O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus

dunyo mojarolarini hal etishda o‘ziga xos yondashuvi borligini

ko‘rsatdi.

Asosiy tushunchalar

oe Tahdid — davlat mustaqilligiga bo‘lgan xavf-xatarni ifodalaydigan

tushuncha.

oe Milliy xavfsizlik — millatning hayotiy manfaatlariga, uning

davlatchiligi asoslariga bo‘lgan tahdidni hisobga olish.

Takrorlash uchun savollar

1. O‘zbekiston xavfsizligiga bo‘lgan tashqi tahdidlar nimalardan

iborat?

2. Ichki xavf nimalardan tashkil topadi?

3. Milliy xavfsizlikni ta’minlashda xalqaro tashkilotlar bilan

qilinadigan aloqalar qanday ahamiyatga ega?

4. O‘zbekiston mudofaa doktrinasi qanday tamoyillarga

asoslanadi?

5. I.Karimovning «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka

tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari

» kitobidagi g‘oyalarni sharhlang.

6. Vatanparvarlik nima?

37-§. Milliy istiqlol g‘oyasi: murosa va tolerantlik

Kishilar aqlini tanibdiki, tobora

takomillashib, rivojlanib boradigan

muayyan e’tiqodlar majmuasi bilan

ish ko‘radi. Odatda bu e’tiqodlar

muayyan ijtimoiy ta’limotda ifodalanadi. O‘z navbatida bundan

ijtimoiy guruhlar, mavjud hukumat, ba’zan esa butun sotsium

manfaatdor bo‘lishi yoki aksincha bo‘lmasligi mumkin. Har holda

muayyan ijtimoiy ta’limotlar bilan ish ko‘rmaydigan biron-bir

kishilik jamiyati yo‘q. Shunga ko‘ra bunday ta’limotlar mag‘zini

ifodalovchi aniq fikrlarni, g‘oyalarni va ularning majmuasini mafkura

deb atash qabul qilingan.

Milliy mafkura

zaruriyati

IV bob. O‘zbekiston mustaqilligi — yangi sivilizatsiyaviy bosqich

178

Prezident I.Karimov «Tafakkur» jurnali Bosh muharriri savollariga

javob berib, bu xususda shunday deydi: «Mafkura har qanday

jamiyat hayotida zarur. Mafkura bo‘lmasa, odam, jamiyat, davlat

o‘z yo‘lini yo‘qotishi muqarrar... Ikkinchidan, qayerdaki mafkuraviy

bo‘shliq vujudga kelsa, o‘sha yerda begona mafkura hukmronlik

qilishi tayin. Buning isboti uchun xoh tarixdan, xoh zamonamizdan

ko‘plab misollar keltirish qiyin emas».

Mafkura haqida turli davrlarda turli fikrlar o‘rtaga tashlangan.

Uning safarbarlik, yo‘naltiruvchilik, da’vatkorlik jihatlari insoniyat

tarixida har xil shakllarda ko‘zga tashlanadi. Tarixda mafkurani

haddan tashqari va bir yoqlama bo‘rttirib yuborish, unga olomonlarcha,

ko‘r-ko‘rona ergashish kabi salbiy hodisalar mafkuraviy

aqidaparastlikka olib kelganligi ham sir emas.

Har qanday mafkuraning safarbarlik kuchi, ta’sirchanligi,

insonparvarligi va hayotiyligi mavjud voqelikni qay darajada o‘ziga

mujassam etganligi, asrlar mobaynida shakllangan turmush tarzi,

an’analar, urf-odatlar, aqidalar asosida dunyoga kelgan ma’naviyaxloqiy

mezon va ruhiy kechinmalar inobatga olinganligi bilan

bog‘liq.

Mafkura har doim o‘zining sohibiga ega. Hech kimniki

bo‘lmagan hech qanday mafkura yo‘q. Ravshanki, gap bu yerda

mafkuraning dastavval milliyligi to‘g‘risidadir. Milliy mafkuraning

o‘zagini milliy g‘oya tashkil etadi. Unda millatni uyg‘otuvchi kuch

yashiringan bo‘ladi. Vatanparvarlik o‘zlikni anglab yetish va bunda

tarixiy xotiraga tayanish milliy g‘oyaning muhim sifat ko‘rinishlaridandir.

