xususiylashtirish hisobiga keskin kamaytirish, ko‘p ukladli
iqtisodiyot va uni boshqarish tuzilmalarini yaratishdir. Boshqa
tomondan 80-yillar oxiridagi chuqur iqtisodiy tanazzulni yengib
o‘tish, sobiq sho‘rolar hududidagi birinchi mamlakatlar qatorida
Yangi vazifalar
IV bob. O‘zbekiston mustaqilligi — yangi sivilizatsiyaviy bosqich
160
makroiqtisodiy va moliyaviy barqarorlikni ta’minlash, barqaror
iqtisodiy o‘sish uchun zamin yaratishdir. Aynan iqtisodiy islohotlar
«o‘zbek modeli»ning amalga oshirilishi tufayli islohotlarning dastlabki
yillarida ishlab chiqarishning keskin, halokatli pasayishini
to‘xtatishga, iqtisodiy va ishlab chiqarish imkoniyatlarini saqlab
qolishga, milliy iqtisodiyotni tiklashning mustahkam asoslarini
yaratishga erishildi.
Mamlakatning iqtisodiy mustaqilligini, O‘zbekistonning jahon
iqtisodiy tizimiga keng ko‘lamda qo‘shilishini ta’minlashga
yo‘naltirilgan iqtisodiyotning chuqur tarkibiy qayta qurish dasturini
amalga oshirishga kirishildi. Qisqa davr mobaynida iqtisodiyot
tarmoqlarini va aholi ehtiyojlarini o‘zimizda ishlab chiqarilgan
energetika resurslari, sifatli neft mahsulotlari hisobiga ta’minlash
masalasi tubdan hal qilindi. G‘alla mustaqilligi choralari ko‘rildi.
Shunday qilib, yonilg‘i va don mustaqilligiga erishildi, bu esa
mamlakatning barqaror taraqqiyoti va odamlar farovonligining
asosi va kafolatidir. Mamlakatning don va neft bozorlaridagi jahon
narxlarining o‘zgarib turishiga tobeligi ancha cheklandi, ulardan
bo‘shagan valyuta manbalari esa zamonaviy uskuna va texnologiyalar
xarid qilishga yo‘naltirildi.
Bozor infratuzilmasi asoslari, zamonaviy ikki darajali bank
tizimi yaratildi. Hozirgi kunda respublikada sug‘urta kompaniyalari,
tovar-xomashyo birjalari, sarmoya fondlari tarmog‘i ishlab turibdi,
fond birjasi va ko‘chmas mulk birjasi, Biznes-fond, Tovar ishlab
chiqaruvchilar va tadbirkorlar palatasi, Dehqon va fermer
xo‘jaliklari uyushmasi faoliyat ko‘rsatib kelmoqda. Bularning
hammasi faol tadbirkorlik faoliyati uchun zarur shart-sharoitlarni
yaratishga xizmat qilishga yo‘naltirilgan.
Kuchli ijtimoiy siyosatni, aholining muhtoj qatlamlarini
mo‘ljalli ijtimoiy himoya bilan ta’minlash chora-tadbirlarini amalga
oshirish, jamiyatda ijtimoiy barqarorlikni, fuqarolar osoyishtaligini
va millatlararo totuvlikni ta’minlash borasida aniq natijalarga erishildi.
Mustaqillik yillarida sodir etilgan iqtisodiy o‘zgarishlar
natijalariga berilgan bunday umumiy baho ham isloh qilish dastlabki
bosqichlarining asosiy vazifa va maqsadlari muvaffaqiyatli amalga
oshirilganligidan dalolat beradi.
Davlat iqtisodiy islohotlar o‘tkazish uchun huquqiy, tashkiliy
va iqtisodiy sharoitlar yaratish bilan birga ayrim korxonalarni,
sohalarni, ba’zan esa butun iqtisodni boshqarishning bozor
tamoyillariga o‘tishini ta’minlashga harakat qildi. Bunda davlat
boshqaruvi vazifalari va mexanizmlari tubdan o‘zgarib, ma’muriybuyruqbozlik
tamoyillari o‘rniga iqtisodiy va moliyaviy tartibga solish
tamoyillarining roli tobora kuchayib bordi.
