Ölkənin ekoloji strategiyası, ətraf mühitin qorunması
sahəsində fəaliyyətin koordinasiyasının gücləndirilməsi yolu
ilə milli, beynəlxalq və regional səviyyələrdə təbii ehtiyat
ların mühafizəsi, elmə əsaslanan inkişaf prinsiplərinin
tətbiqi, indiki və gələcək nəsillərin maraqlarını təmin edən
ölkənin iqtisadi və insan resurslarının istifadəsində davam
lılığın təminatına yönəlmişdir.
İndiki dövrdə ətraf mühitlə bağlı mövcud vəziyyət hər
bir ölkəni ekoloji problemlərini ümumbəşəri kontekstə
çıxarılmağa məcbur etmişdir. Bu gün artıq ətraf mühitin
mühafizəsi məsələləri aparıcı beynəlxalq təşkilatların proq
ram sənədlərində öz əksini tapır.
Azərbaycan Respublikasında yürüdülən ekoloji siya
sətin əsas məqsədi indiki və gələcək nəsillərin ehtiyaclarının
təmin edilməsi naminə mövcud ekoloji sistemlərin, iqtisadi
potensialın qorunması və təbii ehtiyatlardan səmərəli isti
fadə edilməsi ilə davamlı inkişafın təmin edilməsindən
ibarətdir.
İnkişafın ekoloji baxımdan davamlı olmasını təmin
etmək üçün iqtisadi fəaliyyət zamanı meydana çıxan ciddi
ekoloji problemləri aradan qaldırmaq, onların ətraf mühitə
mənfi təsirinin minimuma endirilməsi tələb olunur. Müasir
dövrdə ekoloji durumu və sosial-iqtisadi vəziyyəti nəzərə
alaraq respublikamızın ekoloji siyasətinin aşağıdakı üç əsas
istiqamətlərini müəyyənləşdirmək olar:
- ekoloji təhlükəsizliyin təmin olunmasını əsas götü
rərək, ətraf mühitin çirklənməsinin minimuma endirilməsi
və mühafizəsinin tənzimlənməsi məqsədilə davamlı inkişaf
prinsipləri üzrə mütərəqqi üsulların tətbiq edilməsi;
- indiki və gələcək nəsillərin tələbatını ödəmək məq
sədilə təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə etmək, alternativ,
qeyri-ənənəvi metodlar vasitəsilə tükənməyən enerji mənbə
lərindən yararlanmaq və enerji effektivliyinə nail olunması;
382
- qlobal ekoloji problemlər üzrə milli səviyyədə tə
ləbatların qiymətləndirilməsi, həlli yollarının müəyyənləş
dirilməsi, beynəlxalq təşkilatlarla əlaqələrin genişləndiril
məsi, eləcə də milli potensial imkanlardan istifadə etməklə
həyata keçirilməsinin təmin edilməsi.
Ekoloji siyasətin prioritet istiqamətlərdən biri də
zəngin təbii və əmək ehtiyatları olan Azərbaycanda insan
potensialından düzgün istifadə edərək əhalinin sağlamlığını
təmin edən ekoloji mühit yaratmaqla inkişafı təmin etmək
dən ibarətdir. Lakin sənaye və kənd təsərrüfatının inkişafı
təmin edilərkən, ekoloji amillərin nəzərə alınmaması ilə
əlaqədar ölkəmizin ciddi problemlərlə üzləşməsi, respublika
ərazisinin böyük bir hissəsinin işğal altında qalması və in
sanların yaşayış yerlərindən didərgin düşməsi ətraf mühitin
mühafizəsi sahələrindəki problemləri daha da dərinləş
dirmişdir.
Hazırda problemlərin həll edilməsi və ölkənin ətraf
mühitinin mühafizəsi sahəsində idarəetmə qabiliyyətini güc
ləndirmək məqsədilə çoxsaylı fəaliyyət proqramları həyata
keçirilir. Çay sularının çirklənməsinin qarşısının alınması,
atmosfer havasına atılan zərərli maddələrin azaldılması,
Xəzər dənizinin ekoloji vəziyyətinin yaxşılaşdırılması, ozon
qatının, biomüxtəlifliyin qorunub saxlanması kimi son
dərəcə mühüm əhəmiyyətli ekoloji problemlərin uğurlu həlli
üçün regional və beynəlxalq əməkdaşlıq olduqca zəruridir.
