O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi b. M. Tojiboyеv
Yüklə 3,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2.2. Ko‘kat o‘tlar
Bahor, yoz va kuz fasllarida chorva mollarining asosiy ozig‘i ko‘k o‘t hisoblanadi. Yaylovda boqilayotgan mol tabiiy ko‘kat o‘tlarni o‘zi o‘tlab yeydi. Bog‘lab asralgan mollarga esa tabiiy o‘tlar ham, madaniy oziqbop o‘tlar ham o‘rib yediriladi. Ko‘kat o‘tlarning tarkibida suv ko‘p bo‘lishiga qaramay, oziqlik qimmati jihatdan katta aha- miyati bor. Kimyoviy tahlillarning ko‘rsatishicha, ko‘kat o‘tning quruq moddasida 20–25% protein, 10–16% klet- chatka, 4–5% yog‘, 35–50% azotsiz ekstraktiv moddalar, 9–12% mineral moddalar bo‘ladi. Mineral elementlar- dan fosfor, kaliy, kalsiy, magniy eng ko‘p qismini tash- kil etadi. Ko‘kat o‘tning proteini biologik jihatdan yuqori sifatlidir. Vitaminlardan eng ko‘pini karotin tashkil qila- di. U har 1 kg ko‘k o‘t tarkibida 100–1500 mg ga qadar bo‘lishi mumkin. Organik moddalar molning hazm qi- lish a’zolarida oson parchalanadi va tez hazm bo‘la ola- di. Oziq moddalarini hazm qilish uchun mol vujudi ko‘p ener giya sarf qilmaydi. Qoramol me’dasi ko‘kat o‘tning 1 kg quruq moddasini hazm qilishga 1 kg konsentrat yemni hazm qilishga qaraganda 1,5 marta kam oshqozon shirasi sarf qiladi. Shuningdek, 1 kg pichanni hazm qi- lishga sarf bo‘ladigan fermentga qaraganda esa 3 bara- var kam energiya sarflaydi. Yaхshi sifatli ko‘k o‘tning organik birikmalarini qoramol 75–85%, ot va cho‘chqa 84 60–70% o‘zlashtiradi. Ko‘k o‘tlar mayin, yumshoq, ser- suv bo‘lganligi sababli hamma turdagi mol yaхshi yeydi, uni qoramol bir sutkada 70 kg, ot 50 kg, cho‘chqa 12 kg, qo‘y 10 kg iste’mol qilishi mumkin. Ko‘kat o‘t bilan bo- qilgan molning tanasida ko‘p miqdorda yog‘, oqsil, mi- neral moddalar, vitaminlar to‘planadi. Mahsuldorlik ortadi, mahsulot sifati yaхshilanadi. Fiziologlarning aniqla shiga ko‘ra, yildagi bir fasl davomida ko‘k o‘tga to‘yg‘izib bo- qib kelingan molning tanasida bir yil davomida yetadigan miqdorda oziq moddalar zaхirasi to‘planadi. Ko‘k o‘tning oziqlik qimmati ko‘p jihatdan o‘sim likning o‘sish davriga bog‘liq. Odatda, u shonalash, poyaga kirish, g‘unchalash davrlarida oziq moddalarga boy. Gullash, don tugish davrlariga o‘tishi bilan o‘simlik ulg‘ayib – dag‘allashadi. Unda kletchatka miqdori ortadi. Bu hol hazm bo‘ladigan oziq moddalar miqdorining kamayishiga sabab bo‘ladi. Masalan, ko‘k o‘tning 1 kg quruq moddasi tarkibida quyidagi miqdorda oziq moddalar bor (g): Protein Kletchatka Karotin Shonalash davri 180 230 512 G‘unchalash davri 120 240 260 Gullash davri 100 290 218 O‘simlikning yeyilishi ham uning mayin yoki dag‘alligiga, ya’ni o‘sish davrining o‘zgarishiga bog‘liq. Mollar yaylov sharoitida boqilganda shonalash davriga kirgan ko‘kat o‘tni 90%, g‘unchalagan davrida 70–80%, gullaganda 50–60%, doni pishganda esa 10–20% iste’mol qiladi. Qadim zamonlardan buyon tabiiy o‘tloqlar pichan uchun o‘rilgan. Ko‘p yillik madaniy o‘tlar esa pichan 85 qilib quritish maqsadida sepib kelinadi. Ana shu sa- babli ham o‘simlik bo‘yiga o‘sib, tarkibidagi suv miq- dori xiyla kamaygandan so‘ng o‘rish odat tusiga kirgan. Ma’lumki, pichan qilish uchun ko‘kat o‘tni shonalash davrida o‘rish yaramaydi, chunki bu davrda o‘simlik poyasining namligi 80–85% bo‘ladi. Bunday namlik juda yuqori hisoblanib, uning sifatini yo‘qotmay quritib olish ancha mashaqqatlidir. Ammo muddatini kechik- tirib o‘rish ham to‘g‘ri kelmaydi. O‘simlik ulg‘aygan sari dag‘allashib kletchatkasi ortadi. Hazm bo‘ladigan oziq moddalar miqdori kamayib ketadi. Pichan uchun mo‘ljallangan o‘simliklar gullash fazasida o‘rilganda ham har 1 g paykaldan oziq moddalar keyingi davrlari- dagiga qaraganda 30–35% ko‘p olinishi mumkin. Tajri- balarning ko‘rsatishicha, beda paykalini har 1 ga dan olingan oziq birligi va oziq moddalar miqdori 3 o‘rimda o‘rtacha quyidagicha bo‘lgan (s/ga): Poya otganda G‘unchalaganda Gulga kirganda Quruq modda 73,4 82,5 92,2 Xom protein 14,5 14,2 14,1 Kletchatka 12,9 17,0 22,0 Oziq birligi 80,7 82,5 81,0 Hazm bo‘ladigan protein 13,2 12,1 10,9 Chorvachilik uchun tabiiy o‘tloq va pichanzorlar ning ahamiyati katta. O‘zbekiston, Turkmaniston va Janubiy Qozog‘istonda chorva mollari butun yil davomida tabiiy yaylovlarda yuradi. Bir qancha janubiy va sharqiy hudud- larda 7–8, qoratuproqli bo‘lmagan mintaqalarda 5–6 oy tabiiy o‘tloqlardan foydalaniladi. 1994-yil ma’lumoti 86 bo‘yicha respublikamizda jami qishloq хo‘jalik yerla- rining 7,7% ni oziqbop ekinlar tashkil etadi. Oziqbop madaniy o‘simliklardan sebarga, esparset, shabdar, ber- sim, raygras, perko, sudanut, beda ekilib kelinmoqda. Ayni o‘simliklarning hosildorligini oshirish, oziq zaхiralarini to‘plash chorvachilikni rivojlantirishning asosiy omillari- dandir. Yüklə 3,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|