Uchinchi bo‘lim. Sivilizatsiyalar — ijtimoiy-madaniy jarayon
161
Asosiy tushunchalar
oe Iqtisodiy integratsiya — mahsulot ishlab chiqaruvchilarning
mehnat taqsimoti tamoyillari asosida ixtisoslashuvi, zarur
huquqiy asoslarning yaratilishi, tovar va sarmoyalarning erkin
harakat qilishi.
oe Bozor iqtisodi — bu tovar ishlab chiqarish va aylanishi
qonunlariga ko‘ra tashkil etilgan ayirbosh, tovar munosabatlari
va pul muomalasining jami.
Takrorlash uchun savollar
1. Iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishning shart-sharoitlari
haqida gapiring.
2. O‘zbekistonning xalqaro iqtisodiy koordinatsiyalashuv
jarayonidagi ishtirokini qanday izohlaysiz?
3. Iqtisodiy sohada «o‘zbek modeli»ning asosiy xususiyatlari
nimalarda ko‘rinadi?
4. O‘zbekistonning iqtisodiy taraqqiyotini belgilaydigan eng
muhim omillarni sanang va ularni izohlang.
5. Jamiyatda iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishda qanday
vazifalarni hal qilish belgilandi?
34-§. Jamiyatni erkinlashtirish
O‘zbekiston tanlagan yo‘l inson
manfaatlari to‘la himoya qilingan,
uning erki, ozodligi har tomonlama
huquqiy kafolatlangan fuqarolik jamiyatini shakllantirish
yo‘lidir. Bu albatta, inson ongi va tafakkurini o‘zgartirish,
turmush tarzini yangilash orqali ochiq jamiyatni vujudga
keltirishning yaxlit va to‘laqonli tizimini ishlab chiqishni, mazkur
tizimni ijtimoiy amaliyotga yo‘naltirish yo‘riqlarini barpo etishni
taqozo etmoqda.
Bunda birinchi omil eskilik va yangilik o‘rtasida goh oshkora,
goh yashirin kechuvchi ziddiyatlar mazmunida namoyon bo‘ladi.
Eski tuzum illatlari yashashni istaydi, shu boisdan u o‘z o‘rnini
bo‘shatishni xohlamaydi. Yangi tuzum g‘oyalari esa jamiyatni
yangilash zaruratidan kelib chiqadi va o‘zgarishlarni hayot-mamot
mohiyatiga, har bir fuqaro taqdiriga, ma’naviy va ruhiy
ehtiyojiga aylantirib boradi, yangitdan shakllanayotgan turmush
tarzi va dunyoqarashning mohiyatini tashkil etib, uni har
jihatdan himoya qiladigan fikr sifatida maydonga keladi. Bu
Fuqarolik jamiyati sari
6 — Shaxs va jamiyat
IV bob. O‘zbekiston mustaqilligi — yangi sivilizatsiyaviy bosqich
162
g‘oyaning yashashi va turmush tarziga aylanishi ko‘pincha eskilik
illatlari bilan kurashning naqadar og‘ir va hatto iztirobliligi,
ba’zi hollarda esa boshi berk ko‘chaga kirib qolganligi kabi holatlar
bilan belgilanadi.
Ikkinchi omil, fuqarolar ongi jamiyatni tubdan o‘zgartirish va
yangilash jarayonlariga siyosiy va ma’naviy jihatdan qay darajada
tayyorligi omilidir. Bu omil favqulodda muhim ahamiyatga ega bo‘lib,
mustamlakachilikning 130 yillik davrida aholining ijtimoiy-siyosiy
faolligi har tomonlama bo‘g‘ib kelingan, odamlar hamisha voqealar
ortidan ergashib yashashga o‘rganib qolgan edilar. Fikriy tanballik,
fikriy boqimandalik ko‘nikmalari vujudimizga chuqur singdirilgan
bo‘lib, shaxsiy nuqtayi nazarlar, individual mulohaza va xulosalar
ta’qib ostiga olinar edi. Shu boisdan ham Yurtboshimiz ijtimoiy
yangilanishlar muvaffaqiyati shaxsning individual erkinligi, voqelikni
nafaqat o‘zlashtiruvchi, balki o‘zining faol ishtiroki bilan
uni o‘zgartiruvchi subyekt sifatidagi o‘rni va roliga ko‘p jihatdan
bog‘liqligini asoslab berdi.