Ətraf mühitin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması ilə bərabər,
iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində çalışan əhalinin iş şərai
tinin yüksəldilməsi bütövlükdə əhalinin ümumi sağlamlığına
xidmət edən başlıca amillərdəndir. Lakin ölkədə mövcud
olan sənaye sahələrinin əsasını təşkil edən bir çox müəssi-
sələrdəki iş şəraiti ekoloji, sanitar-gigiyenik baxımdan
müvafiq tələblərə cavab vermədiyindən, orada çalışan in
sanların sağlamlığı təhlükə qarşısında durur. Belə vəziyyət
xüsusilə neft-kimya, maşınqayırma müəssisələrində daha
383
qabarıq şəkildə təzahür edir. Uzun illərdən bəri müəs
sisələrin baxımsız vəziyyətdə olması, köhnəlmiş avadanlıq
ların müasir texnoloji avadanlıqlarla, eləcə də qaz-toz tu-
tucu fıltrasiya sistemlərinin yeniləri ilə əvəz edilməməsi
problemin həllini qeyri-mümkün edir.
Ətraf mühit sahəsində beynəlxalq müqavilələrə qo-
şulmağa da böyük diqqət yetirilir. Belə ki, Azərbaycan Res
publikası bu günə kimi 20-dən artıq konvensiyaya qoşul
muş, müvafiq protokollar imzalamışdır. Ekoloji vəziyyətin
sağlamlaşdırılması məqsədilə ölkəyə əvvəlki illərdən miras
qalmış mövcud olan su ehtiyatlarının çirklənməsinin qarşı
sının alınması, biomüxtəlifliyin qorunması, yaşıllıqların ar
tırılması, neft və digər tullantılarla çirklənmiş torpaqların
təmizlənməsi, bərk sənaye və məişət tullantılarının, o cüm
lədən təhlükəli tullantıların tələb olunan səviyyədə utilizə
olunmasının təmin edilməsi istiqamətlərində müvafiq işlər
görülmüşdür.
2003-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
tərəfindən təsdiq olunmuş «Ekoloji cəhətdən dayanıqlı
sosial-iqtisadi inkişafa dair» və «Meşələrin bərpa edilməsi və
artırılmasına dair» milli proqramlar, həmçinin «Azərbaycan
Respublikasında hidrometeorologiyanın inkişafına dair
Dövlət Proqramına daxil edilmiş tədbirlər ardıcıl həyata
keçirilir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən
imzalanmış 2007-ci il 20 iyun tarixli «Xəzər dənizinin çirk
lənmədən qorunması üzrə bəzi tədbirlər haqqında» Sərən
camdan irəli gələn məsələlərin həlli istiqamətində beynəlxalq
standartlara cavab verən modul tipli lokal təmizləyici qur
ğular alınaraq Abşeron yarımadasının şimal hissəsinin 67
km-lik sahil zolağında quraşdırılıb başa çatdırılmış və
istismara buraxılmışdır.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2007-ci il 20
iyun tarixdə «Əhalinin ekoloji cəhətdən təmiz su ilə tə-
384
minatımn yaxşılaşdırılması ilə əlaqədar bəzi tədbirlər
haqqında» imzaladığı sərəncama əsasən Kür və Araz çayla
rının suyundan istifadə edən yaşayış məntəqələrinin ekoloji
cəhətdən təmiz su ilə təmin edilməsi məqsədilə qısa müddət
ərzində konkret tədbirlər görülmüşdür. Belə ki, indiyədək
illər ərzində 120-dən artıq təmizləyici qurğu ölkəyə
gətirilərək Kür və Araz çaylarının kənarında yerləşən kənd
lərdə quraşdırılmışdır.
Respublikamızın təbii landşaftının qorunması prob
lemi də diqqət mərkəzindədir. Son dövrlərdə xüsusi mü
hafizə olunan təbiət ərazilərinin genişləndirilməsi istiqamə
tində ciddi nəticələr əldə olunmuşdur. 2003-2008-ci illər ər
zində Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən təs
diqlənmiş müvafiq sərəncamların icrası ilə əlaqədar Res
publikada xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin ümumi
sahəsi qısa müddət ərzində 478 000 ha-dan 876000 ha-a
çatdırılmışdır ki, bu da ölkə ərazisinin təqribən 10,2 %-ni
təşkil edir. Ətraf mühitin mühafizəsi və təbii sərvətlərdən
səmərəli istifadə sahəsində təsdiq edilmiş fərman və sərən
camların, eləsə də qəbul edilmiş Milli və Dövlət proqram
larının icrası Azərbaycanda gələcəkdə də bu istiqamətdə
yeni uğurların qazanılmasına təminat verir.
