O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus

tizimini belgilar ekan, uning eng avvalo yuksak ma’rifat va

madaniyat mamlakati bo‘lishi, shu asosda barcha islohotlarning

ma’rifiy negizini yaratish nuqtayi nazaridan ish tutadi. Yurtboshimiz

iqtisodga, huquqiy va siyosiy islohotlarga, shuningdek jahon

muammolarini hal etish, tinchlikni ta’minlash masalalariga ham

ma’rifiy ko‘z bilan qaraydi, yuksak madaniy va umuminsoniy

qadriyatlar talablari asosida yondashishga da’vat etadi. Ana shu

jihatlarni hisobga olgan I.A.Karimov «Ilmiy va madaniy sohadagi

mavjud imkoniyatlarni saqlab qolish, qayta tiklash, ko‘paytirish

maqsadida bundan buyon fundamental fanning, madaniyat va san’at

muassasalarining moddiy-texnika bazasini rivojlantirish va

mustahkamlashga, aqliy va ijodiy mehnat xodimlarining obro‘yini

oshirishga davlat tomonidan zarur mablag‘lar ajratilaveradi»,

degan edi. O‘tish davrida iqtisodiy jihatdan birmuncha qiyinchiliklar

sezilayotgan bir paytda ma’naviy hayotimizga davlat e’tiborining

ustuvor mavqe kasb etishi insoniy g‘amxo‘rlikning yorqin ko‘rinishidir.

Uchinchi bo‘lim. Sivilizatsiyalar — ijtimoiy-madaniy jarayon

169

Tarixiy tafakkur va tarix falsafasi

ma’rifatli jamiyat qurishning muhim

omili bo‘lib xizmat qiladi. Zotan,

o‘tmishni anglash, uni to‘g‘ri tushunish

orqali kishilar ongi va ruhiyatida jiddiy o‘zgarishlar yasashga,

shu orqali hayotni, turmush tarzini, oxir-oqibatda esa jamiyatni

ma’naviy isloh qilishga erishiladi. Buni nimalarda ko‘rish mumkin?

Birinchidan, tarixni anglash orqali hayotni anglash, insonning

insonligini anglash qobiliyati shakllanadi.

Ikkinchidan, tarixiy tafakkur va tarix falsafasi orqali bugungi

hayot mazmuni chuqurroq tushuniladi va istiqbolni ko‘rish falsafasi

dunyoga keladi. Bu har bir insonning o‘ziga xos tafakkur tarzini

shakllantirish orqali shaxs sifatidagi fenomenini vujudga keltirishga,

fe’l-atvorining shakllanishiga xizmat qiladi.

Uchinchidan, tarixni o‘rganish orqali mustamlakachilik ta’sirida

va kommunistik zo‘ravonlik mafkurasi natijasida o‘zligini yo‘qotgan,

o‘z qadr-u qimmatini butkul unutgan fuqaroni uyg‘onishga,

o‘zligini anglashga, o‘z haq-huquqini himoya qila oladigan barkamol

shaxs sifatida shakllanishga da’vat etadi.

To‘rtinchidan, ajdodlari buyuk bo‘lgan, jahon sivilizatsiyasi va

insoniyat taraqqiyotiga juda katta hissa qo‘shgan madaniyatga daxldor

fuqaro qalbida o‘tmishini o‘rganish orqali milliy g‘ururining

uyg‘onishi mamlakat mustaqil taraqqiyot yo‘lini tanlagan bir paytda

katta ijtimoiy-ma’naviy qudrat va ulkan siyosiy iroda kuchi bo‘lib

xizmat qiladi. Ana shu anglash jarayoni insonning o‘zini-o‘zi

yangilashiga, o‘zini-o‘zi ma’naviy tozalashiga, o‘zini-o‘zi isloh

qilishiga olib keladi.

Beshinchidan, har bir fuqaroni ma’naviy-ruhiy va axloqiy

jihatdan yangilash orqali jamiyatni yangilash, turmush tarzini

yangilash kabi g‘oyatda chuqur, keng miqyosli islohot amalga

oshiriladi. Bu bugungi islohotlar davrida qilinayotgan ko‘p qirrali

o‘zgartishlarning asosiy omili sifatida qadriyatga aylanadi.

