P. O. Box 126, Richmond, Surrey tw9 2UD, uk
Yüklə 9,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İmrulqeys (500-540)
- Əbu Təmmam (vəfatı – 845)
361 gəlir. Bunun müqabilində isə ədəbiyyatımızın ən qiymətli nü- munələrini “arxiv”də saxlayır, üzə çıxarmırıq. Halbuki bu nü- munələrə ehtiyacımız var və onlardan faydalanmağımız çox vacibdir. Professor Əhməd Musa Salim hesab edir ki, ərəb ədəbiy- yatı erkən dövrlərdən korlanıb. Korlanmış ədəbiyyatın ən bariz nümayəndələri Əbu Nüvas, İbn Rumi və başqalarıdır. Çünki kökü-əsilləri ərəb deyildir... Professorumuza olan böyük ehtiramıma baxmayaraq, bu məqamda onunla razılaşmıram. Əsilləri təmiz ərəb olan elə şairlər vardır ki, ədəbiyyatda ən aşağı səviyyəyə enmişlər. Mə- gər İmrulqeys özünün gülünc şerlərində şərəfli-izzətli nümu- nə idi?! Düşünürəm ki, İmrulqeys ibn Maliki ∗ gündəmə gətirib məşhurlaşdırmaq, ədəbi yaradıcılığı çox da olmayan, amma əxlaqda zirvəyə ucalmış, həyatın ehtirama layiq gərdişinə sinə gərmiş şairlərə, o cümlədən Ürvə ibn əl-Vərd əs-Sə`luka ∗∗ isə “sanki heç belə şair olmayıb” münasibəti bəsləmək bir cina- yətdir. ∗ İmrulqeys (500-540): Cahiliyyət dövrü şairlərindəndir. “Müəl- ləqə”si çox məşhurdur – tərcüməçinin qeydi. ∗∗ Ürvə ibn əl-Vərd ibn Zeyd əl-Əbəsi (vəfatı – 594): Cahiliyyət dövrü poeziyasının ən qüdrətli nümayəndələrindən biridir – tərcü- məçinin qeydi. 362 Əbu Təmmamın ∗ “Həmasə” divanı, Əbu Əli əl-Qalinin “Əmali”si və “əl-İqd əl-Fərid” ilə tanışam; mədhiyyə və həcv- ləri, əxlaqi-didaktik qəzəlləri, vəsfiyyələri oxumuşam; həyatın enişli-yoxuşlu, sevincli-kədərli, ağlamalı-gülməli məqamların- dan, duyğulardan, müdriklikdən bəhs edən ədəbiyyat nü- munələrinə də vaqifəm. Görmüşəm ki, klassik ədəbiyyatımızın İngilis, Fransız və Rus ədəbiyyatı ilə müqayisədə daha qiy- mətli, daha faydalı tərəfləri vardır... Ərəb dili vəhyin dilidir, islamın da, həmçinin. Elə isə ərəb- lərə onu yayğın hala gətirmək vacibdir... Əslində, risalətin ümumbəşəriliyi dilin də ümumbəşəriliyi mənasına gəlir. Bu səbəbdən erkən dövr müsəlmanları is- lamla yanaşı ərəb dilini də yaymışlar. Onların bu işdəki zəh- məti diqqətəşayandır. Həmçinin, qeyri-ərəb xalqlar ərəb dilini əməlli-başlı öy- rənməyə, ərəbcə yazıb-danışmağa xüsusi əhəmiyyət vermiş- lər. Ərəblilik soy-əsil olaraq deyil, əksinə, dil olaraq qəbul edildiyində ərəbcə danışan hər kəs dinində də, millətində də ərəbə çevrilir; o, hər bir şeydə əsil ərəblərə oxşayır, hətta öz elmi dühası ilə onlardan üstün ola bilir; onlara məscidlərdə imamlıq edir, Quran və hədis elmlərini öyrədir. O da mə- lumdur ki, tabein dövründə və sonralar qeyri-ərəb millət- ∗ Əbu Təmmam (vəfatı – 845): Abbasilər dövrü şairlərindəndir. Şerlə- rində sözlərə müxtəlif mənalar vermiş və bununla da məşhurlaş- mışdır – tərcüməçinin qeydi. 