O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Toshkent Irrigatsiya va Qishloq Xo’jaligini Mexanizatsiyalash Muhandislari Instituti

O’zbekiston Respublikasi
Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi
Toshkent Irrigatsiya va Qishloq Xo’jaligini Mexanizatsiyalash Muhandislari Instituti

Fakultet:_____________________________________

Yo’nalish:__________________________ Kurs-_____

Mavzu:Injenerlik geodeziyasi va unga doir masalalar
Kirish.

Reja:

1. 
   Injenerlik geodeziyasi fani va uning vazifalari.
   

2.Geodeziyada qollaniladigan koordinatalar va balandlik tizimi

2. 
   Injenerlik geodeziyasining xalq xo'jaligidagi axamiyati.
   

3 .Nivelirlash

4.Taxeometrik s'yomkasining moxiyati va vazifasi. nivelirlash,taxeometrik yo'llar.

Xulosa.

Foydalingan adabiyotlar.

KIRISH

Injenerlik geoeziyasi fanining tarixi Malumki, Injenerlik geoeziyasi xam boshqa fanlar kabi xayotiy talablar asosida vujudga kelgan va ishlab chiqarish kuchlarining taraqqiy etishi bilan tobora rivojlanib borgan. Inson qadimdan ozi yashagan joyni hayot talabiga kora har tomonlama bilishga qiziqqan va organgan.