O‘zlikni anglash, eng avvalo, o‘tmishni o‘rganishdan, tarixni

bilishga ehtiyoj sezishdan boshlanadi. Darhaqiqat, o‘zini anglayotgan,

o‘zini tushunayotgan har bir odam qanday oilada dunyoga

kelgani, o‘z ajdodlari kimlar bo‘lgani, ota-bobolari nimalar bilan

shug‘ullanishgani va qanday umr kechirishganini bilib olishga intiladi.

Ularning fazilatlari va meroslari bilan faxrlanib yashaydi.

O‘z nasl-u nasabini bilish, kelib chiqishini o‘rganish kishining

hayotda omonatligini va ayni chog‘da tasodifiy emasligini tushunishga

imkon beradi. Shu bilan birga atrof-muhit, uni o‘rab turgan olam

xususida o‘ylashga undaydi.

Tarixiy

tafakkurga tayanish

IV bob. O‘zbekiston mustaqilligi — yangi sivilizatsiyaviy bosqich

170

Darhaqiqat, olamni tadqiq etish tafakkurimizni boyitishning,

dunyoqarashimizni kengaytirishning muhim yo‘llaridan biridir.

Olamni anglash hissi insonning o‘zligini anglashga, o‘zligini

tushunishga, olam va odam haqida o‘ylashga doimiy tarzda da’vat

etib turadi. U jami insonlarga xos bo‘lgan idrok va irodani

uyg‘otadigan mo‘jizaviy kuch hamdir. Biz olamni qanchalik keng

va chuqur anglasak, inson va insoniyat olamini shunchalik ko‘proq

tushunishga, mohiyatini anglashga, inson va hayot, insoniyat va

mavjudod o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rganishga, xullaski,

insoniyat tarixi bilan qiziqishga harakat qilamiz.

Aslini olganda tarix faqat o‘tmish haqidagi ma’lumotlar yoki

tushunchalarni ifodalash bilan cheklanmaydi. Uning buyuk qudrati,

tarbiyaviy kuchi, murabbiylik mohiyati o‘tmishni o‘rganish, tadqiq

etish orqali bugunni baholash, bugunni anglash, bugungi odamlarni

tushunish va ularni yo‘lga solish borasidagi fikrlarni, g‘oyalarni

o‘zida mujassam etganida namoyon bo‘ladi. Prezident I.Karimov

tarixga ana shu nuqtayi nazardan qaraydi va uning barcha

imkoniyatlarini inson ma’naviyatiga to‘la safarbar etish zarurligini

asoslab beradi. Yuqoridagi xulosalar va mushohadalarni hisobga

olib, tarixshunoslikni Yurtboshimiz tom ma’nodagi insonshunoslik

sifatida talqin etib, uni komil inson shaxsini tarkib toptirish ishiga

yo‘naltiradi.

Gegel ta’biriga ko‘ra tarix davlatchilikdan boshlanadi. «Xalq

davlat qurilishisiz hech qanday tarixga ega emas» — deydi alloma.

Ana shu nuqtayi nazardan qaraganda, milliy davlatchilik tariximizning

qariyb uch mingyilligini nishonlash arafasida turgan

xalqimiz o‘z taqdirini butun insoniyat taqdiri, kishilik tarixi taqdiri

bilan bog‘liq holda ko‘radi. Ayni ana shu taqdirdoshlik, ayni ana

shu insoniyat tarixining ibtidosi bilan bog‘liqlik bugun butunlay

yangi jamiyat qurayotgan xalqimiz qiyofasini ko‘rsatmoqda. O‘zining

qadimiy milliy davlatchilik an’analari bilan jahon davlatchiligi

ilg‘or tajribalarini uyg‘unlashtirib, sintezlashtirgan holda «o‘zbek

modeli»ni dunyoga taqdim etmoqda.

O‘zbek xalqi tarixi, uning kechmishi bevosita tarix falsafasi va

tarixiy tafakkur orqali bugun odamlarni uyg‘otmoqda, ular

diqqatini o‘ziga tortmoqda. Zamondoshlarimiz ongi, qalbi orqali

butun o‘tmish o‘z yutuqlari va nuqsonlari bilan yaxlit holda

jonlanmoqda. Shu asosda xalqimizning ma’naviy qudratiga, ruhiy

tayanchiga aylanmoqda, olis istiqbolni belgilashda o‘ta muhim omil

sifatida xizmat qilmoqda.