Son zamanlar Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
başçılığı ilə ekoloji problemlərin müzakirəsinə həsr olunmuş
müşavirələrin keçirilməsi bu sahənin ölkəmizdə prioritet
məsələlər sırasına qaldırılmasına əyani misaldır. 2010-cu il
fevralın 18-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ya
nında keçirilən ekoloji problemlərə həsr olunmuş müşa
virədə dövlət başçısı bu gün həllini gözləyən əsas məsələ
lərdən biri kimi ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılması prob
leminin durduğunu qeyd etmişdir. Ölkənin iqtisadi poten
sialı artdıqca, maliyyə qaynaqları yarandıqca ekoloji
məsələlərin həllinə böyük diqqət yetirdiyini bildirmiş və
ekoloji vəziyyətin sağlamlaşdırılması istiqamətində daha da
385
ciddi addımlar atılması üçün çoxşaxəli proqramın həyata
keçirildiyini vurğulamışdır. Dövlət başçısı hazırda 6 əsas
istiqamətdə - içməli su probleminin köklü surətdə həlli,
şəhər və rayonların kanalizasiya sistemlərinin ən müasir
səviyyədə qurulması, ekosistemin tarazlığının qorunması
məqsədilə yaşıllaşdırmanın genişləndirilməsi və
meşə
zolaqlarının salınması, atmosferin çirklənməsinin qarşısının
alınması, Abşeron yarımadasında torpaqların neft tullantı
larında təmizlənməsi və məişət tullantılarının utilizasiyası
kimi ekoloji problemlərin həlli istiqamətində konkret
proqramların həyata keçirildiyini bildirmişdir.
Son illər iqtisadiyyatımızın sürətli inkişafının nəticəsi
olaraq artan gəlirlərin qeyri-neft sektoruna, ətraf mühitlə
bağlı problemlərin həllinə yönəldilməsi ekoloji layihələrin
həyata keçirilməsi imkanlarını xeyli genişləndirmişdir. Buna
görə də bir çox ölkələrin maliyyə böhranına məruz qal
dıqları bir dövrdə Azərbaycanda infrastruktur layihələrinin
icrası
davam
etdirilmiş,
ekoloji
problemlərin
həlli
istiqamətində səmərəli tədbirlər həyata keçirilmişdir.
Ekologiya ilində Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ətraf
Mühit Proqramı (YUNEP) tərəfindən İtaliyanın Genuya,
İsveçrənin Cenevrə şəhərləri ilə yanaşı, respublikamızın pay
taxtı Bakı şəhəri də Dünya Ətraf Mühit Gününün Avropa
regionunda qeyd edilməsi üçün əsas üç şəhərdən biri elan
edilmişdir. «Ümumdünya Ətraf Mühit Günü - 2010»a
Avropa regionu üzrə rəhbərlik edəcək üç şəhərdən biri kimi
Bakının seçilməsi heç də təsadüfi deyil. Bu, ilk növbədə,
Azərbayçan Respublikasının Prezidentinin rəhbərliyi ilə
ölkə iqtisadiyyatının, sosial-mədəni həyatın bütün sahələ
rində, o cümlədən, ekoloji tarazlığın qorunması, ətraf mü
hitin sağlamlaşdırılması ilə bağlı aparılan ardıcıl və məq
sədyönlü fəaliyyətin uğurlu nəticəsidir.
2010-cu il iyulun 5-7-də Qəbələ şəhərində BMT-nin
Ətraf Mühit Proqramının və Ekologiya və Təbii Sərvətlər
Nazirliyinin birgə təşkilatçılığı ilə Biomüxtəliflik üzrə BMT-
nin Baş Assambleyasının növbəti sessiyasına hazırlıq məq
sədilə Avropanın Ətraf Mühit Nazirləri və ekspertlər səviy
yəsində konfrans keçirilmiş və yekun sənəd olaraq Qəbələ
Bəyannaməsi qəbul olunmuşdur.
