Baki avrasiya universiteti NİĞde üNİversitesi
Yüklə 4,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- KARS MÜZESİ’NDE BULUNAN BÜYÜK SELÇUKLU DÖNEMİNE AİT FİGÜR BEZEMELİ BİR ÇİNİ LEVHANIN İKONOGRAFİK ÇÖZÜMLEMESİ
388 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 7.
8.
Əhməd B. Ərcilasunun “Türk ləhcələrinin qarşılaşdırılma sözlüyü”ndəki başqa türkcələrdən fərqli sözlər üzərində düşünməli. Heç olmasa, çıxarılan sözlərin süni yaradılanlarla parallel işlənməsinə icazə verilsin.: Belə: həm müəllim, həm öyrətmən, həm mühit, həm ortam, həm təsir, həm etki və s. Başqa türklərin anlaması üçün bu zəruridir. 9.
Yabançı qrammatikanın qarşısı qətiyyətlə alınmalıdır. 10.
Söz sonunda saitə diqqət yetirilməli: qəzetə >qəzet, banka >bank… 11.
12.
Türkiyənin iş adamları türk ölkələrində iş yerləri açılmasına diqqəti artırmalıdırlar. Bu ölkələrdə ingilis dilinə axın sadəcə iş yeri tapmaq, dolanmaq tələbi ilə bağlıdır”. [Hacıyev: 2013, s. 238] Müəllifə görə, türk dil ailəsini digər dil ailələrindən fərqləndirən türk dil ailəsində ailədaxili anlaşma faktının olmasıdır. Ancaq akademik bu anlaşmanı tam deyil, “qismən” anlaşma hesab edir və bu anlaşma əsasında vahid, ümumi, ortaq dilin yaradılması ideyasını təklif edir. Lakin hər bir türk xalqının öz ləhcəsi, milli türkcəsini nəzərə alaraq, bu türkcələr əsasında yeni bir türkcə yaratmağın sadəcə bir xülya, xəyal olduğunu söyləyir. “...Turan imperiyası yaradılsa, bütün türk xalqları-ulusları bir dövlətdə birləşsə, yenə mövcud xalq türkcələri birləşə bilməz. O halda bu türkcələrdən biri dövlət dili olaraq, hər ulus öz ailəsində, öz coğrafiyasında özünün dilində danışacaq və bununla yanaşı, dövlət dilini də öyrənib ümumi ünsiyyət üçün onu işlədəcək”. [Hacıyev: 2013, s. 8] Müəllif Türkiyə türkcəsinin ölkələrarası ünsiyyət, ilətişim dili kimi işlənəcəyi halda daha da bir türkcə kimi daha da güclənəcəyini vurğulayır. Tofiq Hacıyev dar məqamda həmişə bir-birinə dayaq olan, çətin əməlləri həyata keçirməyə qadir olan Türklərin buna- ortaq ilətişim dilinin yaranmasına da nail olacaqlarına əminliklə inanır və fikrini Mehmet Akifdən sitat gətirdiyi bir bənd şeirlə yekunlaşdırır: Bir zamanlar biz də millət, həm nasıl millətmişiz: Gəlmişiz, dünyaya milliyət nədir öyrətmimişiz; Qapqaranlıqkən bütün afaqı insaniyyətin Nur olub, fışqırmışız ta sinəsindən zülmətin. [Hacıyev: 2013, s. 239] Beləliklə, akademik Tofiq Hacıyevin aktuallığı ilə səciyyələnən türkdilli xalqların ortaq ünsiyyət vasitəsi, türkçülük ideologiyası üçün dilçilik müstəvisinə çıxardığı elmi-akademik konsepsiya bir gün həlli yolunu tapacaq. Türk xalqlarının vahid ilətişim, ünsiyyət vasitəsinin yaranması və “Turan” ideyası altında birgə milli, elmi, mədəni, siyasi, iqtisadi birliyi üçün zaman lazımdır, lakin mühüm əhəmiyyət daşıyan bu önəmli, vacib məsələnin, problemin həll yolunu, çıxış yolunu öz axarı ilə gedən zamanın öhdəsinə buraxmaq lazım deyil.