Uchinchi omil, yangilanishlar tizimini hayotga joriy etish va
chuqurlashtirish sharoitida fuqarolarni demokratik jarayonlarni
tashkil etuvchi, boshqaruvchi hamda faol himoyachisi sifatida
tayyorlash omilidir. Bu o‘ta murakkab, serqirra hamda vaqt talab
etadigan hodisadir. Chunki, mustamlakachilik davri illatlaridan
qutulish azobini, fikrlab yashash, aql-idrok yo‘rig‘i bilan kun
ko‘rish mashaqqatini yengish uchun insonga ichki iroda, ma’naviy
qudrat kerak. Ana shu iroda va qudratni uyg‘otish, shakllantirish,
unga quvvat baxsh etish oson ish emas.
O‘zbekiston fuqarolik jamiyatini barpo etish yo‘lida inson ongi
va qalbi bilan bog‘liq bo‘lgan, uni isloh qilish, yangilash, ma’naviyruhiy
«ta’mirlash» kabi sermashaqqat yo‘ldan bordi. Bu juda
katta sabr-bardosh, siyosiy qudrat, siyosiy madaniyat va siyosiy
iroda talab etadigan ijtimoiy zaruratdir.
Prezident I.A.Karimov: «Aholimizning siyosiy faolligi hali
zamon talablari darajasida emasligini, hamon sust ekanligini
qayta-qayta aytishga to‘g‘ri kelmoqda. Tan olishimiz kerak: eski
andozalardan to‘liq qutila olmayapmiz. Barcha muhim qarorlar
yuqoridan qabul qilinib, bizlarni bor-yo‘g‘i itoatli ijrochilarga,
ba’zan o‘ylanmay qabul qilingan qarorlar qurboniga aylantirgan
ma’muriy-buyruqbozlik, mustabid tuzum illatlaridan judo bo‘lishimiz
qiyin kechyapti», — degan edi. Bu jamiyatni erkinlashtirish
va shu asosda demokratik jarayonlarni chuqurlashtirishda eng
katta g‘ov bo‘layotgan ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy-ma’rifiy holatlardan
biridir.
Siyosiy madaniyat, siyosiy ong darajasi jamiyat hayotida inson
Uchinchi bo‘lim. Sivilizatsiyalar — ijtimoiy-madaniy jarayon
163
ishtirokining qandayligini belgilaydi. Zotan, siyosiy madaniyat va
siyosiy ong yuksak bo‘lgan joyda odamlar hokimiyat ishida faolroq
ishtirok etishadi. Qarorlar qanday qabul qilinishi, uning ijrosi
qanday nazorat qilinayotganligini kuzatib borishadi, munosabat
bildirishadi. O‘z hayotlariga daxldor bo‘lgan ma’muriy tadbirlarga
befarq qarashmaydi. Aksincha, ularni tayyorlashda ishtirok etishadi,
natijada qarorlar ijrosi uchun o‘zlari manfaatdor sifatida mas’uliyatni
his qilishadi.
O‘zbekistonda nodavlat va jamoat
tashkilotlari faoliyatini chuqurlashtirishning
o‘ziga xos tizimi mavjud.
Davlat bosh islohotchi sifatida bunga
alohida e’tibor beradi. Prezident I.A.Karimov Oliy Majlisning
XIV sessiyasi (1999-yil 14-aprel)da so‘nggi besh yil ichida mamlakatimizda
jamoat birlashmalari va nodavlat tashkilotlar soni 1500
taga ko‘payib, 2300 taga yetganini, ular endi odamlarning ijtimoiy
fikrini shakllantirishda faol ta’sir ko‘rsatayotganini alohida ta’kidladi.
Ana shu misolning o‘zi jamiyatimizda erkinlashtirish jarayonining
ko‘lami va miqyosini belgilaydi.
Prezident I.A.Karimov aholining siyosiy faolligini kuchaytirish,
jamiyatda manfaatlar va qarama-qarshi kuchlar o‘rtasida muvozanatni
ta’minlaydigan kuchli mexanizmlarni shakllantirish zarurligiga
alohida e’tibor beradi. Bu mexanizm, eng avvalo, jamiyatni
erkinlashtirish orqali odamlarning saylovlarga munosabatini
o‘zgartirishni, yaqin o‘tmishimizga xos xususiyat bo‘lgan soxta
saylovbozlik va siyosiy o‘yinlardan voz kechishni taqozo etadi.
