167
V
=
b
×
l
×
h
;
3. G‘aramlarning hajmi (
V
)ni
aniqlash uchun uning
shakliga qarab eni (
b
), belbog‘i (perekidkasi) (
l
), uzunligi
(
L
) o‘lchanib, quyidagi formulalar bo‘yicha hisob qilina-
di:
a) balandligi eniga nisbatan pastroq (perekidkasidan
past) bo‘lgan kichik g‘aramlar uchun:
V
=
(0,52
×
l
-
0,44
×
h
)
×
L
×
b
=
m
3
;
b) balandligi eniga nisbatan katta bo‘lgan yirik g‘a-
ramlar uchun:
V
=
(0,52
×
l
-
0,46
×
b
)
×
L
×
b
,
m
3
;
d) katta g‘aramlar uchun:
V
=
(0,56
×
l
-
0,55
×
b
)
×
L
×
b
,
m
3
.
Agarda g‘aramlar shakli jihatidan hamma tomoni
bir хil bo‘lmasa, belbog‘i bir necha joydan o‘lchanib
o‘rtacha uzunligi olinadi. Hamma tomoni bir хilda
bo‘lgan g‘aramlarning belbog‘i
esa asosan uch joydan
(ikki boshidan va o‘rta belidan) o‘lchanib, belbog‘ining
o‘rtacha uzunligi olinishi kerak. Formulalar asosida
g‘aramning umumiy hajmi aniqlangandan keyin umumiy
hajm (
V
) har 1 m
3
hajmdagi pichanning hajmiy og‘irligi
(
m
)ga ko‘paytirilib, g‘aramdagi pichanning umumiy
og‘irligi (
M
) topiladi. Hisoblashda
quyidagi formuladan
foydalanish mumkin:
M
=
V
×
m
sentner yoki tonna.
Ayrim joylarda qish uchun jamg‘arilayotgan pichan
dumaloq shaklda uyum-uyum qilib to‘plab qo‘yiladi. Bun-
day uyumlardagi pichan og‘irligini aniqlash uchun uyum-
168
ning hajmi (
V
) chiqariladi. So‘ngra unga 1 m
3
hajmdagi
pichan yoki somonning hajmiy og‘irligi (
m
) ko‘paytiriladi.
Uyumning hajmi (
V
) quyidagi formula bo‘yicha to-
piladi:
V
=
(0,04
×
l
-
0,012
×
U
ay
)
×
U
2
ay
, m
3
bunda:
V
– uyumning umumiy hajmi;
l
– uyum belbog‘i, uyumning bu tomonidan te-
pasi orqali u tomonigacha bo‘lgan uzunligi;
U
ay
– uyumning tag qismi aylanasining uzunligi.
Bundan tashqari, yana chayla shakldagi (kichik
g‘aramsimon
qilib uyulgan, tepasi o‘tkir qirrali uyum)
g‘aramlar ham uchraydi. Ularning hajmi (
V
) quyidagi
formula bo‘yicha aniqlanadi:
V
L
l b
=
⋅
⋅
4
bunda:
l
– «chayla» ustidan o‘tkazilgan belbog‘ (perekid-
ka)ning uzunligi;
b
– «chayla»ning yer betidagi eni;
L
– «chayla»ning uzunligi.
G‘aramlar, uyumlar, shater va boshqalarda bostirib
qo‘yilgan pichanlarni hisobga olish ikki marta o‘tkaziladi:
birinchi marta pichan g‘aramga yoki boshqa biron-bir
shaklda bostirib qo‘yilgandan 5–10 kun o‘tkazilib, bunda
aniqlangan pichan miqdori
vaqtincha hisobga olinmaydi
(kirim qilinmaydi); ikkinchi marta aniqlash (inventa-
rizatsiya – reviziya qilish) g‘aram bostirilgandan 1,5–2
oy keyin o‘tkaziladi. Bunda har bir g‘aram nomer bilan
belgilanadi va kichik bir faner taхtachaga uning o‘lchov
ko‘rsatkichlari, umumiy og‘irligi yozilib, g‘aramning
bir burchagiga qoziqcha bilan qoqib qo‘yiladi. Shu
ko‘rsatkichlarga asosan kirim ham qilinishi lozim.