Babayev Adil.Türksoyun birlik səsi. Bakı: Təhsil, 2006, 345 səh. Çobanzadə Bəkir. Seçilmiş əsərləri. Beş cilddə, IV cild. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2007, 200 səh. Çobanov M. Türk ədəbi dillərinin birliyinə doğru. Bakı: Təhsil, 2008, 280 səh. Dursunova Fatimə. Ortaq türk dilinin yaradılması perspektivləri // Abbas Zamanovun 100 illik yubileyinə həsr olunmuş “Müasir Azərbaycan filologiyası: axtarışlar, problemlər, perspektivlər” Respublika elmi konfransının materialları. Bakı: Elm və Təhsil, 14-15 noyabr, 2011, səh. 675-679 Hacıyev Tofiq. Biblioqrafik məlumat kitabı. Tərtib edən: Quliyeva P. Bakı, AzAtaM, Adiloğlu 2006, 160 s. Hacıyev Tofiq. Bir daha Türkiyə türkcəsinin rolu haqqında //Günümüzde türk dilinin görüntüsü, T.C. Bilkent Universitesi. Ankara: 2002, s. 2-7 Hacıyev Tofiq. Birinci Türkoloji Qurultayda dil məsələləri // Bakı Universiteti xəbərləri, Humanitar elmlər seriyası. Bakı: Bakı Universiteti Nəşriyyatı, 2006, N 2, s. 18-26. Hacıyev Tofiq. Ortaq türkcə deyilən ədəbi dil mövzusunda // Uluslararası Türk Dil Kurultayı – Ankara: 1999, s. 503-509
Hacıyev Tofiq. Ortak Türk İletişim (ünsiyət) Dili və Türkçelerin imla meselesi // V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı. Ankara: 20-26 Eylül, 2004, s. 80-81 Hacıyev Tofiq. Türkiyə türkcəsi bütün türklərə gərəklidir // Türk Dili. Türk Dil Kurumu. 2003, Eylül, s. 195-205 Hacıyev Tofiq. Türklər üçün ortaq ünsiyyət dili. Bak: Təhsil, 2013, 248 səh. Hüseynova Ü., Eyvazov P., Bayramov R., Fərəcov A. Türkoloji araşdırmalar – 1. Bakı: Elm və Təhsil, 2015, 266 səh.
Xocayev Xalid Səid. Yeni əlifba yollarında əski xatirə və duyğularım. Bakı, 1929, 147səh. Http: // www.Tofiq-Hacıyev.com 15. Http: // www.academia.edu / Şükrü Halük Akalin. Türk Dünyasında ortak iletişim dili və Tofik Haciyev
KARS MÜZESİ’NDE BULUNAN BÜYÜK SELÇUKLU DÖNEMİNE AİT FİGÜR BEZEMELİ BİR ÇİNİ LEVHANIN İKONOGRAFİK ÇÖZÜMLEMESİ Prof. Dr. Yusuf ÇETİN
gelenekleri ile kaynaştırarak “Selçuklu Üslubu” adı altında yepyeni bir üslubu meydana getirmiş ve İslam coğrafyasının her köşesine yayarak etkisi yüzyıllar sürecek olan bir sanat geleneğini oluşturmuşlardır. Bu üslubun en iyi gözlemlendiği alanlarından birisini figür bezemeli çini ve seramikler oluşturmaktadır. Büyük Selçuklu dönemi çini ve seramiklerindeki figürlü anlatım, Moğol akınları sonucu tahrip olan minyatürlerin yerine bize o dönemin sosyal yaşantısı hakkında bilgi veren önemli tarihi belgelerdir. Kars Müzesi’nde bulunan Büyük Selçuklu dönemine ait çini levha üzerinde yer alan figür bezemeli kompozisyon Selçuklu döneminin sosyal yaşantısı, gelenekleri, inanışları ve kıyafetleri hakkında bilgi aktaran bu belgelerden birisini oluşturmaktadır. Anahtar Kelimeler: Büyük Selçuklu, çini, figürlü bezeme, ikonografi, lüster An Iconographic Analysis of a Figural Decorated Tile Plate in Kars Museum Belonging To Great Seljuk Era Abstract: The Great Seljuks, through merging pre-İslamic Turkish artistic traditions with the local artistic traditions of the lands that they spread to, has brought about a quite new style under the name “Seljuk Style” and via propagating it to every corner of the Islamic territory, the Seljuks formed an artistic tradition that would have an ongoing impact for centuries. One of the best fields that this style is observed is compromised from figural decorated tiles and ceramics. The figural expression in tile and ceramics of Great Seljuk Era, are significant historical records giving information about the social living of the time as a substitute for the miniatures ruined during Mongolian invasions. The figural decorated composition on the tile plate in Kars Museum belonging to Seljuk Era constitutes one of those records that relays information about the social living, traditions, beliefs and clothing of Seljuk Era.