Masalaning yana ham muhimroq tomoni shundaki, inson

tafakkuri va ongini yangilash jarayoniga davlatning o‘zi homiylik

Uchinchi bo‘lim. Sivilizatsiyalar — ijtimoiy-madaniy jarayon

171

qilmoqda. Unga sharoit yaratib bermoqda. Istiqlol davrida inson,

nihoyat, tarixga ma’naviyat mezoni, milliy uyg‘onish omili sifatida

qaramoqda.

Jamiyatni bir holatdan ikkinchi bir holatga o‘tkazish, mavjud

turmush tarzini sindirib tashlab, butunlay yangicha sharoitni vujudga

keltirish eng avvalo ong va tafakkur bilan bog‘liqligini alohida

uqtirar ekan, Prezident I.A.Karimov «Jamiyat taraqqiyotining

asosi, uni muqarrar halokatdan qutqarib qoladigan yagona kuch —

ma’rifatdir» degan edi. Ana shu konsepsiya I.A.Karimov siyosatining

va bosh islohotchilik vazifasini bajarayotgan davlatimiz strategiyasining

asosini belgilaydi.

Taraqqiyot mantig‘i, sivilizatsiya ehtiyojlari shunday. Biz

o‘tmishda yashamasligimiz, uni takrorlamasligimiz, aksincha, uni

o‘rganishimiz, tadqiq etishimiz va aniq xulosalarga kelib yashashimiz

kerak. Ayni ana shu xulosalar asosida istiqbolimizni belgilashimiz,

o‘zimizni ham, jamiyatni ham ma’naviy jihatdan kamolotga

yetkazishimiz darkor. Biz o‘tmishni tiklash, tarix haqiqatini o‘z

o‘rniga qo‘yish orqali tafakkurimizni boyitamiz, tushunchalarimizni

kengaytiramiz, hayot falsafasi orqali islohotlar falsafasini, islohotlar

mohiyatini chuqurroq anglay boshlaymiz. Natijada o‘z-o‘zimizni

isloh qilamiz, o‘z-o‘zimizni yangilaymiz, hayotni yangilaymiz. Uning

mazmunini boyitamiz. Zotan, milliy istiqlol mafkurasining,

davlatimiz olib borayotgan keng miqyosli islohotlarning ilmiynazariy,

siyosiy va amaliy ahamiyati ana shundadir.

Asosiy tushunchalar

oe Sharqona ma’naviyat — an’anaviy jamiyatlarda axloq-odob,

urf-odatlar, diniy qadriyatlar va hokazolarning alohida o‘rin

tutishini ifodalaydigan tushuncha.

oe Milliy o‘zlikni anglash — millat tomonidan o‘zining o‘tmishini,

hozirgi holatini, umuman, hayotning barcha jihatlarini

bilib olishi.

Takrorlash uchun savollar

1. Jamiyatni harakatga keltiruvchi kuch Yevropa allomalari

ta’limotida qanday shaklda namoyon bo‘ladi?

2. I.Karimov ta’limotida ijtimoiy taraqqiyotni belgilovchi omil

sifatida nima asosiy o‘rin tutadi?

3. Jamiyatni yangilashda qadriyatlarning o‘rni haqida gapiring.

4. I.Karimovning «Ma’naviy sog‘lom, kuchli jamiyatgina

islohotlarga tayyor bo‘ladi» degan g‘oyasini izohlang.

IV bob. O‘zbekiston mustaqilligi — yangi sivilizatsiyaviy bosqich

172

5. Tarixiy anglashning ahamiyati nimada?

6. Ma’rifat faqat jaholatga qarshi qaratilganmi?

36-§. Milliy xavfsizlik va mudofaa

Istiqlol yillarida mamlakatda davlat

mustaqilligini mustahkamlash,

Vatanimizning hududiy yaxlitligi,

daxlsizligi va osoyishtaligini ta’minlash

asosiy vazifa sifatida hamisha davlatning diqqat-e’tiborida bo‘ldi.

Shu davr mobaynida O‘zbekistonda milliy xavfsizlikning keng

qamrovli konsepsiyasi ishlab chiqildi.

O‘zbekiston o‘z mustaqilligining tarixan juda qisqa davrida jahon

siyosatining uzviy bo‘g‘ini sifatida jarayonlar oqimiga sezilarli ta’sir

o‘tkaza boshladi. Jahon siyosati yo‘nalishlarida uning o‘ziga xos

tamoyillari, yondashish usuli, ijtimoiy-siyosiy jarayonlar borishini

yo‘naltirib turishdagi uslubiga e’tibor kuchaydi.

