O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta

61- rasm.

chiqadi. Agar to‘lqin yo‘lida birinchi yashikka nisbatan 90° burchakka burilgan ikkinchi xuddi shunday yashik qo‘yilgan bo‘lsa, bu yashik orqali tebranishlar o‘ta olmaydi (61- rasm). Òo‘lqin butunlay yutiladi.

Qo‘shimcha adabiyotlar

[1] — 139—42- betlar, [2] — 430—33- betlar,
[5] — 414—18- betlar.

Nazorat uchun savollar

1. 
   Yorug‘likning qutblanish hodisasi qanday hodisa? Òabiiy va qutb- langan nurlar qanday nurlar?
   
2. 
   Bruster qonunini tushuntiring va uning formulasini yozing.
   
3. 
   Malus qonunini tushuntiring va formulasini yozing. Polaroidlar nima?
   
4. 
   Yorug‘likning qutblanishi yorug‘likning qanday xossasini isbotlaydi? Qutblanishning mexanik modelini tushuntiring.
   
5. 
   Yorug‘likning qutblanishida nima uchun faqat elektr vektori haqida gapiriladi?
   

14- ma’ruza

Yorug‘likning yutilishi. Buger — Lamberg qonuni.
Yorug‘lik dispersiyasi. Dispersiya spektri
Elektromagnit to‘lqin ma’lum energiyani o‘zi bilan birga olib yuradi va biror muhit (modda)dan o‘tayotganda o‘z energiyasini turli darajada yo‘qotadi. Agar modda metall bo‘lsa, energiya erkin elektronlarga uzatiladi, ular o‘z navbatida, kristall panjara tugunida joylashgan musbat ionlar bilan ta’sirlashib, bir qism energiyani yo‘qotadi. Natijada metall qiziydi.
6 6

62. 
    rasm.
    
63. 
    rasm.
    

Faraz etaylik, yorug‘lik biror yutuvchi moddaga tushayotgan bo‘lsin. Agar modda sirtiga tushayotgan yorug‘lik oqimi Ô₀ desak, yorug‘lik modda ichida biror x masofani o‘tguncha yutiladi va sochiladi (62- rasm).

Modda ichida dx qatlam ajrataylik. Shu qatlamga mos keluvchi yorug‘lik oqimi
dÔ = —kÔdx (14.1)
ifodadan aniqlanadi. Bu ifodada k — nur energiyasining susayish koeffitsiyenti deyiladi. k — koeffitsiyent haqiqiy yutilish va sochilishni e’tiborga oluvchi koeffitsiyentlar yig‘indisiga teng. (14.2) ifodada Ôdx qatlamga yetib kelgan yorug‘lik oqimini ko‘rsatsa, tenglamaning o‘ng tomonidagi minus ishora yorug‘lik oqimi kamayishini ko‘rsatadi. (14.2) ifodada o‘zgaruvchilarni bir tomonga o‘tkazib, integrallash amalini bajarsak:
Ф Ф _dФ x

  
Ф ₀ Ф₀ ^Ф
 –  kdx,
0
(14.2)

x qalinlikdan o‘tgan yorug‘lik intensivligini hisoblovchi ifodaga kelamiz:

Ф ( x)  Ф₀e^{– kx}
(14.3)

tenglama Buger — Lambert nomi bilan ataladi. (14.3) bog‘la- nishning grafik ko‘rinishi 63- rasmda keltirilgan. (14.4) ifodadagi k
koeffitsiyent ^{1 yoki 1} o‘lchamlikka ega va yorug‘lik oqimining

m sm