Demak, milliy g‘oyada dunyoqarash muammolari o‘z

aksini topadi. Modomiki, dunyoqarash insonning tevarak-atrofga

munosabatidan boshqa narsa emas ekan, unda dastavval o‘zining

makoni diqqat markazida turadi. Binobarin, o‘zbek dunyoqarashi

markazida O‘zbekiston turadi.

Davlat mustaqilligi sharoitida milliy uyg‘onish jarayoni yuz

berayotgan, o‘zbek millati o‘zligini anglay boshlagan bir davrda

mafkura quyidagi vazifalarni bajarishi kerak:

— insonning hayotda tutgan o‘rni va rolini belgilashi;

— asrlar mobaynida shakllangan dunyoqarashlar, milliy

an’analar asosida ulug‘ ajdodlarimizning buyuk merosi, g‘oyalari

asosida yangi, zamonaviy, ilg‘or g‘oyani vujudga keltirishi;

— inson faoliyati va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlarni

chuqurlashtirishi;

— jamiyat hayotini tashkil etishga, aholiga ta’sir o‘tkazishga va

uni safarbarlikka da’vat etishi;

— insoniyat taraqqiyoti tarixiy tajribalari bilan milliy uyg‘onish

manfaatlarini uyg‘unlashtiradigan omilga aylanmog‘i kerak.

Uchinchi bo‘lim. Sivilizatsiyalar — ijtimoiy-madaniy jarayon

179

Mafkura hech qachon tarqoq va uzuq-yuluq bo‘lmay, jamiyat

taraqqiyotini to‘laligicha qamrab olgan uzluksiz, tadrijiy, o‘zinio‘

zi to‘ldirib boradigan, doimiy harakatdagi tizimga aylanishi darkor.

Jamiyat yangilanayotgan, kishilar o‘zgarayotgan bir paytda milliy

taraqqiyot omili bo‘lib xizmat qilish uchun eski mafkuraviy

andozalardan voz kechish, yangi ijtimoiy jarayonlarning butun

mohiyatini ifodalab beradigan yangi mafkurani vujudga keltirish kerak.

Albatta, mustaqillikning o‘tgan davri bugun ongimiz va tafakkurimizni

ancha-muncha yangiladi. Jumladan, hayotga munosabatlarimiz

o‘zgardi, kelajakka ishonchimiz oshdi va mamlakatimizning

kelajagi buyuk bo‘lishiga qat’iy imon keltiryapmiz.

Mustaqil taraqqiyot jahon hamjamiyatida munosib o‘ringa ega

bo‘lish, o‘z so‘zi, o‘z nuqtayi nazari, o‘z ne’matlari bilan tenglarning

tengi sifatida muloqotlarga kirishish mas’uliyatini ham xalqimiz

gardaniga qo‘ydi. Vatan o‘z gardaniga dadil olgan bu og‘ir yuk —

o‘z xalqi taqdiri va uning istiqbolini belgilashdek katta mas’uliyatni

ham sharaf bilan uddalamoqda. Erkin va ozod bo‘lgach, o‘zligimizni

anglash zarurati, o‘z qadr-u qimmatimiz, insonlik mohiyati xususida

ham, oliy maqomlari haqida ham o‘ylay boshladik.

Inson ruh va tafakkur egasi bo‘lgan mavjudod sifatida o‘zining

tengsiz qobiliyatini, cheksiz imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarish

uchun sharoit yaratildi. Endi har bir fuqaro o‘zini ozod his etish,

erkin faoliyat ko‘rsatish orqali yaratuvchilik qobiliyatini shakllantirishga,

tom ma’noda o‘zining taqdirini o‘zi belgilash orqali

jamiyat taqdirini belgilashga daxldor ekanligini anglay boshladi.

Har bir kishida jamiyat hayotiga daxldorlik, millat va mamlakat

taqdiriga befarq bo‘lmaslik hissi shakllana boshladi.

Prezident I.A.Karimov istiqlol yo‘lining pirovard maqsadi

ma’rifatli jamiyat qurishdir, — degan edi. Ma’rifatli xalq o‘z

hayotini aql-idrok bilan quradi, o‘z hayot yo‘lini aql bilan tanlaydi.

Xalqni katta aql, katta tafakkur orqali tanlagan yo‘lidan ozdirish

uchun unga teng keladigan va hatto, undan ham kuchliroq bo‘lgan

aql-idrok kerak bo‘ladi. Shuning uchun ma’rifatli jamiyat, ma’rifatli

xalq hamisha o‘z ahdiga sodiqlik, tanlagan yo‘liga sobitlik,

istiqboliga esa katta ishonch bilan yashaydi.