1990-yillarning birinchi yarmida bir qator mustaqil davlatlarda

demokratik jarayonlarni chuqurlashtirish asnosida voqealar rivojini

yo‘naltirishning uddasidan chiqa olmaslik holatlari ko‘zga tashlanib

keldi. Natijada mustaqillikni mustahkamlash, umumxalq va

umumdavlat manfaatlari yo‘lida birlashib kurashish o‘rniga

hokimiyatda shaxsiy ta’sirni kuchaytirish, guruhbozlikka yo‘l ochib

berildi. Bir qator mamlakatlarda esa hatto ichki etnik va konfessional

ziddiyatlar kuchayib ketdi. Turli guruhlarning manfaatparastligi va

jaholati mamlakat manfaatlaridan g‘olib keldi. Natijada fuqarolar

urushlari kelib chiqdi.

O‘zbekistonda esa bosiq mulohazakorlik, vazminlik, aql-idrok

asosida ish tutilib, siyosiy, iqtisodiy qiyinchiliklarni sabot, matonat

bilan yengib o‘tishga kirishildi. Xalq va mamlakat manfaatiga zid

bo‘lgan har qanday siyosiy «o‘yin»larga, tadbirbozlik va ortiqcha

shov-shuvlarga chek qo‘yildi.

Mustaqillikni qo‘lga kiritgan bir qator mamlakatlarda iqtisodiy

tanglikdan va siyosiy siquvlardan talvasaga tushish hollari yuz

berdi. Natijada ular joriy masalalar, kundalik yumushlarni bajarish

girdobidan chiqa olishmadi. Uzoqni ko‘zlovchi istiqbol rejalari

tuzilmadi. O‘zbekistonda esa istiqbol rejalaridan og‘ishmaslik va aholi

umumiy ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy ehtiyojlarini tezkorlik

bilan hal etib borish negizlarida islohotlarga keng yo‘l ochib berildi.

Uzoqni ko‘zlagan, hayot haqiqati mantiqlariga hamda xalqaro

islohotlar tajribalariga tayangan dasturlar asosida ish olib borildi.

Mamlakatimiz Prezidenti I.A.Karimov O‘zbekiston hukumati

nomidan turli mustaqil davlatlarning iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy

Davlat mustaqilligini

mustahkamlash sharti

Uchinchi bo‘lim. Sivilizatsiyalar — ijtimoiy-madaniy jarayon

173

jihatdan manfaatdorligini nazarda tutib, yangicha sharoitlarda,

yangicha shakl va mazmundagi davlatlararo ijtimoiy hamkorlikni

vujudga keltirish tashabbusi bilan chiqdi. Bu Mustaqil Davlatlar

Hamdo‘stligi, Markaziy Osiyo mamlakatlari hamkorligi singari

ko‘p tomonlama ijtimoiy-iqtisodiy manfaatlar asosida qurilgan

tashkilotlar shaklida vujudga keldi.

O‘zbekiston jahon hamjamiyatiga

o‘ziga xos va o‘ziga mos munosabatlar

bilan kirib bordi. Dunyo taqdiri va

insoniyat taraqqiyotini belgilaydigan

xavfsizlikni ta’minlashning o‘zbekona shakli, «o‘zbek modeli»

vujudga keldi. «O‘zbekiston Respublikasining milliy xavfsizlik

konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida»gi, «O‘zbekiston Respublikasi

tashqi siyosiy faoliyatining asosiy prinsiplari to‘g‘risida»gi

O‘zbekiston Respublikasi Qonunlari ushbu sof insonparvar

g‘oyalarning huquqiy asosi sifatida dunyoga keldi.

Prezident I.A.Karimov tomonidan nazariy asoslab berilgan

milliy xavfsizlik konsepsiyasining ikki muhim jihatiga alohida

to‘xtalamiz.

