O„zbekiston Respublikasi Sog„liqni Saqlash Vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Psixologiya Farmatsiya va sanoat farmatsiyasi fakulteti barcha yo„nalishlari talabalari uchun o„quv-uslubiy qo„llanma Toshkent-2018

Demokratik usulda suxbatlar, munozaralar, mulohazalar o`zaro tenglik, o`zaro
hurmat ruhiga bo`ysundirilib, ta‟sir o`tkazish sohalari yashiringan holda bo`ladi. Shu
boisdan, tasodifan voqea va hodisalarning sodir bo`lishi turlicha baholanadi,
rag`batlantiriladi yoki jazolanadi. Mana bunday odilona amalga oshirilgan muloqot
ta‟sirida o`g`il-qizlarda do`stlik, dilkashlik, xushmuomalalilik, shaxsiy xatti-harakatida
va mulohaza yuritishida mustaqillik, shaxsiy qarashlari saqlangan holda yangi
norma va talablarga moslashish, o`z faoliyati uchun javobgarlik, emotsional
zo`riqish davrida o`z-o`zini qo`lga olishlik kabi muhim fazilatlar paydo bo`ladi.
Muloqotning yana bir shakli avtoritar deb atalib, bunda shaxslararo teng
huquqlilik, erkin xatti-harakat qilish, tashabbuskorlik o`z ahamiyatini yo`qota
boshlaydi. Masalan, boshliq tomonidan xodimlarning yurish-turishi, xatti-harakati
ko`pincha cheklab qo`yiladi. Boshliq tomonidan ta‟sir o`tkazishning asosiy metodi–
jazolash hisoblanadi. Biroq onda-sonda rag`batlantirish metodidan foydalanilganda
ham, u xodimga mahnaviy ozuqa bermaydi. Mazkur usul oilada qo`llanilsa,
farzandlarda ota-onaga yaqinlik, mehr hissi kamayadi, keyinchalik bu tuyg`u
uzoqlashish, «begonalashish» kechinmasiga aylanadi. Oiladagi shaxslararo
munosabatlar bolalarni qoniqtirmaydi; natijada odamovi, tund, ichimdagini top,
tashvishlilik, xavotirlilik kabi sotsial norma va qoidalarga qiyinchilik bilan
moslashishdan iborat xarakter hislatlari vujudga keladi. Shu sababdan oila a‟zolari
ruhiy dunyosida simpatiya(yoqtirish), empatiya(hamdardlik), samimiylik, hayrixohlik
kabi yuksak insoniy his-tuyg`ular juda nursiz ifodalanadi. Ko`rko`rona va so`zsiz
bo`ysunishga asoslangan munosabatlar negizida yotgan tarbiyaviy ta‟sir qo`rqoq va
irodasi kuchsiz shaxsni tarkib toptiradi.
Muloqot shakli ichida liberal usuli ham ko`zga tashlanib turadi. Bu usul muloqot
jarayonida murosasoz, ko`ngilchan bo`lishlik, tashqi ko`rinishdan iliq psixologik
iqlimni, guruhiy moslikni o`zida aks ettirgandek bo`lib tuyuladi. Afsuski, liberallik,

---

122

murasasozlik har qanday vaziyatni til topib hal qilishga, printsipiallikdan
uzoqlashishga, subutsizlikka olib keladi. Masalan, ota-onalarning farzandlari bilan
bunday munosabatda bo`lishlari salbiy oqibat sari yetaklaydi: qat‟iylik, mustaqillik,
dadillik va cho`rtkesarlik singari irodaviy sifatlar farzandlar ruhiy dunyosidan
uzoqlashadi. Murosasozlik ta‟sirida yosh avlod xarakterida munofiqlik,
ikkiyuzlamachilik va masuliyatsizlik kabi illatlar tarkib topishi mumkin.