Odamlar o‘z manfaatlari va maqsadlarini amalga oshirish, haqhuquqlarini
himoya qilish uchun saylovlarda ishtirok etish zarurligini
anglay boshladilar. Saylash va saylanish huquqi har bir fuqaro
siyosiy faolligini, jamiyat taraqqiyotiga daxldorligini belgilovchi
omil sifatida namoyon bo‘lmoqda.
O‘zbekistonda saylovlar o‘tkazishning demokratik tamoyillari
jahon saylov o‘tkazish tajribalari asosida dunyoga keldi va
shakllanmoqda. Fuqarolar esa uni to‘la-to‘kis qo‘llab-quvvatlamoqda.
Inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilish, uning ehtiyojlarini
qondirishda davlat qurilishi, boshqaruv tizimi va jamiyatni
erkinlashtirish alohida ahamiyatga ega. Bu borada Prezident
I.A.Karimov mustaqillikning dastlabki yillaridayoq mamlakatning
strategik maqsadlarini aniq va ravshan ifodalab berdi va davlat
vakolatlarini asta-sekinlik bilan, bosqichma-bosqich nodavlat va
jamoat tashkilotlari zimmasiga o‘tkazish, fuqarolarning o‘zinio‘
zi boshqarish organlarining rolini oshirib borish orqali demokratik
Davlat va nodavlat
tashkilotlar
IV bob. O‘zbekiston mustaqilligi — yangi sivilizatsiyaviy bosqich
164
jarayonlarni chuqurlashtirish zarurligini aytgan edi. Ana shu
tamoyilning o‘zi fuqarolarning bir jihatdan erkinligi va ozodligini
ta’min etsa, ikkinchi tomondan o‘z hayotlarini izga solishga,
demakki, jamiyatni boshqarishga ishtiyoqini kuchaytiradi. Shaxs
o‘zini jamiyat hayotining hamma sohalariga daxldor, uning oldida
burchli va mas’uliyatli ekanligini anglab boradi. Bu mamlakatda
amalga oshirilayotgan siyosiy, iqtisodiy va huquqiy islohotlar singari
insonni «isloh» qilish, yangi jamiyat fuqarosini shakllantirish,
eski tuzumda tug‘ilib, dunyoqarashlari cheklangan insonni
«yangilash», tasavvurini kengaytirish singari «insoniy islohotlar»-
ning samarasini ko‘rsatadi.
Prezident I.A.Karimov taraqqiyotning O‘zbekistonga xos va
mos tamoyillarini ishlab chiqar ekan, avvalo, yaratilajak jamiyat
qanday bo‘lishiga e’tibor beradi va O‘zbekistonda bunyod etiladigan
jamiyat barcha «izm»lardan xoli va u qanday nomlanishidan qat’iy
nazar, adolatli, xalqchil, insonparvar jamiyat bo‘lmog‘i lozim
ekanligiga alohida urg‘u beradi.
Shuning uchun ham, mamlakat ichki va tashqi siyosatining
asosiy yo‘nalishlari pirovard natijada chinakam mustaqil O‘zbekistonda
yangi, adolatli jamiyat barpo etishga qaratildi. «Respublikada
sobitqadamlik bilan xalqchil, adolatli jamiyatni bunyod etish —
bosh vazifadir, — deb uqtiradi Prezident. Bu boradagi fikrini
davom ettirib, u «O‘zbekiston — kelajagi buyuk davlat. Bu —
mustaqil, demokratik, huquqiy davlatdir. Bu — insonparvarlik
qoidalariga asoslangan, millati, dini, ijtimoiy ahvoli, siyosiy
e’tiqodlaridan qat’yi nazar, fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini
ta’minlab beradigan davlatdir. Xalq davlat hokimiyatining manbayidir
», degan qoidani ilgari surdi.
Ijtimoiy hayot, mamlakatda yuz
berayotgan jiddiy o‘zgarishlar va
inson hayoti daxlsizligi omilining
chuqurlashuvi shaxsning davlat va
jamiyatga bo‘lgan munosabatlariga doir yangidan yangi muammolarni
keltirib chiqaradi. Odamlar esa ana shu muammolarni
birin-ketin hal etish jarayonida o‘z erki va haq-huquqlarini himoya
qilib boraveradi. Jamiyat taraqqiyotiga mos ravishda aholi
«tarbiyalanib», shakllanib, barkamollashib boradi. Ayni paytda biz
xuddi ana shunday jarayonlarni boshdan kechirayapmiz.
