O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi kurbanova s. Yu
qismiga birikish joyi; 5-dum qismi qobig’i; 6-olti qirrali plastinka; 7-dum o’simtasi); b-fagning elektron
Yüklə 5,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rezistentligi
| qismiga birikish joyi; 5-dum qismi qobig’i; 6-olti qirrali plastinka; 7-dum o’simtasi); b-fagning elektron
mikroskopdagi tasviri; v-T-fagning rangli kompyuter tasviri Faglarni antigen xususiyati. Bakteriofaglar guruh maxsus va tipmaxsus antigenlar tutadi va ular immunogen xususiyatga ega, organizmda maxsus antitelalar hosil qiladi. Bu antitelalar faglar bilan birikib ularni bakteriyaga qarshi litik xususiyatini neytrallashi mumkin. Tip maxsus xususiyati bo‘yicha faglar serotiplarga bo‘linadi. Rezistentligi (chidamliligi). Viruslarga qaraganda tashqiy muhit faktorlariga ancha chidamli. Temperatura tasirida 65-70ºS o‘ladi, bundan tashqari UF nurlari va radiatsiyaning yuqori dozalari, kislota, farmalinlarga chidamli. Uzoq vaqt past temperaturada, quritganda saqlanib qoladi. 74 Faglarning yuqumliligi o‘ta maxsus bo‘lib, ma’lum bakteriyalarda ko‘payadi. Ularni maxsus strukturasiga nisbatan sezgir bakteriyalarda retseptorlar mavjud. Faglarni sezgir bakteriyalar bilan maxsus o‘zaro munosabatiga asosan faglar quyidagi ko‘rinishlarda bo‘ladi: polivalent – qarindosh bakteriyalarda ko‘paya oladi; monovalent - ma’lum tur bakteriyalarda ko‘payadi; tipga xos – bakteriya turlarining aloxida tiplarida ko‘paya oladi. Faglarni bakteriya bilan o‘zaro munosabati viruslarga o‘xshab produktiv, abortiv va integrativ ko‘rinishda kuzatiladi. Produktiv shaklida fag bakteriyani to‘liq lizisga uchratadi va fagning avlodlari hosil bo‘ladi. Abortiv formada, bakteriya lizisga uchramaydi va fagning avlodlari ham hosil bo‘lmaydi. Integrativ tipda esa fag bakteriyaning xromosomasiga kirib oladi va u bilan birga (profag) turadi. SHuning uchun faglarni bakteriyalar bilan o‘zaro munosabati natijasida ular ikki xil ko‘rinishda, virulent va avirulent (mo‘‘tadil) bo‘ladi. Virulent faglarni bakteriyalar bilan o‘zaro munosabati produktiv tipda kuzatiladi. Ularning reproduksiyasida 200-300 ta yangi faglar xosil bo‘ladi. Mo‘‘tadil faglar virulent faglardan farqlanib ularning bakteriyalar bilan munosabati produktiv yoki integrativ bo‘lishi mumkin (rasm 30). Produktiv ko‘rinishda virulent fagdan reproduksiyasida farq kuzatilmaydi va bakteriyaning lizisi bilan tugaydi. Integrativ tipda fag genomi bakteriya xromosomasiga kirib oladi va sinxron ko‘rinishda ko‘payayotgan bakteriya genomi bilan birga replikatsiya bo‘ladi, bakteriyani lizisga uchratmaydi. SHunday DNK saqlovchi faglar p r o f a g deb ataladi, bakteriya esa “l i z o g e n” li kultura deb nomlanadi, chunki bunday lizogenli bakteriyalarda har doim profag aktivlansa lizisga uchrash ehtimoli yuqori bo‘ladi. Bunday bakteriyalar profagni o‘z avlodlariga o‘tkazadi. Lekin, fag replikatsiyaga uchramaydi va o‘z naslini qoldirmaydi. Buning sababi bakteriya hujayrasida fagni transkripsiyasini to‘xtatib turuvchi past molekulyar oqsil repressor ishlab chiqiladi. Repressorlar biotsintezini fag genlari boshqaradi. SHuning uchun bunday lizogenli bakteriyalarda boshqa faglarga nisbatan immunitet xosil bo‘ladi, ya’ni boshqa yaqin qarindosh faglar bakteriyaga kira olmaydi. Ammo, lizogen termini shu bakteriyalarni har doim lizisga uchrashi mumkinligini bildiradi. Buning 75 isboti sifatida, bakteriyalar tarkibidagi fag o‘z-o‘zidan spontan ravishda, yoki fizik, kimyoviy faktorlar ta’sirida vegetativ formaga o‘tishi va bakteriya hujayrasini lizisga uchratishi mumkin. Bakteriya xromosomasidan ajrab chiqgan fag, bakteriyadan ma’lum informatsiya saqlovchi genlarni o‘ziga biriktirib olishi va bu ma’lumotlarni boshqa bakteriyalarga Yüklə 5,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|