Xarakter. Xarakter xususiyatlari va tipologiyasi.
Kundalik hayotimizda “xarakter” so`zi ko`p ishlatiladigan so`zlardan. Uni biz
doimo birovlarga baho bermoqchi bo`lsak, ishlatamiz. Bu so`zning ma‟nosini olimlar
“bosilgan tamg`a” deb ham izohlashadi.
Xarakter
- ijtimoiy muhit ta‟sirida tarkib topib, shaxsning atrofdagi voqelikka va
o`z-o`ziga bo`lgan munosabatida ifodalanadigan, muayyan sharoitda tipik xulq-atvor
usullarini belgilab beradigan barqaror individual psixik xususiyatlar yig`indisidir
(yunonchadan «xislat», «belgi», «tamg`a»). Xarakter hamisha shaxsning o`ziga xos
bo`lgan sifatlarini belgilab beradi. Shuning uchun ham xarakter kishining biror hayotiy
vaziyat sharoitida o`zini qanday tutishini oldindan ko`rish imkonini beradi.
Xarakter tug`ma bo`lmaydi. Faqat layoqat nishonlari tug`ma bo`lishi mumkin,
ular nerv sistemasining xususiyatlariga bog`liq bo`ladi. U kishining hayot va faoliyat
sharoitlariga bog`liq holda tarkib topib, o`zgaruvchan va tarbiyalanuvchandir. Maxsus
sharoitda ta‟lim-tarbiya ta‟sirida salbiy xarakter xususiyatlarini bartaraf qilish, ijobiy
xarakter xususiyatlarini shakllantirish mumkin. Munosabatlarning xarakterdagi o`rni
xususida V.S.Merlin ularning mazmunida ikki komponentini ajaratadi:
5-shakl
1.
emotsional - kognitiv
borliq muhitning turli tomonlarini shaxs qanday
emotsional his qilishi va o`zida shu olamning
emotsional manzarasini yaratishi
2.
motivatsion - irodaviy
ma‟lum harakatlar va xulqni amalga oshirishga
undovchi kuchlar
Demak, bizning munosabatlarimiz ma‟lum ma‟no va mazmun kasb etgan
munosabatlar bo`lib, ularning har birida bizning hissiy kechinmalarimiz aks etadi va
xarakterimiz namoyon bo`ladi.
Xarakterda o`zlashtirilayotgan hayotiy timsollar shaxsning xulq-atvori va
faoliyatida ijtimoiy-psixologik xususiyatlar sifatida tarkib topishni ta‟minlovchi
psixologik vositalar inson «Men»ining tavsig`lovchi poydevori hisoblanadi.
|