Yuqoridagi xulosalardan kelib chiqib Prezident I.A.Karimov
mamlakatning siyosiy, iqtisodiy hayotini, davlat va jamiyat
qurilishini yanada erkinlashtirishning yangi konsepsiyasini ishlab
chiqdi. Unda quyidagi masalalarga alohida e’tibor berildi:
— demokratik institutlar faoliyatlari ko‘lamlarini kengaytirish;
Erkinlashtirish
konsepsiyasi
Uchinchi bo‘lim. Sivilizatsiyalar — ijtimoiy-madaniy jarayon
165
— aholining siyosiy faolligini kuchaytirish va siyosiy madaniyatini
oshirish;
— jamiyatda manfaatlar, turli xil qarashlar, siyosiy va e’tiqodiy
raqobatlar o‘rtasidagi muvozanatni ta’minlash;
— jamoat birlashmalarining hozirgi bosqichdagi ijtimoiy mavqeyini
oshirish;
— siyosiy partiyalar faoliyatini takomillashtirish;
— iqtisodiy hayotni erkinlashtirish;
— davlat qurilishini erkinlashtirish va fuqarolik jamiyatini shakllantirish;
— hokimiyat bo‘linishi prinsipining insoniyat tomonidan umume’tirof
etilgan tamoyillarini amalda qo‘llash;
— davlat hokimiyati organlarining vakolatini nodavlat va jamoat
tashkilotlariga o‘tkazish va boshqalar.
O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan yalpi yangilanishlar
jarayonida yuqoridagi tamoyillar alohida o‘rin tutadi. U demokratiya
jarayonlarini chuqurlashtirishda, jamiyatni erkinlashtirishda,
fuqarolar siyosiy va ijtimoiy faolligini oshirishda muhim ahamiyat
kasb etadi. Ayni paytda tub o‘zgarishlarning «o‘zbek modeli» sifatida
jahon islohchilik tajribasiga o‘ziga xos va o‘ziga mos hissa bo‘lib
qo‘shiladi. Boshqacha qilib aytganda, jamiyatni erkinlashtirishning
bunday tamoyillari O‘zbekistonda vujudga keltirildi va ijtimoiy
boshqarishning xalqaro andozalariga muvofiq samarali yo‘nalishi
sifatida namoyon bo‘lmoqda.
Asosiy tushunchalar
oe Erkinlashtirish — O‘zbekiston jamiyati hayotining barcha
sohalarida rivojlanishga xalaqit beradigan to‘siqlarni bartaraf
etish, qonun doirasida ijodiy faoliyat ko‘rsatish.
oe Inson omili — erkinlashtirish jarayonining muvaffaqiyati
oxir-oqibatda konkret insonga bog‘liqligini ifodalaydigan
tushuncha.
Takrorlash uchun savollar
1. O‘zbekistonda fuqarolik jamiyatini shakllantirishning asosiy
omillari qaysilar?
2. Jamiyatni erkinlashtirish omillari haqida gapiring.
3. Davlat vakolatlarini jamoat tashkilotlari zimmasiga o‘tkazish
tamoyilining mohiyati nimada?
4. Prezident I.Karimovning davlat va jamiyat qurilishini erkinlashtirish
konsepsiyasining asosiy tamoyillarini izohlang.
IV bob. O‘zbekiston mustaqilligi — yangi sivilizatsiyaviy bosqich
166
5. Ijtimoiy faollik va jamiyatni erkinlashtirish o‘rtasidagi
bog‘liqlik haqida gapiring.
6. I.Karimov ta’limotida inson tafakkurini yangilash tamoyilini
izohlang.
7. Erkinlashtirishda nodavlat va jamoat tashkilotlari qanday
o‘rin tutadi?
