O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim fan va innovatsiyalar vazirligi chirchiq davlat pedagogika universiteti

II.BOB. BOSHLANG‘ICH SINF GRAMMATIKA, IMLO VA NUTQ O‘STIRISH DARSLARIDA VIZUALIZATSIYA USULINI AMALGA OSHIRISH
2.1 Boshlang‘ich sinf grammatika, imlo va nutq o‘stirish darslarida algoritmlardan foydalanish
Tasviriy-belgiga rasmlar, chizmalar, portretlar kiradi; va shartli ramziy - xaritalar, chizmalar, jadvallar, diagrammalar. Shunday qilib, ushbu tasnif muallifi ushbu turdagi ko‘rgazmali qurollarni taqdim etish usullarini hisobga olmaydi.
Yu.A. Voroninning fikricha, S.G. tomonidan taklif qilingan tasnif. Shanovalen-koning fikriga ko‘ra, biz tabiiy ob'ektlar, tabiiy ob'ektlarning tasvirlari va ko‘zgulari, ob'ektlar va hodisalarni shartli vositalar va texnik o‘qitish vositalari bilan tavsiflash vositalari haqida gapirishimiz mumkin.
Jadvallar, diagrammalar va boshqalarni hisobga olgan holda. proyektorlar, simulyatorlar, videoregistratorlar, televizorlar va hokazolar yordamida taqdim etilishi mumkin, ko‘rgazmali o‘qitish vositalarini taqdim etish usullarini hisobga olgan holda tasniflash mumkin, deb taxmin qilish mumkin
Ko‘rgazmali qurollarning turlari va ularni taqdim etish usullarini hisobga olishga urinish Angus Reynolds tomonidan amalga oshirildi. Reynolds tasnifi, birinchidan, ko‘rgazmali qurollarning juda ko‘p xilma-xilligi haqidagi tezisni tasvirlaydi, ikkinchidan, ko‘rgazmali qurollarning o‘rni va roli haqidagi savol turli mamlakatlardagi o‘quv jarayonlari uchun dolzarb ekanligiga ishonch hosil qilishga yordam beradi.
Ushbu tasnif bilan muallif o‘quv qo‘llanmalari va uslubiy materiallarni ajratishga harakat qildi. O‘quv vositalarida Reynolds ushbu vositani ishlab chiquvchisi va talabalar o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq bo‘lgan vositalarni va o‘qituvchi o‘z talabalariga ma’lumot taqdim etadigan asboblar yoki vositalarni anglatadi, u uslubiy materiallarga (o‘quv qo‘llanmalariga) murojaat qiladi.)
Maʼlumki, oʻqituvchi dars jarayonida oʻtiladigan mavzu, uning maqsadi haqida gapirib, soʻngra dars rejasini beradi. Dars jarayonida koʻrsatib, izohlash mumkin boʻlgan koʻrgazmali qurollar – jadval, rasm, plakat, chizma, diagramma va boshqalardan foydalanish taʼlim oluvchilarning bilimini puxtalashtirishda muhim hisoblanadi. Darsda oddiy boʻr bilan yoziladigan doskani ishlatish koʻp vaqtni olganligi bois, boshqa texnik vositalardan foydalanish imkoni yoʻq auditoriyalarda plakat, chizmalardan foydalanish maqsadga muvofiq. Biz bilamizki, chizma yoki plakatlar anʼanaviy koʻrgazmali qurollar boʻlib, odatda ular standart vatman sathiga qora yoki boshqa ranglarda zarur matn yozilgan yoki jadval, chizma, diagramma va boshqalar chizilgan koʻrinishda boʻladi.
Plakatlar nashr qilingan koʻrgazmali qurol hisoblanib, oʻtiladigan mavzular boʻyicha tanlab olinadi. Chizma yoki plakatlarni tayyorlash moddiy jihatdan qimmat hamda koʻp vaqtni oladi. Xato qilinsa, oʻzgartirish qiyin. Shuning uchun ham hozirgi vaqtda dars jarayonida vatmanga chizilgan yoki plakat holida nashr etilgan koʻrgazmali qurollar oʻrniga yangi, tayyorlash va foydalanish qulay boʻlgan zamonaviy turlari, ayniqsa, slaydlardan foydalanish keng yoyildi. Slaydlar taʼlim beruvchi uchun eng yuqori darajadagi taqdimot imkoniyatini beradi.
Zamonaviy oʻquv jarayonini bularsiz tasavvur qilish qiyin. Asosiy qulaylik shundaki, ulardan istalgan vaqtda foydalanish, ish oʻrni oʻzgarganda ham oson koʻchirish mumkin boʻladi. Koʻrgazmali qurollarning afzalligi shundaki, uni dars oʻtishning barcha shakllari, uslublarida qoʻllash mumkin. Ayrim mavzularni esa umuman namoyish qilinadigan materiallarsiz, koʻrgazmali qurollarsiz oʻtib boʻlmaydi. Maʼlumki, har qanday fanni oʻrganish uchun dars jarayonida turli tarqatmali materiallardan foydalaniladi. Chunki dars davomida tarqatmali materiallardan foydalanish darsning qiziqarli boʻlishiga hamda taʼlim oluvchilar diqqatini jamlash, oʻtilayotgan dars mazmunining tushunarli boʻlishi va puxta oʻzlashtirilishiga olib keladi. Mavzuni oʻrganishda tarqatmali materiallardan foydalanishning muhim ijobiy tomoni shundaki, u bevosita taʼlim oluvchining qoʻlida boʻladi.
