O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
| kg
deb qabul qilsak, u tabiiy gaz uchun 370 kg , mazut uchun 520 kg , ko‘mir uchun 780 kg ga teng bo‘lar ekan. Bu esa o‘z navbatida atrof -muhit ifloslanishining oldini olish uchun ancha qo‘shimcha mablag‘ni talab etadi. Ya’ni, atrof -muhit himoyasi uchun sarflandigan xarajatlar elektr energiyasidan foydalanganda birga teng bo‘lsa, tabiiy gazdan foydalanganda esa ikkiga, mazut va ko‘mirdan foydalanganda oltiga teng bo‘lar ekan. Atrof -muhitga yetkaziladigan tuzatib bo‘lmas zarar, elektr energiyasi bilan birga hisoblaganda, tabiiy gaz uchu n ikkiga, mazut uchun to‘qqiz, ko‘mir uchun o‘n ikkiga teng bo‘lar ekan. Kelajakni zarur tabiiy sharoitlarsiz, oziq -ovqat va energiyasiz tasavvur qilish kishini dahshatga soladi. Bu muammolarni yechish yo‘llaridan biri ana shu maqsadlarda quyosh energiyasi dan foydalanish hisoblanadi. O‘zga energiyalar (masalan, yadro energiyasi) haqida shuni aytish mumkinki, zamonaviy elektrostansiyalardan oz miqdorda bo‘lsa ham, atrof - muhitga, kishi organizmiga salbiy ta’sir etuvchi radioaktiv moddalar ajralib chiqib turadi. Afsuski, hozirgacha radioaktiv chiqindilarni zararsizlantirishning biron-bir samarali usuli ishlab chiqilgani yo‘q. Ikkinchi tomondan falokatlar sodir bo‘lish xavfi yuqori (masalan, Chernobil AESidagi kabi). Shularni hisobga olib, Respublikamiz Prezidenti I.Karimov: “Ekologik xavfsizlik kishilik jamiyatining buguni va ertasi uchun dolzarbligi, juda zarurligi bois eng muhim muammolar jumlasiga kiradi”, (I.A.Karimov. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. T.-1997, 115- bet) deb alohida ta’kidlaydi. Ma’lumki, quyosh ulkan energiya manbai bo‘lib, u qayta tiklanadigan va bitmas - tuganmas hamda ekologik toza energiya manbai sifatida boshqa energiya turlaridan ancha afzal. Quyosh energiyasidan ama liy foydalanish bilan bir qatorda uni to‘g‘ridan - to‘g‘ri elektr yoki issiqlik energiyalariga aylantirishning nazariy asoslarini ishlab chiqish sohasida ham sezilarli natijalarga erishildi. Quyosh energiyasini fotoelektrik sintez metodi bilan elektr energiyasiga aylantirishda FIKni 93 foizga yetkazish mumkinligi nazariy jihatdan asoslangan. 73 Yorug‘ kunda hozirgi quyosh batariyalarining 1 m 2 yuzasida 100 dan 200 gacha Vt elektr quvvati olish mumkin va bunda atrof-muhit hech qanday zararlanmaydi. Quyosh batariyalari, shubhasiz toza energiya manbai hisoblanib, ulardan kosmosda ham, yerda ham keng foydalanilmoqda. Quyosh energiyasidan foydalanish borasida dunyo miqyosida ko‘plab ilmiy -amaliy tavsiyalar ishlab chiqilgan bo‘lsa -da, bu boradagi ishlarning katta bir qismi asosan tajribalar darajasida qolmoqda. Chunki, quyosh energiyasi energiya manbai sifatida past harorat, issiqlik quvvati zichligining kamligi, vaqt bo‘yicha o‘zgarishi va boshqa xususiyatlarga egadir. Masalan, bir milliard kVt soat olish uchun quyosh kollektorining yuza maydoni 0,74-0,86 million m 2 bo‘lishi talab etilar ekan. Shuning uchun so‘nggi paytlarda quyosh energiyasining amalga joriy etish mumkin bo‘lgan sohalari ustida tadqiqotlar olib borishga e’tibor kuchaytirilmoqda. Jumladan, O‘zbekistonda ham bu yo‘nalishda keng ko‘lamda tadqiqotlar olib borilib, qator sohalarda muvaffaqiyatlarga erishildi. Respublikamizda, ayniqsa uning janubiy regionlarida quyoshli kunlar 300 kundan ortiqligi, quyosh energiyasidan turli maqsadlar uchun foydalanish sohasida nazariy va amaliy tadqiqotlarga e’tiborning kuchayishiga sabab bo‘ldi, buning uchun esa real imkoniyatlar mavjud. Quyosh energiyasi ko‘plab tabiiy resurslar qatorida