35-§. Ma’naviyat — ijtimoiy taraqqiyotni
harakatlantiruvchi kuch
Qadriyatlarga munosabatni o‘zgartirish,
uni tiklash, mavqeyini oshirish,
xalq madaniy mulki sifatida
qadrlash masalasi O‘zbekistonni
yangi ijtimoiy-siyosiy tuzum talablari doirasida umumiy isloh
qilishning muhim bo‘g‘iniga aylantirildi. Qisqa davr mobaynida
xalqning azaliy udumlari, asrlar sinovidan o‘tgan milliy an’analari
qaytadan tiklandi. Xalqimiz o‘z taraqqiyotining yangi bosqichini
milliy tiklanish va madaniy yangilanish borasidagi vorislik
huquqlarini qo‘lga kiritish asnosida amalga oshira boshladi. Milliy
qadriyatlarni milliy g‘urur va iftixorni shakllantirish ishlariga xizmat
qildirish, kelajakka qat’iy ishonch bilan qarash omiliga aylantirish
jarayonlari faollasha boshladi.
I.A.Karimov asarlarida ma’naviyat ijtimoiy taraqqiyotning
bosh harakatlantiruvchi kuchi sifatida asoslanadi va amaliyotning
barcha jabhalarida sinovdan o‘tkazilib, hayotchanligi va haqqoniylik
darajasi yuqoriligi ilmiy-nazariy va amaliy jihatdan isbotlab
beriladi.
Tanlanayotgan ma’naviyat nafaqat mamlakatimizning ko‘p
mingyillik tarixi, ijtimoiy taraqqiyotining barcha jabhalariga bevosita
ta’sir ko‘rsatgan, ayni chog‘da xalqimiz mentaliteti ham ma’naviy
qadriyatlar asosida shakllangan va Sharq sivilizatsiyasi bevosita
ma’naviyat, ilm-fan, axloq, ruhiy poklik asosida yuzaga kelgan.
Xuddi shu jihatdan ham Sharq insoniyat taraqqiyotiga, jahon
sivilizatsiyasiga o‘ziga xos madaniyat va ma’rifat olib kirgan.
Ma’naviyat o‘z navbatida jamiyatning ham umumiy manzarasiga,
ham har bir shaxs intellektual-ruhiy qiyofasiga mutanosib
ta’sir ko‘rsatadi. Fuqarolarning ma’naviy-ma’rifiy darajasi esa o‘z
navbatida jamiyatning umumiy holatini o‘zgartiradi. Yangilangan
axloqiy yetuklik va ijtimoiy ong jamiyat taraqqiyotini belgilaydi va
yalpi taraqqiyotning yangidan yangi imkoniyatlarini vujudga
keltiradi. Ta’kidlash joizki, har bir yangi avlod yangi tarixni
taqozo etadi, uni yaratadi, takomillashtiradi.
Milliy-ma’naviy
tiklanish
Uchinchi bo‘lim. Sivilizatsiyalar — ijtimoiy-madaniy jarayon
167
O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan
keyin dolzarb muammolardan
biri — yangi tarixiy sharoitlarda
o‘zgarayotgan jamiyatga munosib har
tomonlama yetuk va barkamol kishilarni tarbiyalash edi. Bu o‘z
navbatida bir necha o‘n yillar mobaynida xalqdan begonalashtirib
kelingan ma’naviy mulk va madaniy merosni sinfiy-partiyaviy
mafkura tomonidan taqiqlangan madaniy boyliklarni unga qaytarish
hamda qadriyatlarning yanada kamol topishi uchun keng
imkoniyatlar ochish vazifalaridan iborat edi. O‘zbekiston Prezidenti
I.A.Karimov o‘zining «O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot
yo‘li» kitobida «O‘zbekistonning milliy-madaniy jihatdan g‘oyat
rang-barangligi, milliy o‘zligini anglash va ma’naviy qayta
tiklanishning kuchayib borishi bilan uzviy birlikda jamiyatni
yangilash, uni ochiq jamiyatga aylantirish uchun qudratli omil
bo‘lib xizmat qiladi va respublikaning jahon hamjamiyatiga
qo‘shilishi uchun qulay sharoitlarni vujudga keltiradi», deb
ko‘rsatgan edi.