Milliy g‘oya, milliy ong milliy an’-

analar, urf-odatlar va turmush tarzi

asosida shakllanadi. Odamlar umuminsoniy

qadriyat darajasiga ko‘tarilgan milliy manfaat atrofida

ongli ravishda, aql-idrok yo‘rig‘i bilan jipslashadilar. Natijada

ushbu intilishlar majmuyi milliy istiqlol g‘oyasi orqali millionmillion

kishilarni o‘z ortidan ergashtiradi.

Milliy g‘oya

IV bob. O‘zbekiston mustaqilligi — yangi sivilizatsiyaviy bosqich

180

Davrlar o‘taveradi, zamonlar o‘zgaraveradi. Biroq xalq dunyoqarashi,

millatning ma’naviy-ruhiy qiyofasi, mohiyat va mazmuni

avloddan avlodga ko‘chib, yangi bo‘yoqlar, yangi mo‘ljallar kasb

etgan holda davom etaveradi. Prezident I.A.Karimov milliy istiqlol

g‘oyasi xalq ma’naviyatini millat madaniy rivojidagi shu

davomiylik, vorisiylik va uzviylikni inobatga olsagina, unga

tayansagina, milliy ruhiyat va milliy kayfiyatni o‘zida mujassam

etsagina yashovchan va ta’sirchan bo‘lishini alohida uqtiradi. Milliy

davlat masalalari jamiyat maqsadlariga, jamiyat belgilagan

mo‘ljallar oddiy insonlar orzu-o‘ylariga aylangan holdagina ijtimoiysiyosiy

jarayonlar ortga qaytmas xususiyat kasb etadi.

Shu boisdan ham mamlakatimiz Prezidenti I.A.Karimov milliy

ong, milliy o‘ziga xoslik millatga mansublikni yuqori darajada

anglashdan kelib chiqishi masalasiga alohida urg‘u beradi. Zero,

qachonki, xalq o‘z tarixiy taraqqiyoti davrida millat bo‘lib

shakllanib, unga mansublikni oriyat, qadr-qimmat va qadriyat

darajasida anglasa, uni himoya qilishga, asrab-avaylashga intiladi.

Natijada har bir fuqaroning umumiy maqsadlar va manfaatlar

yo‘lida birlashib yashashiga, birlashib kurashishiga imkon yaratiladi.

Ana shunda boshqa har qanday begona g‘oyalar yo‘li to‘siladi.

Odamlar soxta jaholat va g‘animlik yoyuvchi mafkuraviy tazyiqlar

va turli johiliy da’vatlarga ishonmay qo‘yadilar.

Turli g‘oyaviy xurujlar avj olayotgan va bizning eng muqaddas

g‘oyalarimizga va maqsadlarimizga

tahdid solayotgan bir paytda fojialar

sodir bo‘lmasidan ilgariroq uning

oldini olishning eng to‘g‘ri va yagona yo‘li ham begona va soxta

g‘oyalarga qarshi keng ijtimoiy makonda g‘oyaviy immunitetni

kuchaytirishdir.

Prezident I.A.Karimov «Fidokor» gazetasi muxbiri savollariga

javoblarida xuddi ana shu masalani dolzarb qilib ko‘taradi va begona

g‘oyalar o‘z ta’sirini o‘tkazolmaydigan, unga qarshi kurasha oladigan

immunitet zarurligi g‘oyasini O‘zbekiston geosiyosiy makoniga

muvofiqlashtirgan holda asoslab beradi. Jumladan, u «Har qanday

kasallikning oldini olish uchun, avvalo, kishi organizmida unga

qarshi immunitet hosil qilinadi. Biz ham farzandlarimiz yuragida

ona Vatanga, boy tariximizga, ota-bobolarimizning muqaddas diniga

sog‘lom munosabatni qaror toptirishimiz, ta’bir joiz bo‘lsa, ularning

mafkuraviy immunitetini kuchaytirishimiz zarur», — deydi.

Ayni mafkuraviy immunitet jamiyat hayotining eng nozik

jihatlaridan, fuqarolarning his-tuyg‘ularidan, maqsad va intilishlaridan,

ma’naviy-ma’rifiy va ruhiy-axloqiy darajasidan kelib chiqadi.

