O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta

68- rasm.

(1—a)E+E₀=(1–a) E+aE= E= E_q . (15.3)
Demak, absolut qora jismdan qanday nurlanish chiqsa, bo‘shliq ichida hamma joydan shunday nurlanish chiqadi. Òekis qizdirilgan bo‘shliqdagi tirqish absolut qora jismning yaxshi modeli bo‘la oladi. Agar biror shardagi kichik tirqishga nurlanish kirsa, u absolut qora jism kabi nurlarni to‘liq yutadi.

68. 
    rasmda absolut qora jism modeli keltirilgan. Nurlanish kichik tirqish orqali shar ichiga kirib, uning ichida ko‘plab sinib-qaytishi hisobiga sharda to‘liq yutiladi.
    

Kirxgof nazariyasida ana shu xulosa kelib chiqadiki, agar biror jism spektrning biror qismidagi nurlanishni kuchli yutsa, unda bu jism spektrning mana shu qismidagi nurlanishni yuzaga keltiradi. Har qanday jism o‘zi chiqarishi mumkin bo‘lgan nurlarni ko‘proq yutadi va yutish hamda chiqarish spektrlarida tegishli chiziq- larning vaziyati mos tushadi.
Ko‘pincha absolut qora jismdan standart nurlantirgich sifatida foydalaniladi. Shuni ta’kidlash zarurki, absolut qora jismning nurlanish qobiliyati faqat o‘zining temperaturasi bilan aniqlanadi. Bu bog‘lanish Stefan — Bolsman qonunida keltirilgan.

Absolut qora jismning nurlanish qobiliyati uning tem- peraturasining to‘rtinchi darajasiga to‘g‘ri proporsional:

E_q= T⁴. (15.4)
bu yerdagi =5,67·10^–8W/m²·K² koeffitsiyent Stefan—Bolsman doimiysi deyiladi.
Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, chastota ortishi bilan nurlanish energiyasi dastlab ortadi. Lekin ma’lum chastotalardan keyin nurlanish energiyasi kamaya boradi va qora chastotalarda nolga intiladi. 1900- yilda M. Plank tajriba va nazariya orasidagi bu tafovutni
7 3

nurlanishning kvant tabiatini kiritish orqali hal qildi. Plank nazariyasiga ko‘ra nurlanish uzluksiz bo‘lmay, ma’lum porsiyalar (kvantlar) ko‘rinishida sodir bo‘ladi.
Siyraklashtirilgan gazlar atom holatda chiziqli nurlanish spektrlarini hosil qiladi. Masalan, vodorod, geliy, kripton gazlari- ning nurlari chiziqli spektrlardan tashkil topgan. Har bir spektr ma’lum intensivlikka ega bo‘ladi va bir-biridan ajralgan holda kuzatiladi.
Nurlanayotgan molekulalar esa yo‘l-yo‘l spektrlarni hosil qiladi. Bu spektrlar bir-biridan qorong‘i polosalar bilan ajralgan bo‘ladi.
Yuqorida qayd qilganimizdek, qizdirilgan jismlar o‘zidan tutash spektrlarni chiqaradi. Nurlanish sperktri (yoki yutilish)ga qarab sperktral analiz usullari bo‘yicha murakkab moddalardagi begona atom miqdoriy baholanadi.