dünya birliyinin ekoloji siyasətinin əsas istiqamətlərini
müəyyən edir.
Məlumdur ki, ətraf mühitin qorunması və təbii sər
vətlərə münasibət sahəsində BMT-nin xeyli sayda gərəkli
təşkilatları fəaliyyət göstərir. 1973-cü ildə BMT tərəfindən
bir proqram qəbul edilmişdir. Bu ətraf mühitin qorun
masına dair YUNEP proqramı adlanır (baş qərargahı
Nayrobi şəhərində yerləşir).
YUNEP proqramı ətraf mühitin təbii saxlanılması
üçün bütün dövlətlərin təcrübələrinə, proqramın perspek
tivliyinə bilavasitə nəzarət edərək onları tənzimləyir.
YUNEP-in idarəçilik orqanı BMT Baş Assambleyası tərə
findən 4 il müddətinə seçilən idarəçilik şurasıdır. Bu şuraya
ətraf mühitin mühafizəsi üzrə beynəlxalq əməkdaşlığa
yardımı həyata keçirmək, müvafiq siyasətin həyata keçril-
məsi üzrə tövsiyələr vermək, təbiəti mühafizə proqramlarına
rəhbərlik və koordinasiyaları həyata keçirmək, ətraf mühit
haqqında bilik və informasiyaların beynəlxalq aləmə çat
dırılması və s. fuknsiyalar həvalə edilmişdir. YUNEP ətraf
mühitin mühafizəsi sahəsində monitorinqlərə, qlobal infor
masiya şəbəkəsinə, zəhərləyici kimyəvi maddələrin ehtiya
tının Beynəlxalq qeydiyyatına, səhralaşma və meşəsiz-
ləşmələrin qarşısının alınması tədbirlərinə, bütün ölkələrin
çay hövzələrindən birgə istifadəyə nəzarət edir. Təşkilat,
eyni zamanda aztullantılı və tullantısız istehsal sahəsinə -
texnologiyasına, zəhərləyici maddələrin istehsalı və onların
nəqlinə də nəzarəti öz əlində saxlayır. YUNEP ətraf mühit
də yaranan törəmələrə xüsusi proqramlara da rəhbərlik
edən bir təşkilatdır və öz işlərini BMT-nin bütün digər təş
kilatları ilə əlaqəli şəkildə həyata keçirir.
Bu xüsusilə ərzaq və kənd təsərrüfatı işlərinin təşki
lində (FAO), əmək məsələlərinin həllində (MOT), Ümum-
dünya səhiyyə işlərinin həllində (VOZ), Ümumdünya mete-
reologiya təşkilatları ilə görülən işlərdə (VMO), Ümum-
374
dünya təbiəti mühafizə fondu ilə (VFOP) aparılan işlərdə
özünü daha çox göstərir.
YUNESKO - 1948-ci ildə yaranmış və qərargahı Paris
şəhərindədir. Təbiətin qorunması sahəsində bir neçə istiqa
mətdə fəaliyyət göstərir:
1) yüzdən çox dövlətin məşğul olduğu ekoloji proq
rama rəhbərlik edir. Bu proqramlar arasında uzunmüddətli,
hökümətlərarası proqramlar (insan və biosfer), ətraf mühi
tin qorunması barədə Ümumdünya təhsil proqramı, Bey
nəlxalq hidroloji proqram və s. vardır;
2) ümumdünya sərvəti hesab olunan təbiət abidə
lərinin uçotu və mühafizə olunmasının təşkili;
3) inkişaf etməkdə olan və digər dövlətlərdə ekoloji
təhsilin artırılması və ekoloq - mütəxəssislərinin hazırlan
masına kömək göstərmək.
Ümumiyyətlə,
YUNESKO
«İnsan
və
biosfer»
proqramı üzrə işləri həyata keçirməklə, insanlarla mühit
arasında qarşılıqlı əlaqə və inkişafın sosial-iqtisadi faktorları
üzrə tədqiqatlar aparır.
Hələ XX əsrin 50-60-cı illərində YUNESKO tərəfindən
«Arid zonalar», «Rütubətli tropika», «Hidroloji onillik» adı
altında proqramlar həyata keçirilmişdir. Bunlarla yanaşı
YUNESKO-nun 1970-ci ildə MAB adlanan «İnsan və
hidrosfera» adlı çoxillik proqram çərçivəsində dünyanın
100-dən artıq dövləti iştirak etdiyi müxtəlif istiqamətli proq
ramların yerinə yetirilməsində rolu böyük olmuşdur. Belə
proqramlardan «Tropik və subtropik ekosistemlərin eko
logiyasına insanların əmək fəaliyyətinin təsiri», «İnsanların
Əmək fəaliyyətlərinin torpaqlara, eləcə də mülayim zonanın
və Aralıq dənizi zonasının meşələrinə təsirləri», «İnsanların
əmək fəaliyyətinin göllərin, bataqlıqların, çay deltalarının və
sahil rayonlarının ekoloji şəraitinə təsirləri» - layihələrinin
yerinə yetirilməsi daha çox fərqlənir.