Agar milliy istiqlol g‘oyasi insonlik sha’ni bilan bog‘liq bo‘lgan

Mafkuraviy immunitet

Uchinchi bo‘lim. Sivilizatsiyalar — ijtimoiy-madaniy jarayon

181

hissiyotdan, ma’naviy intellektual salohiyatlardan kelib chiqsagina

insonni boshqaradi, yo‘lga soladi.

XX asr sivilizatsiyasi dunyoni aql-idrok bilan zabt etish

tamoyilini hozirgi zamon taraqqiyotining o‘ziga xos tendensiyasiga,

geopolitik mavqelarga ega bo‘lishning ustivor xususiyatiga aylantirdi.

Shuning uchun ham bugun davlatlar qudrati, mamlakatlar

salohiyati yadroviy poligonlar bilan emas, g‘oyaviy, mafkuraviy

poligonlardagi salohiyat bilan o‘lchanadi.

O‘tish davrida ko‘p millatli mamlakatda

millatlararo murosa muhitini

yaratish katta ijtimoiy-siyosiy ahamiyatga

ega. Ayniqsa O‘zbekistonday 130 dan ortiq millat va elatga

mansub turli dunyoqarash va turmush tarziga ega bo‘lgan aholi

yashaydigan, 10 dan ortiq diniy konfessiyalar faoliyat ko‘rsatayotgan

mamlakatda ijtimoiy murosa muhitini yaratish favqulodda

muhim ahamiyat kasb etadi. Mazkur muammo mustaqillikning

dastlabki kunlaridanoq hal etilishi dolzarb masala sifatida davlat

siyosati darajasiga ko‘tarildi. Prezident I.A.Karimov mamlakatda

yurt tinchligini ta’minlash va barqaror muhitni yaratish, millatlararo

munosabatlarni muvofiqlashtirish ehtiyojlaridan kelib chiqib uning

nazariy asoslarini ishlab chiqdi va amaliyotda faollik bilan joriy eta

boshladi. Natijada mamlakatimizda ijtimoiy murosa — muvozanat

konsepsiyasi dunyoga keldi.

Jamiyatda muayyan ijtimoiy me’yorlarga ega bo‘lish, turli diniy va

g‘oyaviy qarashdagi aholi tabaqalari

intilishlarini uyg‘unlashtirish, ularni

mamlakat taraqqiyotini belgilaydigan

g‘oya atrofida birlashtirib yo‘naltirish

favqulodda katta salohiyat taqozo

etishi ravshan. Ayni chog‘da umumiy fikrlarga kelish har bir inson

erkinligi, shaxsiy talablari va rag‘batini bo‘g‘ish hisobidan

bo‘lmasligi ham zarur. Zero, inson ilohiy va tabiiy qismatiga

ko‘ra mutlaq betakror hodisadir. Abu Mansur al-Moturidiy mazkur

masalaga alohida urg‘u berib insonga berilgan muqaddas huquqlardan

biri ixtiyoriy tanlov, me’yoriy muvozanatga intilish va haqni o‘z

rag‘batiga ko‘ra topa bilish salohiyati ekanligini ta’kidlaydi va

«...barcha amallarni, xususan, me’yorlar, e’tiqodlar, qoidalar,

faoliyatlarni Alloh yaratadi, ammo ularning barchasini inson

tanlaydi va o‘z ixtiyori bilan amalga oshiradi. Tanlash va ixtiyor

qilish jarayonlarida insonning mas’uliyati, e’tiqodiy javobgarligi

namoyon bo‘ladi»,— deydi.

Inson manfaatlarini himoya qilishni umumjahon me’yorlariga

tenglashtirish, uning huquqlarini standartlashtirish va dunyoning

Inson manfaatlarini

umumjahon me’yorlariga

yetkazish yo‘li

IV bob. O‘zbekiston mustaqilligi — yangi sivilizatsiyaviy bosqich

Millatlararo murosa

182

eng ilg‘or o‘lchamlari bilan muvofiqlashtirish O‘zbekistonda davlat

islohotchilik siyosatining ustivor yo‘nalishlaridan biriga aylantirildi.

