`yicha tavsiyalar, qo`llanmalar, o`quvchilarning amaliy ishlarining ketma-ket tizimi, darslar va ularning davrlari va boshqalar ishlab chiqiladi.
Nega shunday, lekin boshqacha emas? Bu usullarning qiyosiy samaradorligini o‘rganish, usullarni tanlashni asoslash, tavsiyalarni eksperimental tekshirish va boshqalarni nazarda tutadi.
Ona tili metodikasi ta’limning turli darajalarida o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalari darajasini o‘rganadi, o‘rganishdagi muvaffaqiyat yoki muvaffaqiyatsizlik sabablarini aniqlaydi, tipik xatolar - nutq, imlo va boshqalarni o‘rganadi, ularni bartaraf etish va yo‘q qilish yo‘llarini topadi. ularni oldini olish. Vaqt o‘z vazifalarini metodologiyaga, umuman pedagogika faniga taklif qiladi. Shunday qilib, bizning kunlarda ona tili metodologiyasida o‘qitishning samaradorligi va amaliy yo‘nalishi, o‘quv jarayonida o‘yinni qo‘llash imkoniyatlari o‘rganilmoqda, bunday usullar va usullarni izlash davom etmoqda. o‘quv jarayonida maktab o‘quvchilarining maksimal kognitiv faolligi va mustaqilligi; talabalarning fikrlash va nutqini rivojlantirish; olingan bilim, ko‘nikma va boshqalarning mustahkamligi.
Nutq o‘quvchilar tafakkurini o‘stirishda muhim vositadir. Nutq fikrni bayon etish vositasi bo‘libgina qolmay, uni shakllantirish quroli hamdir. Fikr nutqning psixologik asosi vazifasini bajaradi, uni o‘stirish sharti esa fikrni boyitish hisoblanadi. Aqliy faoliyat sistemasini egallash asosidagina nutqni muvaffaqiyatli o‘stirish mumkin. Shuning uchun o‘quvchilar nutqini o‘stirish materialni tayyorlash, takomillashtirish, mavzuga oidini tanlash, joylashtirish, mantiqiy operatsiyalarga katta ahamiyat beriladi. Tafakkur til materiali yordamida nutqiy shakllantirilsa va bayon etilsagina muvaffaqiyatli o‘sadi. Tushuncha so‘zlar yoki so‘z birikmalari bilan ifodalanadi, shunday ekan, tushuncha til vositasi bo‘lgan so‘zda muhim aloqa materialiga aylanadi. Kishi tushuncha ifodalaydigan so‘z (so‘z birikmasi) ni bilsagina, shu tushunchaga asoslangan holda, tashqi nutqda fikrlash imkoniga ega bo‘ladi. Nutqda fikr shakllantiriladi, shu bilan birga, fikr nutqini yaratadi.
«Nutq tafakkur bilan chambarchas bog‘langandir. Nutq bo‘lmasa, tafakkur ham bo‘lmaydi, til materiali bo‘lmasa, fikrni ifodalab berib bo‘lmaydi». Fikrni nutqiy shakllantirish uning aniq, tushunarli, sof, izchil, mantiqiy bo‘lishini ta’minlaydi. Tilni egallash shu tilning fonetikasini, lug‘at sostavini, grammatik qurilishini bilib olish, fikrni takomillashtirish uchun, tafakkurni o‘stirish uchun shart-sharoit hozirlaydi. Bilimlar, faktlar, har xil axborotlar tafakkurning ham, nutqning ham materialidir. Nutq tafakkur jarayonini o‘rganishning muhim vositasi bo‘lib xizmat qiladi.
Nutqdan o‘quvchining fikriy rivojining asosiy o‘lchovlaridan biri sifatida foydalaniladi. O‘quvchining barcha predmetlardan materialni o‘zlashtirishi va umumiy aqliy rivojlanishi haqida fikr yuritganda, u yoki bu mavzuni bola o‘z nutqida (yozgan inshosida, axborotida, qayta hikoyalashda, savollarga bergan javobida) qanday bayon eta olishiga qaratiladi. Shunday qilib, nutqni tafakkurdan ajratib bo‘lmaydi, nutq tafakkur asosida rivojlanadi; fikr nutq yordamida pishib yetiladi, yuzaga chiqadi. Ikkinchi tomondan, nutqning o‘sishi fikrni shakllantirishga yordam beradi, takomillashtiradi. Uchinchi tomondan, nutqning o‘sishi fikrni shakllantirishga yordam beradi, takomillashtiradi.
O‘quvchilar nutqini o‘stirishning mashg‘ulotning boshqa turlari bilan bog‘liqligi. O‘quvchilar nutqini o‘stirish boshqa o‘quv predmetlaridan o‘tkaziladigan mashg‘ulotlar bilan ham uzviy ravishda bog‘lanadi.