O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti baxtiyar Ergashev manbashunoslik va tarixshunoslik darslik
Yüklə 2,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
| al-Muqaddasiydir.
―Ahsan at-taqosim‖ yoki ―Ahsan at-taqosim fi ma‘rifat al-aqolim‖ (―Iqlimlarni o‗rganishuchun eng yaxshi qo‗llanma‖) nomli asar muallifi, X asrning yirik geograf olimi. Uning to‗liq ismi Abu Abdulloh Muhammad ibn Ahmad ibn Abubakr al-Muqaddasiydir. Olim 947 yili Quddisi 84 sharifda tug‗ilgan, butun dunyo musulmon mamlakatlari bo‗ylab sayohat qilgan va 1000 yili vafot etgan. Al-Muqaddasiy sayohat vaqtida to‗plagan hamda boshqa manbalardan olingan aniq ma‘lumotlar asosida 985 yili o‗zining qimmatli asarini yozib qoldirgan. Kitobning ikkita tahriri mavjud. Birinchi tahriri 986 yilda amalga oshirilgan bo‗lib Somoniylarga, 989 yilgi ikkinchisi esa Fotimiylarga bag‗ishlangan. Asar muqaddima va ikki qismdan iborat. Muqaddimada muallif asarning yozilish tartibini bayon etgan va o‗zidan avval o‗tgan geograf olimlarning asarlariga to‗xtalib o‗tgan. Birinchi qismda arab mamlakatlari, Arabiston yarim orolida joylashgan mamlakatlar Iroq, Mesopotamiya, Suriya, Misr, Mag‗rib hamda Kichik Osiyoning geografik holati, mashhur shaharlari, osori atiqalari, aholisi va uning mashg‗uloti, e‘tiqodi hamda urf-odatlari, aholidan to‗planadigan soliq va jarimalar va ularning umumiy hajmi, shuningdek, har bir mamlakat va viloyatning ma‘muriy tuzulishi hamda mashhur kishilari haqida ma‘lumot berilgan. Ikkinchi qismda Ajam mamlakatlari Xuroson, Seiston va Movarounnahr tavsiflangan. Ahsan at-taqosim‖ ijtimoiy-iqtisodiy, tarixiy hamda madaniy hayotga oid qimmatli aniq ma‘lumotlari bilan boshqa geografik asarlardan ajralib turadi va arab mamlakatlari, shuningdek, O‗zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy hamda siyosiy tarixini o‗rganishda muim manba bo‗ladi. Asarning arabcha matni de Gue tomnidan 1877 yili chop etilgan edi. U yana 1906 va 1967 yillari nashr etildi. as-Saolibiy. O‗z davrining yirik olimi va shoiri Abu Mansur Abdulmalik ibn Muhammad ibn Ismoil as-Saolibiy. U 961 yili Nishopurda tug‗ilgan, ilm-fanning turli sohalari tarix, adabiyot, mantiq, arab tili va boshqalarni yaxshi bilgan, asosan tulki terisidan po‗stin tikib sotish bilan shug‗ullangan va as-Saolibiy degan nom bilan mashhur bo‗lgan. Olim Eron va O‗zbekistonning taliy shaharlari Jurjon, Marv, G‗azni, Buxoro, Xorazmda turgan va ularning madaniy hamda ijtimoiy-siyosiy hayoti bilan yaqindan tanish bo‗lib, 1038 yili Nishoparda vafot etgan. As-Saolibiy ellikka yaqin asar yozgan bo‗lib, O‗zbekiston xalqlarining X-XI asrdagi tarixi va madaniy hayotini o‗rganishda ‖Yatimat ad-dahr‖ hamda ―Kitob al-g‗urar‖ asarlari alohida ahamiyat kasb etadi. ‖Yatimat ad-dahr‖ (995-1000 yillari yozilgan) O‗zbekiston, xususan Marv va Buxoroning X asrdagi adabiy muhitini o‗rganishda asosiy manbalardan biridir. ―Kitob al-g‗urar‖ yoki ―G‗urar axbor muluk ul-furs va siyaruxum‖ (―Eron podshohlarining tarixi va ularning hayoti‖) nomli asar G‗aznaviylarning Xurosondagi noibi Abu Muzaffar Nasr ibn Nosuriddin (1020 yili vafot etgan)ning topshirig‗i bilan yozilgan muhim tarixiy asardir. ‖Yatimat ad-dahr‖ning arabcha matni 1883 va 1947 yillarda 85 Bayrut va Qohirada chop etilgan. Uning O‗zbekistonning X asrdagi adabiy muhitidan baxs yurituvchi to‗rtinchi qismi o‗zbek tiliga Ismatulla Abdullaev tomonidan tarjima qilinib, 1976 yili Toshkentda chop etilgan. Yüklə 2,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|