O‘zbekistonning energiyaga bo‘lgan ehtiyojini ancha olis kelajakda ham qondirishga qodir. Quyosh nuridan sanoat, qishloq xo‘jaligi va turmushda foydalanish maqsadida ko‘plab ilmiy izlanishlar olib borildi. Quyosh nuridan foydalanib ishlaydigan kichik quvvatli kondensatorlar bazasida cho‘ponlar, geologlar uchun geliosuvqaynatgichlar, ovqat pishi radigan gelioqurilma va boshqa ko‘plab maishiy ishlab chiqarish qurilmalari yaratilgan. Shunisi quvonarliki, dunyodagi eng ulkan quyosh “tandiri” O‘zbekistonda – Parkentda qurildi. Quyosh tandirining harorat quvvati 1000 kVt bo‘lib, markazida uning harorat i 300 С ga tengdir. Dunyodagi eng noyob quyosh qurilmalaridan biri bo‘lgan quvvat jamlovchi bu tandirda yangi ishlab chiqilgan moddalarning isiqlikka chidamliligi sinab ko‘riladi. Shuni ta’kidlash lozimki, quyosh o‘zining energetik resurslari jihatidan bir necha milliard yillar davomida insoniyatni energiya bilan ta’minlash quvvatiga ega. Oziq -ovqat mahsulotlarining hosil bo‘lishi uchun zarur bo‘lgan fotosintezni amalga oshirishda quyosh radiatsiyasining o‘rni beqiyosdir. Quyosh energiyasi ekologik toza energiya turi bo‘lib, undan foydalanish atrof-muhitni ifloslantirishga va sayyoramizda issiqlik balansi muvozantining buzilishiga olib kelmaydi. Quyosh energiyasida ishlaydigan kombinatsiyalashtirilgan qurilmalar xarajatlarni 30-40 foiz tejash va ishchi kuchini kamaytirishga imkon beradi. Respublikamizda quyosh energiyasidan foydalanib, uy- joylarni isitayotgan hamda issiq suv bilan ta’minlayotgan, quyosh energiyasini issiqlik energiyasiga aylantiruvchi qurilmalar yirik quyosh pechi va turli tipdagi quyosh batariyalari hamda boshqa gelioqurilmalarning ishlayotganini ko‘rish mumkin. Uylarni isitish, issiq suv bilan ta’minlash, yuvilgan ust -boshlarni quritishda, sut va meva sharbatlarni qaynatishda, beton va temir beton buyumlarni bug‘latishda, quyosh energiyasining mo‘jizakor kuchidan tobora kengroq foydalanilmoqda. Cho‘l mintaqalarida quduqlar suvi sho‘r bo‘lib, tarkibida og‘ir unsurlar mavjud. Bunday suvlar iste’molga yaroqsiz. Geliosuvchuchitgichlar yordamida bunday suvlarni iste’molga yaroqli holga keltir ish mumkin. Quyosh nuri yordamida qurilmadagi sho‘r suv bug‘lantiriladi. Suv bug‘lari qurilma tiniq yuzasi – oynaga yoki polietilen plyonkaga urilib, idishlarga oqib tushadi. Bunday ko‘chma qurilmaning turli modeli, qurilmalari ishlab chiqilgan va joriy et ilgan. Serquyosh o‘lkamizda quyosh nurlaridan tabobatda ham keng foydalanishga e’tibor berilmoqda. Toshkentdagi Semashko nomidagi davolanish maskanida quyosh nuridan foydalangan holda bemorlar turli kasalliklardan xalos qilinmoqda. O‘zbekistonning istiqb olli sohalardan biri - quyosh quvvatidan foydalanib paxta quritish va paxta buntlarini shamollashtirish qurilmalari ishlab chiqish uchun tadqiqotlar va izlanishlar olib borilmoqda. Bu yo‘nalishda viloyatimizning bir qator paxta zavodlarida ma’lum yutuqlarg a erishilgan. Shuningdek, respublikamizda chigitni plyonka ostiga ekish texnologiyasi tobora keng joriy etilishi munosabati bilan quyosh plyonka qoplamali qurilmalarda chigit ekib, erta bahorda 74 ko‘chat tayyorlab, oila yoki jamoa shirkat xo‘jaliklari uchun ekishning yangi usullari tavsiya etish maqsadida tadqiqotlar olib borilmoqda. Bu tadqiqotlar Qashqadaryo viloyat paxtachilik ilmiy-tekshirish instituti olimlari bilan hamkorlikda olib borilishi nazarda tutilgan. Olib borilgan ilmiy tadqiqot natijalari asos ida Qarshi tumanidagi “O‘zbekiston mustaqilligi” jamoa xo‘jaligida 2000 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|