Jumladan, O‘zbekiston «Inson huquqlari umumjahon Deklaratsiyasi

», «Bola huquqlari to‘g‘risidagi konvensiya», «Xotin-qizlarga

nisbatan kamsitishlarning barcha shakllarini tugatish to‘g‘risidagi

konvensiya», «Xalqlarning tinchlikka doir huquqlari to‘g‘risidagi

konvensiya», «Din va e’tiqod asosidagi murosasizlik va kamsitishlarning

barcha shakllarini tugatish to‘g‘risida deklaratsiya», «Irqiy

kamsitishlarning barcha shakllarini tugatish to‘g‘risidagi xalqaro

konvensiya» va boshqa xalqaro hujjatlarga qo‘shildi. Bu O‘zbekistonda

jamiyatni barqarorlashtirish va ijtimoiy murosa konsepsiyasini amalga

oshirishda muhim omil bo‘lib xizmat qilmoqda.

Millatlararo munosabatlarni barqarorlashtirish o‘tish davri

uchun ustivor vazifa bo‘lib, etnik muammolarni hal etishda davlat

faqat adolatga tayansagina, uning siyosatida milliy, irqiy, diniy

mansubligidan qat’iy nazar yaxlit mamlakat fuqarosi taqdiri

qamrab olinsagina milliy totuvlik hodisasi umuminsoniy qadriyatga

aylanadi.

Millatlararo munosabatlar odamlarning turmush tarzi,

dunyoqarashi, ongi, fikrlash tarzi bilan bog‘liq bo‘lgan murakkab

voqelikdir. O‘tish davrida ijtimoiy-siyosiy hodisalar mohiyatini

to‘g‘ri va teran anglash, undagi o‘zgarishlar jarayonini o‘z vaqtida

baholash, mantiqiy yondoshuvlarni amalga oshirib borish muhim

ahamiyatga ega. Agar jamiyat a’zolari umumiy maqsad yo‘lidagi

g‘oyalarni bevosita o‘z taqdiri bilan bog‘liq holda anglasalar, har

bir fuqaro o‘z taqdirini jamiyat taqdiri, o‘zi yashayotgan mamlakat

taqdiri bilan bog‘liq holda tushunsa, mamlakat aholisi o‘rtasida

yaxlit ijtimoiy birlik vujudga keladi. Ana shunday ma’naviy-ruhiy

yakdillik holati esa jamiyatda umumiy ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni

ta’minlashning asosi bo‘lib xizmat qiladi.

Milliy qadriyatlar insonning inson sifatida o‘zini anglashi,

o‘z-o‘zini himoya qila olishi, erishgan zafar yo‘li va mag‘lubiyatlari,

sitamli damlarining yodnomalaridir.

Hozirgi zamon shaxsi jamiyat erishgan

ma’naviy mulk, boyliklar zaxiralaridan

nechog‘li samara bilan

foydalanishiga ko‘ra baholanadi. Shu boisdan ham mamlakat

fuqarosi o‘z ongli ehtiyojlari, intilishlari, xohish-istagiga qarab

jamiyatdan o‘zining ma’naviy mo‘ljallari doirasida manfaatlar

olishi tabiiy jarayondir. Bu jarayon quyidagi yo‘nalishlarda o‘z

ifodasini topadi:

Siyosiy sohada bu fuqarodan siyosiy faollik, o‘z xohishirodasini,

maqsad va intilishlarini umumjamiyat va umumxalq

Ma’naviy mo‘ljallar

Uchinchi bo‘lim. Sivilizatsiyalar — ijtimoiy-madaniy jarayon

183

manfaatlari bilan mushtarak holda hamda ana shu uyg‘unlik

mas’uliyatini chuqur anglagan tarzda siyosiy yo‘llar bilan amalga

oshirishni, yuksak siyosiy saviyani talab qiladi. Bu esa, o‘z

navbatida, yangilanishlar mohiyatini chuqur anglashni taqozo

etadi. Shaxsning ijtimoiy-siyosiy jarayonlardagi hissasi jamiyat

hayotida faolligi bilan belgilanadi.

Axloqiy sohada bu fuqarolarning ma’naviy-axloqiy mezonlari,

xatti-harakatlari, hayotga munosabatlarida ko‘zga tashlanadi.

