O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta

Qo‘shimcha adabiyotlar

[9] — 35—43- betlar, [1] — 427—28- betlar,
[10] — 275- bet,
[3] — 130—36- betlar, [7] — 682—84- betlar.

Nazorat uchun savolllar

1. 
   Shaffof jismlarda yorug‘lik yutilishi qanday sodir bo‘ladi?
   
2. 
   Buger — Lambert qonuni nima? Bu qonunning aniqlik chegarasi qanday?
   
3. 
   Ber qonuni nima?
   
4. 
   Yorug‘lik dispersiyasi nima?
   
5. 
   Nima uchun to‘lqinning tarqalish tezligi muhitga kirganda o‘zgaradi, chastotasi o‘zgarmaydi?
   
6. 
   Anomal dispersiya nima?
   

7 0

15- ma’ruza

Nurlanish turlari: issiqlikdan nurlanish va uning qonunlari. Luminessensiya.
Spektr turlari
Jismlarga elektromagnit to‘lqin tushganda to‘lqinning yutilishi yoki qaytishi hisobiga jism nurlanishi mumkin. Amalda deyarli barcha jismlar tashqaridan nurlar kelmasa ham o‘zlaridan elektromagnit to‘lqin chiqarish xossasiga ega. Bunday nurlanish sabablari turlicha bo‘lishi mumkin. Qand bo‘lagi qizdirilsa, kuchsiz nurlana boshlaydi. Qorong‘i xonada sochimizni tarasak uchqunlar paydo bo‘ladi va chirsillash ovozi eshitiladi. Gaz to‘ldirilgan shisha naydan tok o‘tkazilsa, nay devorlari yashil nur bilan tovlanadi, sababi: naydagi elektronlar oqimining shisha devor bilan to‘qnashishidir. Fosfor bo‘lagi havoda oksidlanishi hisobiga nurlana boshlaydi va h.k. Òashqi ta’sir hisobiga bo‘ladigan nurlanishlarni umumiy nomlab, luminessensiya deyiladi. Jismlarning qizishi hisobiga nurlanish esa issiqlikdan nurlanish deyiladi. Moddani tashkil etgan zarralarning xaotik-issiqlik harakatlari sekin-asta elektromagnit to‘lqin energiyasiga o‘ta boshlaydi. Issiqlik nurlanishining asosiy miqdoriy o‘lchovi nurlanish qobiliyatidir va u E_Ò harfi bilan belgilanadi. Bu
kattalik birlik yuzadan vaqt birligida chiqayotgan issiqlik nurlanishi
energiyasidir. O‘lchov birligi:

^ET  ^
erg _
sm²s
J _ W _.
m²s m²

E_Ò energiyani turli to‘lqin uzunlikdagi (0 _  ) elektromagnit tebranishlar jism sirtidan olib ketadi.
^{Òo‘lqin uzunligi}  ^va  ^+d  ^{oraliqda yotgan elektromagnit} tebranishlarning nurlanish energiyasini
^dE_T ^{= E} _ ^,_T ^d  ^(15.1)
munosabatdan aniqlash mumkin. (15.1) ifodada E _ ,_Ò
proporsionallik koeffitsiyenti nurlanish qobiliyatining o‘zidir. Faqat
ma’lum to‘lqin uzunligi va modda temperaturasi uchun yaxlit jismning to‘liq issiqlikdan nurlanishni hisoblashda ayrim dE_Ò larni yig‘ib chiqishimiz, ya’ni integrallashimiz kerak:


E_T   dE_T
 
0
^E,T ^{d  (15.2)}


7 1