Darhaqiqat, ijtimoiy-siyosiy hayotda amalga oshirilgan yalpi
ma’naviy yangilanishlar komil inson shaxsini tarkib toptirish uchun
zarur shart-sharoitlarni yuzaga keltirdi va istiqlol yo‘lini har
tomonlama mustahkamlash uchun xalqni yalpi safarbar qila olish
imkonini berdi. Shuning uchun ham mamlakat rahbari I.A.Karimovning
istiqlolning dastlabki paytidanoq bu borada zarur choralar
ko‘rilishining tashabbuskori va sobitqadam amaliyotchisi sifatida
nechog‘li katta mas’uliyatlar yuki ostida faoliyat ko‘rsatib kelganligi,
millat ozodligi yo‘lida yuksak fidoiylik va siyosiy jasorat namoyon
etganligi ravshanlashadi.
Qadriyatlar ma’lum bir xalqning ko‘p mingyillik tarixiymadaniy
tajribasi sifatida shakllangan turmush tarzi, tafakkuri
mahsuli bo‘lib dunyoga keladi. Xalqimizning azaliy udumlari, urfodatlari,
an’analari insoniy va milliy mansublik ifodasidir.
Qadriyatlar muayyan millat va xalqlarning shonli va musibatli
o‘tmishi, tarixiy-madaniy tajribalari, saboqlari, surur va baxtiyor
damlarining ifodasi sifatida namoyon bo‘lsa, urf-odatlar, rasmrusum
va marosimlar turmush tarzining shakliy ko‘rinishlari sifatida
xalq hayotining ma’naviy-axloqiy negizlarini tashkil etadi.
Qadriyatlar hamisha muayyan faoliyatlar tarzida namoyon
bo‘lib, kishilarning voqelikka bo‘lgan munosabatlari mazmunini
ifoda etadi hamda ularning fe’l-atvorlari, sa’y-harakatlari yo‘nalishlarini
belgilaydi.
Ko‘pqirrali islohotlar davrida, jamiyat mentaliteti tubdan o‘zgarayotgan,
tuzum yangi mazmun va tartibotlarga kirayotgan bir
Jamiyatga munosib shaxsni
tarbiyalash
IV bob. O‘zbekiston mustaqilligi — yangi sivilizatsiyaviy bosqich
168
paytda aholi ma’naviy-ruhiy ehtiyojlariga mos keluvchi, xalqni
istiqbolga yetaklovchi hayotbaxsh intilishlar ifodasi bo‘lgan g‘oyalar
va maqsadlar bilan qurollantirish katta ahamiyatga egadir.
Shunday ekan, islohotlar samarasi xalq dunyoqarashi, madaniy
va ma’naviy qadriyatlariga ongli munosabati bilan bevosita bog‘liq
hodisadir. Agar yangilanishlar odamlar ongi va dunyoqarashi,
qalbi va ruhiyati orqali o‘zini namoyon etsa, u yashovchan va
samarali bo‘ladi. Shuning uchun ham O‘zbekistonda davlatning
yangilanishlar strategiyasi sifat jihatidan o‘zgarayotgan jamiyat,
yangicha tafakkur asosida vujudga kelayotgan ijtimoiy guruhlarning
qadriyat mo‘ljallari bilan uyg‘unlashib ketgan.
Madaniyat va ma’rifatning ustuvor hodisa sifatida talqin etilishi
ma’naviy voqelik sifatidagi takomillashuv jarayonining chin
insoniylik mohiyatini belgilaydi. Inson ayni ana shu qadriyatlar
orqali kamolotga yetadi, hayotda, jamiyatda o‘z mavqeyiga, o‘rniga,
nufuziga ega bo‘ladi. Inson faoliyatlari mahsuli ayni ana shu
ma’naviyat va ma’rifat orqali qadriyatga aylanadi.
Prezident I.A.Karimovning qadriyatlar ustuvorligi konsepsiyasi
xuddi ana shu jihatlar tufayli ham qimmatli. U ma’naviyatni,
ma’rifatni jamiyatning yo‘naltiruvchi kuchi deb biladi. Ana shu
nuqtayi nazardan ham «Men ma’rifatli jamiyat qurmoqchiman»
deydi. Ma’rifatli jamiyatda esa inson, ma’naviyat, axloq, tafakkur
mezonlari hal qiluvchi mazmun kasb etadi. Shuning uchun ham
I.A.Karimov mustaqillikning dastlabki yillaridayoq «Ma’naviy
sog‘lom, kuchli jamiyatgina islohotlarga tayyor bo‘ladi» degan edi.
Mamlakatimiz Prezidenti mamlakat istiqboliga doir tadbirlar
Dostları ilə paylaş: |