Fuqarolarning ma’naviy-axloqiy yetuklik darajasi millatlararo

munosabatlar orqali, turli millat vakillarining umumiy maqsad

yo‘lidagi birlashuvi bilan bog‘liqdir. Prezident I.A.Karimovning

«Vatan yagonadir, Vatan bittadir», «Shu aziz Vatan barchamizniki

», «Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir», «Bizdan ozod va obod

Vatan qolsin», «Savob ishni har kim qilishi kerak, savob ishni

har kun qilish kerak» degan purhikmat da’vatlari ana shu maqsadni

ro‘yobga chiqarishga qaratilgan. Ushbu g‘oya zamirida millati va

elatidan qat’iy nazar umumiy xonadon — O‘zbekiston taqdiri

uchun javobgarlik tuyg‘usi har bir fuqaroning siyosiy mas’ullik va

ma’naviy daxldorlik hissi bilan bevosita bog‘liq.

Diniy sohada. Prezident I.A.Karimov «Alloh qalbimizda,

yuragimizda» deb turli diniy e’tiqodlar va maslaklardagi fuqarolarning

Alloh yagonaligi orqali Vatan yagonaligi, makon yagonaligi,

ilohiy va dunyoviy qarashlarning mushtarakligi xususidagi ilmiy

qarashni ilgari suradi. Zero, inson va ma’naviyat, odam va olam,

makon va zamon o‘rtasidagi munosabatlarni uyg‘unlashtirish

zamirida butun jamiyatni barqarorlashtirish imkoniyatlari mujassamdir.

Hozirgi kunga kelib respublikamizda 1800 dan ortiq diniy

tashkilot mavjud. O‘zbekiston Musulmonlari idorasi, Rus Pravoslav

cherkovi Toshkent va O‘rta Osiyo Yeparxiyasi, Yevangeliye, Xristian

Baptistlari cherkovlari Ittifoqi, Rim-katolik cherkovi, To‘liq Injil

xristianlar Markazi, O‘zbekiston Bibliya jamiyati shular jumlasidandir.

Mamlakatimizda «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar

to‘g‘risida»gi Qonunning yangi tahririni hayotga tadbiq etilmoqda.

Estetik sohada bu madaniyatlar o‘rtasidagi munosabatlarni

o‘z ichiga oladi. Bugun mamlakatimizda milliy madaniyat jahon

madaniyati bilan uyg‘unlashib bormoqda.

Bu turli millat vakillari milliy an’analari, urf-odatlarining o‘zaro

ta’siri, ularning o‘zaro yaqinlashuvi natijasida ijtimoiy muvozanatni

barqarorlashtirish demakdir. Bugun mamlakatda faoliyat

ko‘rsatayotgan 80 dan ortiq milliy-madaniy markazlarning faoliyati

xuddi ana shu maqsadga yo‘naltirilgan.

IV bob. O‘zbekiston mustaqilligi — yangi sivilizatsiyaviy bosqich

184

O‘zbek xalqining bag‘rikengligi

millat mentalitetiga xos fazilatdir.

Xalqimizning hayotga katta ishtiyoq

bilan yondashuvi, tabiat va jamiyatga

xos barcha qadriyatlarga chuqur hurmat bilan munosabatda

bo‘lishi turli el va elatlar vakillari, maslagi va xarakteri,

g‘oyaviy qarashlari rang-barang bo‘lgan fuqarolar bilan muloqotlarga

kirisha olishi hamda bu munosabatlarni mustahkamlay

bilishi milliy fazilatga aylangan. Prezident I.A.Karimov tomonidan

nazariy asoslangan tolerantlik konsepsiyasi xalqimizning asl

tabiati, fe’l-atvori, milliy mentaliteti mohiyatidan kelib chiqadi.

Ko‘p mingyillik tajribamizdan ma’lumki, milliy tolerantlik,

xalqimizning metindek mustahkam sabr-bardoshi, bag‘rikengligi

og‘ir vaziyatlarni yengib chiqishda ayniqsa asqotib keldi. Shu boisdan

ham millatlararo munosabatlarni barqarorlashtirishdagi eng qiyin

sharoitlarda ham umumiy xonadon — butun mamlakat taqdiri

har bir fuqaro taqdiri bilan bog‘liq holda tushunildi va masalaga

ana shu nuqtayi nazardan yondashildi.

Xalqimiz tolerantligi O‘zbekistonda milliy hamjihatlik ruhini

tarkib toptirdi. Turli millat vakillari O‘zbekistonni o‘z vatani deb

his eta boshlab, milliy madaniyati, san’ati, diniy munosabatlari va

e’tiqodini namoyish etishda keng imkoniyatlarga ega bo‘ldilar.

