O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azimutni kompas yordamida aniqlash.
| и
яси Соат 1 2 3 4 67 Ufq tekisligining 4 ta asosiy tomoni, ya'ni: shimol, janub, g‘arb, sharq tomonlari bor. Yana 4 ta oraliq - shimoli-sharq, janubi-sharq, janubi- g‘arb va shimoli - g‘arb tomonlari mavjud. Lekin yo‘nalish esa juda ko‘p. Chunonchi, Siz turgan joydan biror uy yoki daraxtga tomon yo‘nalish to‘ppa - to‘g‘ri shimolga emas, biroz sharqqa yoki janubi -sharqqa bo‘lsa, Siz bu yo‘nalishni qanday aniqlaysiz? Ana shunday vaqtda azimut yordam beradi. Azimutni kompas yordamida aniqlash. Har qanday aylana 360° ga bo‘lingan. Xo‘sh, azimut nima? Azimut – joydagi ikki yo‘nalish orasida hosil bo‘lgan burchak.Bu yo‘nalishl ardan biri doim shimolga, ikkinchisi esa biz aniqlash lozim bo‘lgan predmet (biror daraxt, simyog‘och) ga yo‘nalgan bo‘ladi. Azimutlar shimolga yo‘nalishdan boshlab soat millari yo‘nalishi bo‘yicha hisoblanadi. Yo`lgacha bo`lgan yo‘nalish azimuti 240° ga, zavod mo‘risiga yo‘nalish azimuti 45° ga, Uyacha yo‘nalish azimuti 310° va daraxt azimuti 120° ga teng ekanini ko‘rasiz. Azimut va azimut bo’yicha yurish. Azimut – bu b еrilgan nuqta bilan shimoliy yo’nalish o’rtasidagi burchakdir. Azimut darajalarda 0 0 dan 360 0 ga o’lchanadi. Agar asosiy yo’nalish sifatida g е ografik m е ridian olinsa azimut haqiqiy hisoblanadi, agar magnit m е ridiani olinsa azimut magnit azimuti d е b ataladi. Azimut bilan yurish uchun ufq tomonlarini va ularga mos k е ladigan azimut qiymatlarini bilish lozim (2-rasm). Ufqning asosiy va oraliq tomonlari mavjud. Ufqning asosiy tomonlari shimol , sharq, janub va g’arb hisoblanadi. Ular orasida u fqning oraliq tomonlari joylashadi. Masalan, shimol bilan sharq o’rtasida shimoli - sharq, sharq bilan janub o’rtasida janubi -sharq, janub bilan g’arb o’rtasida janubi - g’arb, g’arb bilan shimol o’rtasida shimoli - g’arb joylashgan. Mazkur yo’nalishlarning azim utlari quyidagicha.(1-jadval) 1-jadval. Ufq tomonlari va ularning qiymatlari. Ufq tomonlari (yo’nalishi) Azimut Shimol 0 0 , 360 0 Sharq 90 0 Janub 180 0 68 G’arb 270 0 shimoli-sharq 0 0 - 90 0 janubi-sharq 90 0 - 180 0 janubi- g’arb 180 0 - 270 0 shimoli- g’arb 270 0 - 360 0 Azimut bilan yurganda doimo mazkur jadvaldagi yo’nalish va o’lchamlardan foydalaniladi. Masalan, turistlar o’rmonda avval 900 azimut bo’yicha 2 km yurishlari, so’ngra 1800 azimut bo’yicha 1 km yurib daryoga chiqishlari lozim. Buning uchun kompas ko’rsatkichi 900 ro’parasiga olib boriladi va shu yo’nalishda ya’ni sharqiy yo’nalishda 2km yurilgandan so’ng, kompas ko’rsatkichi 1800 ro’parasiga kеlguncha aylantiriladi va shu yo’nalishda, ya’ni janubiy yo’nalishda 1 km yurilgandan so’ng daryo qirg’og’iga chiqiladi. Kompas bilan ishlash. Kompas yordamida joy tomonlari aniqlanadi. Kompas yordamida joy tomonlari aniqlanganda magnit og’ish burchagi xisobga olinishi lozim. Chunki kompas ko’rsatkichi haqiqiy gе ografik m еridian bo’yicha ema s, balki magnit m еridiani bo’yicha o’rnatiladi va xisob olinadi. G е ografik va magnit m еridianlari orasida hosil bo’ladigan burchakka magnit og’ish dе b ataladi. (1-rasm) Agar kompas ko’rsatkichining shimoliy uchi gе ografik m еridiandan sharqqa og’sa magnit og’ish sharqiy (musbat), g’arbga og’sa g’arbiy (manfiy) bo’ladi. Magnit og’ishning o’lchamlari va ishorasi turli joylarda turlichadir. Ma’lum bir joyda magnit ko’rsatkichini og’ishi bilgan holda haqiqiy (gе ografik) m е ridianni osongina aniqlash mumkin. Mas alan, joyda magnit og’ishi sharqiy Q100 bo’lsin, kompasni mazkur holda shunday aylantirish lozimki uning ko’rsatkichining shimoliy uchi 00 ro’parasida emas, balki 100 ro’parasida tursin. Bunday holda kompas aylanasidan olinadigan hisob gе ografik m е ridianga to’g’ri kеladi, ya’ni 100. Agar og’ish g’arbiy (manfiy) bo’lsa kompas ko’rsatkichining shimoliy uchi 3500 ro’parasida bo’ladi (360 -10q3500). Azimut va azimut bo’yicha yurish. Azimut – bu b еrilgan nuqta bilan shimoliy yo’nalish o’rtasidagi burchakdir. Azimut darajalarda 00 dan 3600 ga o’lchanadi. Agar asosiy yo’nalish sifatida g е ografik m е ridian olinsa azimut haqiqiy hisoblanadi, agar magnit m е ridiani olinsa azimut magnit azimuti d е b ataladi. Quyidagi jadvalda azimut, vaqt va quyoshning gorizontga nisbatan balandligi orasidagi munosabat ko’rsatilgan. 69 Вақт Азимут Горизонтга нисбатан баландлик 0:00 351.85 -56.25 1:00 16.75 -55.62 2:00 39.30 -51.64 3:00 58.02 -45.30 4:00 73.50 -37.61 5:00 86.87 -29.31 6:00 99.09 -20.89 7:00 110.85 -12.75 8:00 122.67 -5.22 9:00 134.91 1.35 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|