O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta

Qo‘shimcha adabiyotlar

[8] — 405 — 10- betlar, [5] — 352 — 56- betlar,
[7] — 620 — 27- betlar

Nazorat uchun savollar

1. 
   (7.1)ifodani tushuntirib bering.
   
2. 
   (7.4) va (7.5) formulalarni tahlil qilib bering.
   
3. 
   Linzaning chiziqli kattalashtirishi nimaga teng?
   
4. 
   K ning qanday qiymatlarida kattalashgan tasvir hosil bo‘ladi?
   
5. 
   Linzada buyumning tasvirini yasashda qanday nurlardan foydalaniladi?
   
6. 
   Buyum yig‘uvchi linzadan qanday masofada turganida uning kattalashgan tasviri hosil bo‘ladi?
   

3 7

8- ma’ruza

Optik asboblar
Xilma-xil optik asboblarning tuzilishi va ishlashi geometrik optika qonunlariga asoslangan. Shu optik asboblarning tuzilishi bilan tanishib chiqamiz.
Lupa — qisqa fokusli ikki yoqlama qavariq linzadir. Kichik buyumni sinchiklab ko‘rish uchun uni linza bilan uning fokusi orasiga shunday joylashtirish kerakki, buyumning tasviri ko‘zning eng yaxshi ko‘rish masofasida hosil bo‘lsin (normal ko‘z uchun bu masofa 25 sm ga teng). Lupaning vazifasi eng yaxshi ko‘rish masofasida buyumni katta ko‘rish burchagi ostida ko‘rsatib berishdir. Buyumning chekka nuqtalaridan keladigan nurlarning ko‘zga tushish burchagi ko‘rish burchagi deyiladi (39- rasm).
Eng aniq ko‘rish masofasida (d = 25 sm) turgan AB buyum  burchak ostida ko‘rinadi. Agar bu burchak juda kichik bo‘lsa, buyum detallarini farq qilish qiyin bo‘ladi. Ko‘rish burchagini katta- lashtirish uchun buyumni ko‘zga yaqin AB holatga keltirish lozim. Bu holatda buyum  burchakdan katta bo‘lgan ₁ ko‘rish burchagi ostida kuzatiladi. Lekin bu holatda ham buyum detallarini farq qila olmaslik mumkin, chunki buyum ko‘zga juda yaqin turibdi. Buyumning shu lupada hosil bo‘ladigan tasviri A₁B₁ vaziyatda bo‘ladigan qilib lupani ko‘z bilan AB buyum orasiga qo‘ysak, buyum o‘sha kattalashgan ₁ ko‘rish burchagi ostida eng yaxshi ko‘rish masofasida ko‘rinadi.

Amalda fokus masofasi
F  1  10
sm bo‘lgan lupalar ish-

F
latiladi. Lupaning kattalashtirishi taqriban ^{K } d⁰
dir. d₀
= 25 sm

bo‘lgani uchun, odatda, ishlatiladigan lupalarning kattalashtirishi 2,5 dan 25 gacha bo‘ladi.
Juda mayda buyumlarni ko‘rish uchun mikroskop ishlatiladi.
Mikroskop yaqin joylashgan juda