O‘zbekistonda ish yuritayotgan 80 dan ortiq milliy-madaniy

markazlar va ularning faoliyatlari ana shundan dalolat beradi.

Mamlakatimizda turli milliy madaniyatlarning rivojlanishi nafaqat

turli xalqlarni etnik o‘ziga xosligini saqlab, uni takomillashtirish

imkonini beradi, balki ularning vatan yagonaligi, jamiyatning

ichki bir butunligini qalbdan his etishlariga ma’naviy shartsharoitlar

barpo etadi.

Xalqaro ijtimoiy munosabatlar doiralarida tobora faolroq ishtirok

etayotgan O‘zbekiston davlatlararo ijtimoiy hamkorlik munosabatlarida

o‘ziga xos va o‘ziga mos yo‘ldan bormoqda.

Ijtimoiy hamkorlik jarayonlari nafaqat davlatlararo darajada,

balki mintaqalararo hamda jamoalararo ko‘lamlarda ham faol

amal qilib keladi. Hozirgi zamon ijtimoiy jarayonlari tahliliga

tizimiy yondoshsak, unda davlatlararo muloqotlardan ko‘ra

tashkilotlararo munosabatlar ko‘lamlari tarkibining izchil taraqqiy

etayotganligiga amin bo‘lamiz. Muayyan mamlakatlar hududlarida

ildiz otib, bugun yuksak sur’atlardagi rivojlanish bosqichiga o‘tgan

qator xalqaro tashkilotlar, yirik banklar, konsernlar, korporatsiyalar

o‘z iqtisodiy, moliyaviy hamda ma’naviy-intellektual

salohiyatlari darajalariga ko‘ra, ba’zi mamlakatlarning umumiy

Turmush tarzidagi

bag‘rikenglik

Uchinchi bo‘lim. Sivilizatsiyalar — ijtimoiy-madaniy jarayon

185

ijtimoiy-iqtisodiy imkoniyatlaridan ham bir necha barobar ustun

mavqelarga ega bo‘lib bormoqdalar. Hozirgi zamon jamiyati uchun

xos xususiyatlardan biri ham, ijtimoiy hamkorliklar negiziga

qurilgan yirik xalqaro tashkilotlar maqeyining ortib borishi,

davlatlar esa olib borilayotgan tashqi va ichki siyosatning,

nodavlat tashkilotlar, firmalar yuritayotgan faoliyat yo‘nalishlari

bilan muvofiqlashtirilib borishi tendensiyalaridan iboratdir. Shu

boisdan ham ijtimoiy hamkorlik hodisasi nafaqat muayyan

iqtisodiy-ijtimoiy aloqalar, muloqotlar manbayi, balki har

qanday ijtimoiy tizimlar, tuzilmalar yuzaga kelishining debochasi,

negizi hamdir.

Ijtimoiy hamkorlik jarayonlarining muayyan mamlakat doirasida

amal qilishiga:

a) davlat tuzilmalari;

b) siyosiy partiyalar va jamoat tashkilotlari;

v) ommaviy axborot vositalari, radio, televideniye;

g) diniy oqimlar va ularning tashkilotlari;

d) huquq-tartibot idoralari, armiya;

e) norasmiy tashkilotlar;

j) kasaba uyushmalari va boshqalar faol ta’sir o‘tkazib keladi.

Hozirgi ijtimoiy-siyosiy jarayonlar, millatlararo munosabatlarning

evolyutsiyasi, tadrijiy rivojlanish bosqichlari O‘zbekistonda

yaxlit milliy-ma’naviy muhit shakllanayotganligidan, millati va

elatidan qat’iy nazar har bir fuqaro ana shu muhitdan manfaatdor

bo‘layotganidan dalolat bermoqda. Manfaatdorlik tuyg‘usi esa o‘zaro

hurmat, yuksak madaniyat, yetuklik va komillikka intilish orqali

mazmunan boyib bormoqda.

Asosiy tushunchalar

oe Mafkura (arabcha) — mavjud tuzumni himoya qiladigan

yoki unga qarshi kurashadigan kuchlar qarashlarining tartibga

solingan tarzi. Bu ma’noda mafkura turli-tuman ko‘rinishlarda

bo‘ladi.

oe Milliy g‘oya — millatning tub, asosiy maqsadini ifodalaydigan,

milliy mafkura markazini tashkil etib, unga yo‘nalish