Birinchisi — tashqi xavf:

— mamlakatimizga tahdid solayotgan tashqi xavf manbalarini

bartaraf etishning donishmandona yechimlari tavsiya etildi va

amaliyotda sinovdan o‘tkazildi. Ular quyidagicha tasnif etiladi:

— nizolarni bartaraf qilishning bosqichma-bosqichligi;

— barcha manfaatdor tomonlarning muzokara jarayonida ishtirok

etishi;

— tomonlarning bir-biriga yon berish va murosa yo‘li bilan birbiri

tomon yaqinlashuvi;

— terrorizm, narkobiznes va ekstremizga qarshi xalqaro tashkilotlar

tuzish zaruratini asoslash va bu borada amaliy sa’y-harakatlarni

faollashtirish;

— bu jarayonda BMT, YXHT, IHT va boshqa xalqaro

tashkilotlarning faol ishtirok etishi va homiylik qilishi;

— har bir mamlakat hududiy yaxlitligining saqlanishi;

— qay shaklda bo‘lmasin, tashqaridan ta’sir o‘tkazish va

aralashuvga yo‘l qo‘ymaslik;

— mahalliy mojarolar zonalariga qurol yetkazib berishni qat’iyan

taqiqlab qo‘yish.

Ayni paytda I.A.Karimov g‘oyalari nafaqat mustaqillik, balki

yangi davrning tub mohiyati, mantiqiy tafakkur tarzining mahsuli

sifatida ham vujudga keldi. Jumladan, buni terrorizm va

islom, islomning siyosiylashuvi, islom niqobidagi nayranglar

xususidagi xulosalarida yaqqol ko‘ramiz: «So‘nggi yillarda voqelar

Milliy xavfsizlik

konsepsiyasi

IV bob. O‘zbekiston mustaqilligi — yangi sivilizatsiyaviy bosqich

174

fojiali tus olganligining yana bir sababi shundaki, afg‘on

mojarolariga ma’lum etnik nizolardan tashqari yana diniy tus

ham berildi. Islomning keskin siyosiylashuv jarayoni sodir

bo‘lmoqda. U o‘ta radikal tus oldi — hokimiyat tepasiga

chiqishga da’vogarlik qilish va barcha dindoshlarni madadga

chaqirgan holda bunga qurolli yo‘l bilan erishishga ochiqdan

ochiq urinish yuz bermoqda. Dinimizning insonparvarlik g‘oyalari

va asoslariga hech bir aloqasi bo‘lmagan ana shu jarayon tog‘li

Badaxshondan tortib to Kaspiygacha bo‘lgan juda katta hududdagi

ijtimoiy-siyosiy vaziyatga bevosita yoki bilvosita salbiy ta’sir

ko‘rsatdi. Mintaqadagi davlatlarda afg‘on ssenariysini o‘z xalqlariga

zo‘rlab qabul qildirishga tayyor turgan ekstremistik kayfiyatdagi

unsurlar topilib qoldi. Afg‘oniston voqealari esa fojiali

oqibatlarga olib kelganligiga hali biz ham baho beramiz, kelgusi

avlodlarimiz ham baho beradi».

Prezident I.A.Karimov mintaqaviy mojarolar xususida va

terrorizmning rivojlanishiga imkon beradigan omillar haqida

gapirar ekan, yana bir muhim holatga alohida to‘xtaladi va uni

e’tiborsiz qoldirib bo‘lmaydigan nihoyatda katta potensial xavfxatar,

deb ataydi. Mojarolar, kelishmovchiliklar va ziddiyatlarning

kelib chiqish omili sifatida chegaralar orqali bo‘lib yuborilgan

xalqlar taqdiriga tahdid solish, ularning o‘zaro munosabatlariga

putur yetkazish, azaldan qondosh-jondosh, bir millat vakili

bo‘lib kelgan, qarindosh-urug‘ bo‘lib ketgan aholini chegaralar

tufayli bir-biriga qarshi qo‘yish hollari ham mavjudligini uqtirib

o‘tadi.

Ikkinchisi — ichki xavf:

Bu bevosita olomonchilik kayfiyati, ichki birdamlikning yo‘qligi,

parokandalik va o‘zaro nizolarning avj olishi mumkinligidan iborat

ijtimoiy-siyosiy xavfli jarayonlardir. Prezident I.A.Karimovning

istiqlol yo‘lining dastlabki yillaridagi soxta demokratlarning ehtirosli

chiqishlariga bergan javoblari, Toshkentda talabalar shaharchasidagi

voqealarga o‘z vaqtida baho berganligi, millatlararo nizolarning

oldini olish misollari uning ichki xavflarning oldini olish borasida

nechog‘li hushyorligi, siyosiy tiyrakligi, oqil yo‘lboshchiligidan

yaqqol dalolat beradi.