363 lərin mənsubları sözügedən sahələrdə ərəbləri qabaqlamışdı- lar. Qeyd edək ki, xalq kütlələri bu vəziyyət qarşısında heç bir narahatlıq keçirməmişdir; onlar bu reallığı könülsevənliklə qəbul etmişdilər. Müttəqilərə irqi təəssübkeşlik yaddır! Quran və hədislərin aşıladığı insanpərvərlik imkan verdi ki, fateh ərəblər fəth etdikləri ölkələrin əhalisi arasında “əri- sinlər”. Hər kəs ərəb-müsəlman oldu; gələnlərlə yerlilər ara- sında fərq qalmadı. Amma bəzi kəmağıl və qısır zehniyyətli insanlar görəndə ki, zəhmət və fədakarlığa aparan yol çala-çuxurludur, irqi çəkişmələri, qəbilələrarası qan davalarını qızışdırmaq yolu ilə öz geriliklərini ört-basdır etmək istədilər. Beləliklə, şüubiyyə və ərəb millətçiliyi təmayülü yarandı. Bu iki təmayüldən hansının digərinin səbəbi rolunu oy- nadığını araşdırmaq fikrim yoxdur. Bir onu bilirik ki, sözü- gedən mənfur təmayüllər islamın təmiz abı-havasına yaxşı şey bəxş etməyib... Amma xalq kütlələri ixlasla, ruh yüksəkliyi ilə islama xidmət edirdilər. Onlar başa düşürdülər ki, milli mən- subluqları ilə öyünüb haray-həşir salanlar öz alçaqlıqlarını ört-basdır etmək istəyən düşüncəsizlərdir... Özlərini əvvəlki fatehlərin nəvələri hesab edən ərəblər qədim və saf dillərini, ədəbiyyatlarını başqalarına öyrətməkdə çalışqanlıq göstərməlidirlər. Onlar etinasızlığın qurbanı olmuş ədəbi irslərində sonsuz sərvətlə qarşılaşacaqlar. Bu sərvətin içərisindən islam fitrəti ilə, ülvi insanpərvərliklə nurlanmış yararlı incilər tapmaq mümkündür... 364 Qeyri-ərəblərə gəlincə, onlar öz növbəsində vəhyin dilini dəqiq şəkildə öyrənməli, yazıda və danışıqda üslublarını gö- zəlləşdirməklə Allaha yaxınlaşmalıdırlar. Vaxtı ilə onların bu sahədə gördükləri işləri danmaq mümkün deyildir. Əbu Nüvasın yaradıcılığını araşdırıram, professor Əhməd Musanın bəyənmədiyi beytlərə nəzər salıram; müəyyən tə- rəflərinə görə mən də həmin beytlərə vurğun deyiləm. Sözü- gedən beytlərə nəzər salaq: Bədbəxt şair xarabalığın yanından keçib, obasını xəbər alır, Mən də oradan keçir, amma şərab dükanlarını xəbər alıram. O, Bəni-Əsədin keçmişinin xarabalıqlarına ağlayır, (Deyirəm:) etdiyin şey düz deyil ∗ və bir de görək mənə: Kimdir Bəni-Əsəd, kimdir Təmim və Əkəl, kimdir Yəmən ∗∗ ? Ərəblər Allahın nəzərində heç kimdirlər! Əbu Nüvas bu həyasızlıq nərdivanında heç də İmrulqeysdən yuxarı pillədə dayanmır. O İmrulqeys ki, deyib: Sən boylu bir qadına oxşayırsan O qadına ki, gecə yanına getdim Onunla əyləndim və o – Südəmər uşağını mənə görə kənara atdı. ∗ Yəni, nə üçün ağlayırsan? Onlar ki ağlanılacaq qədər dəyərə sahib deyillər; onlar nə qoyub gediblər ki, göz yaşı axıdırsan? – tərcüməçinin qeydi . ∗∗ Qədim ərəb qəbilələrinin adlarıdır – tərcüməçinin qeydi. Yüklə 9,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|