Tarqatmali materiallar taʼlim oluvchilar uchun oʻrganilgan va oʻrganilayotgan mavzuga oid axborot va topshiriq beruvchi hamda nazorat qiluvchi maʼlumotlarni oʻz ichiga oladi. U taʼlim oluvchilar qoʻliga moʻljallangan boʻlib, uning hajmi va shakli uncha katta boʻlmagan yozma oʻquv materiali hisoblanadi. Tarqatmali materiallarni maqsadi va mazmuni jihatidan uch turga ajratish mumkin: axborot beruvchi, topshiriq oluvchi va nazorat qiluvchi. Tarqatmali materiallar taʼlim oluvchilarning bilimini tekshirish va nazorat qilishda ham keng qoʻllaniladi. Bunda nazorat varaqalari koʻrinishida tayyorlangan test savollari, savolnomalar, krossvordlar, jadvallar, chizmalar, masala va mashqlardan foydalanish mumkin. Shuningdek, tarqatmali materiallardan koʻrgazmali qurol sifatida ham foydalanish mumkin.
Tarqatmali materiallarni tayyorlash hamda uni oʻrganilgan va oʻrganilayotgan mavzu jarayonida qoʻllashning bir qator qonun-qoidalari mavjud, xususan:
• tarqatmali materiallarni tayyorlashda mavzuning asosiy mazmunidan kelib chiqib yoritish;
• olingan axborot dars davomida yoki darsdan tashqarida taʼlim oluvchilar bilan mustaqil muhokama qilinishiga erishish;
• taʼlim oluvchilar diqqatini mustaqil fikrlash, ijodiy izlanishga chorlay olish;
• taʼlim oluvchilarni dars davomida faollikka yoʻnaltirish;
• taʼlim oluvchilarning olgan bilimlarini nazorat qilish va baholay olish;
• taʼlim oluvchilar qoʻliga haddan tashqari koʻp tarqatmali materiallarning berilmasligi; • sarlavhalarni bosh harflar bilan yozish;
• bir matn uchun 2-3 ta tarqatmali materialga nom-kod berish (ajratishni osonlashtirish uchun);
• matn shrifti 14 oʻlchamdan kichik boʻlmasligi;
• bir betda 50 tadan koʻp belgi (harf, qavs, undov kabilar)lar ishlatilmasligi;
• matnlar tushunarli, qisqa, aniq, ravon va oddiy boʻlishi;
• varaqa dizayni taʼlim oluvchi eʼtiborini oʻziga jalb qila olishi va xatosiz yozilishi kabilar. Darsni oʻtishda koʻrgazmali materialni qanday namoyish qilish ham katta ahamiyatga ega. Namoyish qilish jarayonini shunday tashkil qilish kerakki, unda quyidagi didaktik talablarga rioya qilish tavsiya etiladi:
- hamma taʼlim oluvchilar namoyish qilinayotgan obyektni koʻrishlari, eshitishlari, tushunishlari;
- obyektning muhim, asosiy tomonlari taʼlim oluvchilarda katta taassurot qoldirishi, maksimal darajada diqqatlarini jalb qilishi;
- oʻrganilayotgan obʼektning sifatini mustaqil ravishda oʻlchash, anglash va oʻzlashtirish imkoniyatini taʼminlash kabilar.
Koʻrgazmali va tarqatmali materiallarning asosiy yoʻnalishlaridan biri namoyish qilish metodining oʻziga xos davomi boʻlgan illyustratsiya hisoblanadi. Namoyish qilish metodidan yoki illyustratsiyadan ham koʻrgazmali, ham tarqatmali material sifatida foydalanish mumkin. Undan foydalanish oʻqituvchining pedagogik mahoratiga bogʻliq. Namoyish qilishda koʻproq predmetlardan foydalaniladi. Illyustratsiya predmet, jarayon, hodisalarni simvollar yordamida ifoda qilish boʻlib, odatda, u plakatlar, karta, portret, fotografiya, rasm, chizma, grafik va boshqalarni oʻz ichiga oladi. Illyustratsiya materiallari oldindan tayyorlanadi, lekin ulardan zarur paytlarda foydalaniladi. Illyustratsiyaning samaraliligi koʻp jihatdan uni qanday tarzda qoʻllashga bogʻliq. Koʻrgazmali va tarqatmali materiallardan foydalanish darajasi keng, ulardan qanday tarzda, qanday maqsadlarda foydalanish oʻqituvchiga bogʻliq.
Oʻqituvchi koʻrgazmali va tarqatmali materiallarni tanlar ekan, birinchidan, darsning maʼruza yoki seminar mashgʻulot shaklidaligini hisobga oladi. Ikkinchidan, mavzu orqali oʻqituvchi taʼlim oluvchilar oldiga qanday vazifa qoʻymoqchi, maqsadi nima, muhokama qilinayotgan muammoni yechishda koʻrgazmali qurol yoki tarqatmali material qanday yordam berishi mumkinligini hisobga olib, ularni tanlashi kerak boʻladi.