Qarindosh-urug‘chilik kayfiyati beqarorlikni

keltirib chiqaradigan omillardan

biri. Shuning uchun ham

Prezident I.A.Karimov qarindoshurug‘

chilik va mahalliychilik hodisasiga

alohida e’tibor bilan qaraydi. Buni u quyidagi ikki muhim jihatning

xususiyatlaridan kelib chiqib izohlaydi.

Mahalliychilik va urug‘-

aymoqchilikning millat va

jamiyat rivojiga xavfi

Uchinchi bo‘lim. Sivilizatsiyalar — ijtimoiy-madaniy jarayon

175

Birinchidan, urug‘-aymoqchilikning xudbinlik, shaxsiy manfaat,

alohida guruhlarning mol-dunyoga ruju qo‘yishi bilan bog‘liq

bo‘lgan jihatlaridir. Urug‘-aymoqchilik mamlakat taraqqiyotiga,

milliy tiklanish va yuksalish jarayonlariga tahdid soladigan kuchli

ijtimoiy xavfdir.

Ikkinchidan, qarindoshchilik, urug‘-aymoqchilik manfaatlari

doirasi kengaygan sari u endi bir sulola doirasidan chiqib,

korporativ mohiyat kasb eta boradi. Qarindosh-urug‘chilik asosidagi

korporativ birlashuvlar jamiyatning ichki birligini tanazzulga olib

keladi. Bunday separatizm ijtimoiy xavfliligi jihatidan mahalliychilik

illati bilan hamohangdir.

I.A.Karimov mahalliychilik va urug‘-aymoqchilik xususida fikr

yuritar ekan, «qarindosh-urug‘chilik, hududiy yoki etnik prinsiplar

asosida davlat tuzilmalarida yoki boshqa tuzilmalarda tor

guruhchilik manfaatlari bilan ish ko‘radigan, aynan shu manfaatlarni

birinchi o‘ringa qo‘yadigan uyushmalar (ko‘pincha norasmiy

uyushmalar) umumiy ishga, umumdavlat, umumxalq manfaatlariga

zarar keltirgan holda shakllanib, o‘z maqsadlariga erishish uchun

a’zolarini mavjud davlat, hokimiyat va boshqa pog‘onalarda yuqori

ko‘tarishga harakat qilar ekan, bu hol xavfli bo‘lib qoladi. Ana

shunda jamiyatning barqarorligi va xavfsizligiga real tahdid soluvchi

mahalliychilik va urug‘-aymoqchilik haqida gapirishga to‘g‘ri

keladi», deydi.

Mahalliychilik va urug‘-aymoqchilik insoniyat tarixida mash’um

illat sifatida alohida o‘rin tutadi. U turli mintaqalarda turli xalqlar

hayotini bir-biriga o‘xshamagan, ammo mazmunan bir xil bo‘lgan

fojialarga olib kelgan. Urug‘-aymoqchilik rivojlangan mamlakatlarda

ham, endigina taraqqiyot yo‘liga chiqib olgan davlatlarda ham

o‘zining tahdid va tahlikasi bilan alohida mavqega ega bo‘lgan.

Darhaqiqat, urug‘-aymoqchilik milliy ravnaq dushmani sifatida

hamisha taraqqiyot yo‘liga g‘ov bo‘lgan.

Prezident I.A.Karimov mahalliychilik va urug‘-aymoqchilik

illatlarini milliy ravnaqqa tahdid soluvchi xavfli ijtimoiy-axloqiy

omil ekanligi va uning davlat hamda ijtimoiy boshqaruv tizimlarini

muvozanatdan chiqarish xavfi xususida alohida to‘xtaladi.

Yurtboshimiz bu illatning millatni ich-ichidan kemiradigan, zil

ketkazadigan va asta-sekinlik bilan butun mamlakatni ham, xalqni

ham xonavayron qiladigan hodisa ekanligini nazariy asoslab, chuqur

mantiq kuchi bilan sug‘orilgan umumlashmalarni jamoatchilik

e’tiboriga qo‘ydi.

