O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi r. Mavlonova, O. To‘rayeva

Savol va topshiriqlar

1. Shaxs kamolotiga qanday omillar ta’sir etar ekan?

2. Insoniy fazilatlarni aytib, ta’riflab bering.

3. Ijtimoiy muhit va uning inson kamolotiga ta’siri haqida gapirib

bering.

4. Òarbiyaning inson kamolotidagi o‘rni nimadan iborat?

5. Shaxs kamolotida oila tarbiyasining ahamiyati qanday?

---

27

IV BOB .

 

O‘QIÒUVCHI VA UNING

JAMIYAÒDA ÒUÒGAN O‘RNI

O‘QIÒUVCHI VA UNING FAOLIYAÒI HAQIDA

Hozirgi zamon pedagogika fani oldida turgan muhim muam-

molardan biri — o‘qituvchi va pedagogik mehnat sharoiti muam-

mosi hisoblanadi. Chunki o‘qituvchida barcha pedagogik g‘oyalar

mujassamlangan bo‘lib, uning faoliyati orqali bu g‘oyalar amalga

oshiriladi va hayotga tatbiq etiladi.

O‘qituvchining ko‘p qirrali va murakkab faoliyati zamirida

yosh avlodni odobli, axloqli qilib tarbiyalash, ularni bilimlar bilan

qurollantirish kabi muhim vazifalar yotadi. Bularni amalga oshirish

esa o‘qituvchining xilma-xil faoliyatiga bog‘liq: bolalarni o‘qitish,

maktabdan va sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarni tashkil eta bilish

va o‘tkazish, ota-onalar o‘rtasida pedagogik targ‘ibot ishlarini olib

borish va hokazo. Bularning hammasi o‘qituvchidan chuqur bilimga

ega bo‘lishni, o‘z sohasini, bolalarni sevishni talab etadi.

Respublikamiz mustaqilligi e’lon qilingan sana — 1991- yil

31- avgust xalqimiz hayotidagi ulug‘vor voqealardan hisoblanadi.

Endi xalqimiz o‘zining boy tarixi, madaniyati, urf-odatlarini

o‘rganish, targ‘ib qilish, o‘zligini anglash imkoniyatiga ega bo‘ldi.

Bu voqeadan so‘ng ko‘p sonli o‘qituvchilar jamoalari oldiga Vatan

ravnaqi uchun hormay-tolmay xizmat qila oladigan, Vatan yo‘lida

o‘z jonini ham ayamaydigan yoshlarni tarbiyalash vazifasi

ko‘ndalang qo‘yiladi. Bu vazifa Oliy ta’lim konsepsiyasida alohida

ta’kidlanadi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim konsepsiyasida

o‘qituvchi-mutaxassis oldida turgan vazifalar quyidagicha belgila-

nadi: „Mutaxassis malakasi — chuqur umumiy bilim, keng

dunyoqarash va kasb tayyorgarligi, kompyuter savodxonligi, o‘z

bilimini tezlik bilan yangilash va to‘ldira olish qobiliyati singari

omillardan tashkil topadi... Shular qatorida uning intizomi,

mas’uliyat, ziyolilik, o‘z ishiga, mamlakati mustaqilligiga, Vatan

va jahon taraqqiyoti yo‘lida ezgulik va adolatga sadoqat tuyg‘ularini

ham tarbiyalash zarur“.

Bu vazifa va talablar boshlang‘ich sinf o‘qituvchisida, ayniqsa,

to‘la mujassamlashgan bo‘lishi lozim. Zero, maktabga ilk bor qadam

qo‘ygan bola dunyoning, hayotning qonun va qoidalarini, sir-

asrorlarini o‘qituvchidan o‘rganadi. O‘qituvchi esa bolaga o‘z bilga-

nini o‘rgatadi. Agar bolani chuqur bilimli, e’tiqodli, madaniyatli

qilib tarbiyalamoqchi bo‘lsak, shu fazilatlar o‘qituvchida mujas-

---

28

samlangan bo‘lmog‘i zarur. Shunday ekan, o‘qituvchi, umuman,

boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi qanday fazilatlarga ega bo‘lishi kerak,

degan savol tug‘iladi. Bu savolga javob berishdan oldin o‘qituvchi-

ning hozirgi kunda jamiyatimizda tutgan o‘rni haqida fikr yuritsak.

Ma’lumki, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoniga

binoan, 1- oktabr o‘qituvchilar va murabbiylar kuni deb e’lon

qilindi. Bu voqea davlatimizda o‘qituvchilarning jamiyatda tutgan

o‘rni naqadar yuksak ekanligidan dalolat beradi. Ilg‘or o‘qituv-

chilarimizga yuksak unvonlar, davlat mukofotlari berilmoqda, ularga

mas’ul vazifalar ham yuklatilmoqda. Ayniqsa, respublikamiz

mustaqillikka erishgandan keyin, o‘qituvchining jamiyatdagi roli

va mas’uliyati ortib bormoqda.

Keyingi yillarda pedagog xodimlarning maishiy sharoiti-

ni yaxshilash borasida qator hujjatlar qabul qilindi: imtiyozlar

berildi, ularning ish haqi oshirildi, barcha turdagi maktab, hunar-

texnika bilim yurtlari, oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlari pedagog

xodimlari bilan mehnat shartnomasi tuzish tizimiga o‘tildi.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim konsepsiyasida muta-

xassis vazifalari quyidagicha belgilangan: „... mutaxassis o‘z faoliya-

ti, sohasidan qat’i nazar, ijodiy jamoalarda ishlay olish qo-

biliyatiga, menejment va marketing sohalarida tayyorgarlikka ega

bo‘lishi, yangi texnologiyalarni joriy etishning xo‘jalik, ijtimoiy

va madaniy jihatlarini aniq tasavvur qila olishi kerak“. Ushbu fikrlar

o‘qituvchilarga ham bevosita taalluqli. Chunki jamiyatimizda sodir

bo‘layotgan tub o‘zgarishlar, bozor munosabatlariga kirib borishi-

miz o‘qituvchidan nafaqat kasbiy bilimlarni, balki iqtisodiy,

yuridik, texnikaviy bilimlardan ham xabardor bo‘lishni taqozo

qilmoqda.

Prezidentimiz I. A. Karimov tashabbusi bilan O‘zbekiston

Respublikasida 2010- yilning „Barkamol avlod yili“ deb e’lon

qilinishi o‘qituvchi va uning faoliyatiga bir qancha mas’uliyatli

vazifalarni qo‘yadi. Prezidentimiz fikrlaridan kelib chiqqan holda

„Barkamol avlod yili“ davlat dasturida belgilab qo‘yilgan vazifalar

1

bevosita o‘qituvchi faoliyatiga ham uzviy bog‘liqdir:

— bolalar va yoshlarning huquq va manfaatlarini himoya

qilishga, ularni barkamol rivojlantirishning huquqiy asoslarini

mustahkamlashga qaratilgan me’yoriy-huquqiy bazani tako-

1