375
FAO - 1945-ci ildə yaradılmışdır. Onun fəaliyyət
sahəsi kənd təsərrüfatı və dünya ərzaq ehtiyatlarıdır. FAO
torpaqlardan istifadə və onun qorunması, Dünya okeanının
bioloji resursları, heyvanlar aləmi, meşə örtüyü, su ehti
yatları kimi ekoloji problemlərlə məşğul olur.
FAO dünyanın torpaq xəritəsini hazırlamış, onun
təşəbbüsü ilə Ümumdünya Torpaq xartiyası qəbul olunmuş,
əhalinin yerləşməsi, ərzaq, səhralaşma, su ehtiyatlarının qo
runması üzrə beynəlxalnq konfranslar təşkil etmişdir. FAO
kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı və emalının yaxşı
laşdırılması, balıqçılıq, aqrar sahəyə sərmayə yatırımlarına
yardım göstərmək, kübrə və pestisidlərdən, torpaq və su re
surslarından səmərəli istifadə olunması kimi məsələlərə
yardım edir.
MAQATE - Atom enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentlik
1957-ci ildə yaradılmışdır. Əsas məqsədi nüvə təhlükəsiz
liyinin təmin edilməsi və ətraf mühitin radioaktriv çirklən
mədən qorunması proqramlarının icrasını təmin etməkdir.
MAQATE atom elektrik stansiyalarının istismarı və tikil
məsi qaydalarım işləyib hazırlayır, layihələşdirilən və fəa
liyyət göstərən AES-in ekspertizasını aparır, atom material
larının ətraf mühitə göstərdiyi təsiri qiymətləndirir, radia
siya təhlükəsizliyi normalarını müəyyənləşdirir və onların
yerinə yetirilməsinə nəzarət edir.
BTMİ - Beynəlxalq təbiəti mühafizə və təbii resurs
ların qorunması ittifaqı 1948-ci ildə təsis olunmuşdur. Bu
qeyri-hökumət təşkilatı olub 100-dən çox dövlətin qeyri-
hökumət təşkilatlarını və beynəlxalq hökumət təşkilatlarını
özündə birləşdirir.
BTMİ-nin əsas vəzifələri:
1) təbii ekosistemin, flora və faunanın qorunması;
2) nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki və heyvan növ
lərinin, habelə təbiət abidələrinin saxlanması;
376
3) qoruqların, təbii landşaftların, şəhərətrafı milli
parkların genişləndirilməsi;
4) ekoloji təhsildən ibarətdir.
Bu təhkilatm təşəbbüsü ilə nadir və məhv olmaqda
olan növlərin «Qırmızı kitab»ı aparılır.
ÜST - Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı - 1946-cı ildə
yaradılmışdır. O insan sağlamlığının qorunmasını ətraf mü
hitin mühafizəsi aspektində öyrənir. ÜST ətraf mühitin
sanitar-epidemioloji monitorinqini aparır, ətraf mühitin və
ziyyəti ilə əlaqədar xəstəliklərin məlumatlarını ümumiləş
dirir. Ətraf mühitin sanitar-gigiyena ekspertizasını aparır və
onun keyfiyyətinə qiymət verir. Eləcə də əhalinin təmiz su
təminatı, qidalanma və tullantıların məhv edilməsi də daxil
olmaqla ümumi ekoloji təhlükəsizlik məsələlərini araşdırır.
BDT - Beynəlxalq Dəniz təşkilatı 1948-ci ildə yaradıl
mışdır. BDT dəniz gəmiçiliyi və dənizlərin çirklənməkdən
qorunması sahəsində fəaliyyət göstərir. Bu təşkilat dəniz
lərin neft və digər ziyanlı maddələrlə çirkləndirilməsinə qarşı
beynəlxalq konvensiyaların hazırlanmasında iştirak edir.
Q EF - Qlobal Ekoloji Fond - 1990-cı ildə yaradıl
mışdır. Fondun başlıca vəzifəsi inkişaf etməkdə olan ölkə
lərdə ümumi planetar xarakter daşıyan problemlərin həllinə
kömək göstərməkdir.
QEF-in fəaliyyətində 3 beynəlxalq struktur iştirak edir:
1) BMT-nin inkişaf proqramı;
2) Ətraf mühit üzrə BMT proqramı;
3) Dünya bankı.
Q EF çərçivəsində maliyyələşməsi tələb olunan bir neçə
problemlər daha böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bunlar, iqlimin
qlobal istiləşməsi, dövlətlərarası suların çirklənməsi, bioloji
müxtəlifliyin azaldılması və ozon təbəqəsinin seyrəlməsidir.
ÜM T - BMT-nin Ümumdünya metereologiya Təşki
latı 1947-ci ildə yaradılmışdır. Onun vəzifyəsi planetin hava
sına və iqliminə antropogen təsirinin, ümumilikdə regionlar
377
Dostları ilə paylaş: |