Dunyoda millatning o‘zini-o‘zi kemirishidan, o‘zini-o‘zi xonavayron

qilishidan ko‘ra og‘irroq tahdid yo‘q. Millatning o‘z-o‘zini

qurbon qilishi kabi fojiali tahlikaga hech narsa teng kelmaydi.

IV bob. O‘zbekiston mustaqilligi — yangi sivilizatsiyaviy bosqich

176

Buni bir qator mamlakatlar misolida, jumladan, Afg‘oniston,

ayrim Afrika mamlakatlari — Sudan, Somali, Zambiya, Zimbabve,

hamdo‘stlik mamlakatlaridan Tojikiston, Rossiya Federatsiyasi

singari mamlakatlarda ayrim guruhlar manfaatlarining davlat

miqyosiga chiqib olganligi, umumiy mamlakat siyosiy va iqtisodiy

imkoniyatlarining bir guruh odamlar uchun qurbon qilinayotganligi

fikrimizning yorqin dalilidir.

O‘zbekistonda mudofaa va barqarorlik masalasi mustaqil davlat

hududiy yaxlitligini ta’minlash, mamlakatda tinchlik va osoyishtalikni

saqlash manfaatlari bilan uyg‘un holda olib borildi. «O‘zbekiston

Respublikasining harbiy doktrinasi to‘g‘risida»gi Oliy Majlis qarori,

O‘zbekiston Respublikasining «Muqobil xizmat to‘g‘risida»gi,

«Mudofaa to‘g‘risida»gi, «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy

xizmat to‘g‘risida»gi qonunlari qabul qilindi. Bu hujjatlar

mamlakatda harbiy siyosatni, mudofaa va barqarorlik konsepsiyasini

amalga oshirishning huquqiy asosi bo‘lib xizmat qilmoqda. Ular

davlat tomonidan tashkil qilingan va ta’minlangan bo‘lib, urush

va boshqa harbiy mojarolarning oldini olish, O‘zbekiston

Respublikasining davlat mustaqilligini, hududiy yaxlitligini,

aholining tinch hayot kechirishini va xavfsizligini ta’minlashga

qaratilgan.

Mintaqaviy xavfsizlikni ta’minlash

sohasidagi yirik amaliy tadbirlardan

biri Davlatlararo Kengashning Birlashgan

Millatlar Tashkiloti rahnamoligida tinchlikni o‘rnatish

mashqlarida qatnashishga mo‘ljallangan Qozog‘iston, Qirg‘iziston

va O‘zbekiston Respublikalarining tinchlik o‘rnatuvchi bataloni

(Sentrazbat) tashkil etish, moddiy-texnik jihatdan ta’minlash va

uning faoliyatiga doir maxsus Nizomni tasdiqlash to‘g‘risidagi

qarori bo‘ldi.

Tinchlik o‘rnatuvchi batalonni (Sentrazbat) tashkiliy jihatdan

mustahkamlash maqsadida Davlatlararo Kengashning qaroriga ko‘ra

ushbu batalonni «Tinchlik yo‘lidagi hamkorlik» dasturi doirasida

Amerika va Yevropa qit’alarida o‘tkaziladigan tinchlikni o‘rnatish

mashqlariga tayyorlash va ishtirok etish hamda BMT rahnamoligida

ko‘p millatli kuchlarni jalb etgan holda Markaziy Osiyoda mashqlar

o‘tkazish ko‘zda tutilgan.

O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganining dastlabki

kunlaridanoq Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligiga a’zo davlatlar

bilan harbiy sohada hamkorlikka muhim ahamiyat bera boshladi.

«O‘zbekiston, deydi I.A.Karimov, — ayni shu sababli mintaqada

va sobiq Ittifoq hududida kollektiv xavfsizlik tizimini barpo etish

tashabbuskorlaridan biri bo‘ldi. MDH mamlakatlari o‘rtasida

Mintaqaviy xavfsizlik

Uchinchi bo‘lim. Sivilizatsiyalar — ijtimoiy-madaniy jarayon

177

tuzilgan kollektiv xavfsizlik to‘g‘risidagi shartnomalarning dastlabkilaridan

biri 1992-yil may oyida aynan Toshkentda imzolangani

ham tasodif emas.

O‘zbekistonning mudofaa va barqarorlik konsepsiyasi mamlakatni,

mustaqillikni himoya qilish, davlatning hududiy yaxlitligini

ta’minlash singari tamoyillar bilan dunyoda tinchlikni saqlashda,