X. yüzyılın sonlarında tarih sahnesine çıkan Büyük Selçuklular kısa süre içinde büyüyerek doğuda Orta Asya içlerine, güneyde Arap yarımadasına ve batıda Anadolu’ya kadar uzanan geniş bir coğrafyaya hükmeden bir imparatorluğa dönüşmüştür. Yayıldığı coğrafyadaki köklü sanat geleneklerini Orta Asya İslam öncesi Türk sanat geleneklerini ile kaynaştırarak “Selçuklu Üslubu” adı altında yepyeni bir üslubu meydana getirmiş olan Selçuklular bu üslubu İslam coğrafyasının her köşesine yayarak etkisi yüzyıllar sürecek olan bir sanat geleneğinin de temellerini atmışlardır. Selçuklu üslubunun karakteristik özelliklerini yansıtan birçok sanat alanı içinde İran bölgesinde gelişen çini ve seramik sanatında erken İslam seramik sanatının mirası davranılarak farklı teknikler, desenler, üsluplar ve formlarla İslam dünyasına yüzyıllar boyu izlerini hissettirecek yenilikler kazandırılmıştır. Selçuklu çini ve seramiklerini bezeyen figürlerde Orta Asya step kültürünün yansımalarını ve İslamiyet’i kabul etmiş olmalarına rağmen Şaman inançlarından etkilenen anlatımların izleri dikkat çekmektedir. Bu zengin figürlü programda erken İslam (Abbasi, Samanoğlu, Karahanlı, Gazneli), Zerdüşt (Sasani), Hıristiyan (Bizans) sanatı yansımaları da gözlenmektedir (Öney, 2004, c. 61). Selçuklu çağının en güzel çini ve seramik ürünlerinin İran’ın Keşan kentinde imal edildiği düşünülür. Kaynaklarda bu kentin yanı sıra Rey, Gürgan, Save gibi merkezlerin de ismi dile getirilse de belli ki Keşan’ın o tarihlerdeki konumu ve ünü bambaşka olmuştur. Selçuklu çağında mimari seramiklerin “kaşi” olarak adlandırılması da tesadüfî değildir (Avşar-Avşar, 2015, c. 99). Bu merkez özellikle bir sır üstü tekniği olan ve sırlı çini veya seramik üzerine altın, gümüş ya da bakır oksitli bir birleşikle desenler işlendikten sonra, tekrar alçak bir ısıda yeniden fırınlanması yöntemi olan lüster tekniğinde yapılmış çini ve seramikleri ile ünlüdür. Bazı çini ve seramikler üzerindeki usta isimlerinden anlaşıldığı kadarıyla süslemelerin minyatür sanatçıları tarafından yapıldığı ve kitap süsleme sanatları arasında yakın bir bağlantının olduğu ortaya çıkmaktadır (Hillerbrand, 2005, s. 103).
Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Öğretim Üyesi, Ağrı-Türkiye, yusufcetin04@hotmail.com Yüklə 4,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|