O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi r. Mavlonova, O. To‘rayeva
INSONNING KAMOL ÒOPISHIDA ÒARBIYANING ROLI
Yüklə 465,45 Kb. Pdf görüntüsü
|
| INSONNING KAMOL ÒOPISHIDA ÒARBIYANING ROLI
Òarbiya muhit kabi inson kamolotiga ta’sir etuvchi tashqi omil- lardan hisoblanadi. Òarbiyaning xususiyati shundaki, u aniq maqsadni ko‘zlab, insonda ijobiy fazilatlarni tarkib toptirish yo‘lida tarbiyachi rahbarligida muntazam amalga oshirib boriladi.
25 Ammo tarbiya ta’sirining kuchi va uning natijasi irsiyat va muhit kabi omillarning hamkorligi bilan belgilanadi. Inson kamoloti irsiyat yo‘li bilan orttirilgan va tabiiy layoqatlar bilan belgilanib qolmay, balki butun hayoti davrida uni qurshab olgan voqelik ta’sirida orttirgan xususiyat va sifatlar bilan ham belgilanadi. Shubhasiz, tarbiya odamning ko‘zi, sochi, terisining rangiga, uning badani tuzilishiga ta’sir eta olmaydi, lekin jismoniy taraqqiyotga ta’sir etishi mumkin. Chunki maxsus tashkil etilgan jismoniy mashqlar orqali bolaning salomatligi mustahkamlanadi va chiniqtiriladi. Insonning tabiiy qobiliyati faqat tarbiya orqali, uni ma’lum bir faoliyat turiga jalb qilish orqali rivojlanishi mumkin. Ma’lumki, bola layoqatini rivojlantirish, uni qobiliyatga aylantirish va hayotga mos holda o‘stirish uchun mehnatsevarlik va ishchanlik kerak. Mehnatsevarlik va muttasil o‘tirib ishlash kabi fazilatlar faqat tarbiya natijasida orttiriladigan fazilatlardir. Garchand inson kamolotiga ta’sir etadigan omillar bir qancha bo‘lsa ham, lekin maxsus tarbiya muassasalarida tarbiyachi rahbarligida amalga oshiriladigan tarbiya jarayoni yetakchi hisoblanadi. Chunki, birinchidan, tarbiya ta’sirida turli fazilatlar o‘zlashtiriladi va bilim, ma’lumot egallanadi, mehnat va texnik faoliyat bilan bog‘liq ko‘nikmalar, malakalar ham maxsus uyushtirilgan tarbiya orqali hosil qilinadi. Ikkinchidan, tarbiya tufayli tug‘ma kamchiliklarni ham o‘zgartirib, shaxsni kamolga yetkazish mumkin. Masalan, ko‘rlar, gunglar ham o‘qitilib, sog‘lom kishilar qatori hayotga tayyorlanadi. Uchinchidan, tarbiya yordamida muhitning salbiy ta’sirini ham yo‘qotish yoki bartaraf qilish mumkin. Òo‘rtinchidan, tarbiya doimo kelajakka qaratilgan maqsadni belgilaydi. Shu tufayli, u shaxsning kamolga yetishini tezlashtiruvchi rol o‘ynaydi. Inson kamol topishida maktabning ahamiyati katta. Bolalar maktabga qadam qo‘yar ekan, ular o‘quv mehnati bilan band bo‘ladilar. Bolalar maktabda fan asoslarini egallash bilan birga, ularda sekin-asta ilmiy dunyoqarash shakllanib boradi. O‘qituvchi-tarbiyachilarning rahbarligida insonga xos bo‘lgan yuksak fazilatlarni egallaydilar. Òarbiyaviy ishlarni reja asosida tashkil etish bolani tarbiyalashda oilaga har vaqt yordam ko‘rsatadi. Òarbiyachi o‘z tarbiyalanuvchisining oilaviy sharoitidan xabardor bo‘lishi, pedagogik maslahatlarga, yordamga muhtoj bo‘lgan oilalarga yordam berishi muhim. Tarbiyachi uchun bola bo‘sh vaqtini kimlar
26 bilan o‘tkazayotgani va nimalar bilan mashg‘ul bo‘layotgani ahamiyatsiz emas. Chunki o‘z holiga tashlab qo‘yilgan bola ko‘chaning salbiy ta’siriga berilib ketishi mumkin. Xulosa qilib shuni aytish kerakki, inson faqat faoliyatda rivojlanadi, undan tashqarida rivojlanish yo‘q. Bola juda yoshligidan boshlaboq kattalar yordamida tashqi muhit bilan turli xil aloqada bo‘ladi. Maktab yoshida bu aloqalar o‘qish va shu bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa faoliyat bilan bog‘lanadi va bular rivojlanish uchun manba sanaladi. Pedagogik jihatdan to‘g‘ri uyushtirilgan har qanday faoliyat shaxsning aqliy va irodaviy rivojlanishiga ta’sir etadi. Demak, bola ulg‘aya borgan sari uning faoliyati ham shakli va mazmuni bilan hamohang o‘zgarib boraverar ekan. Masalan, bog‘cha yoshida bolalarning asosiy faoliyat turi o‘yin bo‘lsa, maktab o‘quvchisi uchun o‘qib, mehnat qilish asosiy faoliyat bo‘lib qoladi. Demak, bola hayotida faoliyat turlarining o‘zaro munosabati ham o‘zgaradi va buning ta’sirida bola kamoloti ham yangi, yuqoriroq bosqichga ko‘tariladi. Umuman, pedagogik jihatdan to‘g‘ri uyushtirilgan har qanday faoliyat bola shaxsining aqliy, axloqiy, estetik, jismoniy va irodaviy rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Rahbarlik qilinmagan faoliyat esa biryoqlama yoki salbiy ta’sir etishi mumkin. Shunday qilib, inson taraqqiyotining ilmiy konsepsiyasi inson kamolotiga ta’sir etadigan omillarni tahlil etib, inson kamoloti va uning shaxsini shakllantirishni yagona va bir butun jarayon ekanligini ta’kidlaydi. Bu jarayonda insonning faolligiga katta o‘rin beriladi. U faolligi bilan o‘z shaxsini shakllantira oladi. Òarbiyachi tomonidan qo‘yiladigan maqsad aniq bo‘lsa va bu maqsadga erishish uchun odam astoydil harakat qilsa, kutilgan natijaga erishiladi. Yüklə 465,45 Kb. Dostları ilə paylaş:
|