Injenerlik geoeziyasi tarixi ham shunday boshlanadi. Arxeologlarning aniqlashicha, Qadimiy Misr, Mesopotamiya, Xindiston, Xitoy, Grestiya, Orta Osiyo va boshqa mamlakatlar xalqlari oz ehtiyojlari uchun dehqonchilik qilish va sug`orish kanallarini kazish, turli bino va inshootlarni qurish, ekin maydonlarini ozaro taqsimlash kabi masalalarni echishda geodezik olchashlardan foydalanilgan. Masalan, miloddan 4000 yil ilgari Misrdagi Nil daryosi havzasida yerniolchash ishlari olib borilgan. Nil daryosini Qizil dengiz bilan qoshish maqsadida kanal qurilishi miloddan VI asr ilgarigi vaqitga taalluqlidir. U vaqtlarda syomkaning bazi bir usullarigina malum edi. Yunonistonlik olim olim Eratosfen miloddan 230 yil ilgari yersharining olchamlarini aniklagan va Injenerlik geoeziyasidan maxsus kitob yozib, meridianlar va parallellar korsatilgan karta tuzgan. Ptolomey tomonidan proekstiyalash 6 usullari joriy qilinib, Evropa va Osiyo kartalarini tuzishda ulardan foydalanilgan. Miloddan 7 - 6 asr ilgari xozirgi Iroq janubida yashagan xoldeylar yernishar deb faraz qilib, uning radiusi R uzunligini hisoblab chiqdilar. Miloddan 6 asr ilgariroq Pifagor yerni shar shaklida deb aytganligi fanga malum. IX asrda Arabistonda madaniyat ancha taraqqiy etib, Bag`dodda „Hikmat uyi‗ nomli ilmiy markaz tuzildi. Unda Orta Osiyolik „Er surati‗ nomli asar muallifi algebra fanining asoschisi Al-Xorazmiy xamda AlFarg`oniy, Al-Marvoziy, Al-Marvarudiy kabi olimlar ham ishladi. Xalifa Xorun Al-Rashid og`li Al-Mamun farmoyishiga binoan, 827 yili „Xikmat uyi‗ azolaridan ikkita ekspedistiya tuzildi. yerolchamlarida bolgan tafovutni bartaraf qilish uchun ularga „gadus olchash usuli‗ ni ishlatib, yerolchamlarini aniqlash ishi topshirildi. Ular meridianning bir gradus yoy uzunligini olchab, ishni 56,0 milya (110,5 km) va 56,66 milya (111,82 km) natija bilan yakunladilar va hisoblashlar uchun 111,82 km natija olindi Injenerlik geoeziyasi fani matematika, astronomiya, elektronika, geografiya, geomorfologiya gidrogeologiya va boshqa fanlar bilan chambarchas bog`liq. Horazmlik ulug` olim Abu Rayhon Beruniy (973 - 1048 yy.) oz hayotida yozgan 150 ta asaridan 40 tasini geoeziya faniga bag`ishlab, boy va qimmatli malumotlar qoldirgan. Beruniy hisobi bo’yicha yer radiusi 6339,58 km bo’lib, hozirgi vaqtda ishlatilayotgan (Krasovskiy ellipsoidi) qiymat- 6371,11 km dan farqi atiga 31,5 km ni tashkil qiladi. 1.1.3. Injenerlik geoeziyasining xalk xo’jaligidagi axamiyati Sanoat inshootlarni (zavodlar, fabrikalar, elektrostanstiyalar va h.k.) temir va avtomobil yollarni, shahar va qishloq aholi punktlarni, aerodom-larni, yerosti inshootlar (metropoliten, shaxta, quvur yollarni) loyihalash va qurish uchun muhim masalalarni hal qilishda Injenerlik geoeziyasi fanini ahamiyati juda kattadir. 7 Geodezik olchamlar suv omborlari va kanallarini loyihalash hajmlarini aniqlash, tog`onlarning chokishi va siljishi jarayonini baholash kabi masalalarni hal qilishda ham qollaniladi. Injenerlik geoeziyasi fani yernibolish, uni hisobga olish, ona zaminni muhofaza qi-lish, yerdan unumli foydalanish, yerkadastrini otkazish, tuproq, geobatonika va boshqa qidiruv ishlarini olib borishda keng qollaniladi. 1.1.4. Injenerlik geoeziyasining boshqa fanlar bilan aloqasi Injenerlik geoeziyasi fani matematika, astronomiya, elektronika, geografiya, geomorfologiya gidrogeologiya va boshqa fanlar bilan chambarchas bog`liq. Geodezik asboblar nazariy jihatdan fizika qonunlari asosida yasaladi, olchash natijalari esa matematik qoidalar boyicha hisoblanadi. yersirtida nuqtalar orni geografik va astronomik koordinatalar boyicha belgilanadi. Yer shakli va uning ozgarishidagi jarayonlarni organishida Injenerlik geoeziyasi va geologiya kabi fanlardan foydalaniladi. Hozirgi davrda Injenerlik geoeziyasi fani mexanika, avtomatika, informatika, elektronika fanlar bilan ham bog`liq holda taraqqiy etmoqda Geodezik asboblar nazariy jihatdan fizika qonunlari asosida yasaladi, olchash natijalari esa matematik qoidalar boyicha hisoblanadi. Yer sirtida nuqtalar orni geografik va astronomik koordinatalar boyicha belgilanadi. Yer shakli va uning ozgarishidagi jarayonlarni organishida Injenerlik geoeziyasi va geologiya kabi fanlardan foydalaniladi. Hozirgi davrda Injenerlik geoeziyasi fani mexanika, avtomatika, informatika, elektronika fanlar bilan ham bog`liq holda taraqqiy etmoqda. Injenerlik geoeziyasi oz taraqqiyotida yangi mano kashf etdi, zamonaviy asboblarga, geodezik olchash va hisoblash usullariga ega boldi. Boshqa kop injenerlik fanlar Injenerlik geoeziyasi yordamiga muhtoj. Injenerlik geoeziyasi juda kop muhim masalalar xal qilishda qollaniladi. Plan, karta, profillar, suv yig`iladigan maydonlar chegaralarini aniqlash, ularning yuzalarini hisoblash, suv omborlari, tog`on quriladigan joylar ornini belgilash jismlar hajmini hisoblash, sug`orish va zak qochirish bi- 8 lan bog`lik gidrotexnika inshootlarini qidiruv, loyixa-lash, qurish va ishlatish uchun nihoyatda zarurdir.