201 O-cü il oktyabrın 5-6-da Qəbələdə MDB Dövlətlər-
arası Hidrome-teorologiya şurasının 22-ci sessiyası keçiril
mişdir. Sessiyada regionda hidro-meteoroloji fəaliyyətin
əlaqələndirilməsi, məlumat mübadiləsinin tənzim-lənməsi,
müasir hidrometeoroloji müşahidə və təhlil texnologiya
larının tətbiqi, birgə elmi-tədqiqat işlərinin aparılması, nor
mativ və metodiki sənədlərin işlənilməsi və s. məsələlər mü
zakirə olunmuşdur.
Almaniya federal hökumətinin dəstəyi ilə «Qafqaz tə
şəbbüsü» proqramı çərçivəsində Samur-Yalama Milli parkı
layihəsi ilə əlaqədar keçirilmiş tender vasitəsilə icraçı şirkət
müəyyən olunmuşdur.
Ekoloji problemlərin uğurlu həllində beynəlxalq
əməkdaşlığın rolu əvəzsizdir. Bunu nəzərə alaraq, 2010-cu
ilcə beynəlxalq əməkdaşlıq sahəsində fəaliyyət ardıcıllıqla
davam etdirilmişdir. Bir sıra region dövlətləri, inkişaf etmiş
dövlət və beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığa dair sazişlər
imzalanmışdır.
Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin təşəbbüsü
sayəsində 2010-cu ilin Azərbaycanda Ekologiya ili elan
olunması ilə əlaqədar bir sıra beynəlxalq səviyyəli mühüm
silsilə tədbirlər - sərgilər, konfranslar, kütləvi aksiyalar
həyata keçirilmişdir.
«Azərbaycanın Ekoloji Fəaliyyətinin 2-ci İcmalı» sənə
dinin hazırlanması məqsədilə BMT-nin Avropa İqtisadi Ko
missiyasının ekspertləri yerli mütəxəssislərlə görüşlər ke
çirmiş, tələb olunan məlumatları əldə etmişlər. Qeyd olunan
icmalın 2011-ci ilin birinci rübündə BMT-nin Avropa
Komissiyası tərəfindən nəşr edilmişdir. 2010-cu ildə müxtəlif
386
387
ölkələrin ətraf mühit nazirlikləri ilə ətraf mühitin mühafizəsi
sahəsində əməkdaşlığın qurulması istiqamətində işlər həyata
keçirilmişdir. Belarus Respublikasının Prezidentinin Azər
baycana rəsmi səfəri çərçivəsində iyunun 3-də həmin ölkənin
Təbii Sərvətlər və Ətraf Mühitin mühafizəsi Nazirliyi ilə
Azərbaycan Respublikası Ekologiya və Təbii Sərvətlər N a
zirliyi arasında əməkdaşlığa dair saziş imzalanmışdır. Bun
dan əlavə, Fransa, Litva və Suriya ilə ətraf mühitin m üha
fizəsi sahəsində əməkdaşlıq məqsədilə müvafiq layihələr
hazırlanmışdır. QEF, UNİDO, YUNEP, USAİD, NATO,
ATƏT, Ümumdünya səhiyyə təşkilatı, Dünya Bankı, Av
ropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı, Asiya İnkişaf Bankı
kimi təşkilatlar ilə ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində
əməkdaşlıq davam etdirilir.
Ölkənin ekoloji strategiyasının əsasını təşkil edən
proqramların qəbul edilməsi, müvafiq fərman və sərən
camların imzalanması, ətraf mühitin mühafizəsi, insanların
sağlam təbii şəraitdə yaşaması və təbii sərvətlərdən səmərəli
istifadə sahəsində həyata keçirilən siyasət Azərbaycanda
mövcud olan ekoloji problemlərin aradan qaldırılmasına
xidmət edir.
388
Ədəbiyyat
1.
Aslanov N.Q. “Meliorasiya torpqşünaslığı”, Bakı:
“Elm”, 1999. S.346.
2. Avazova M. Respublika torpaqlarının müasir ekoloji
vəziyyəti “Təbii sərvətlərin qiymətləndirilməsi və tə
biətdən istifadə” mövzusunda elmi - praktiki kon
fransın tezisləri”. Bakı, 2003. S. 340-342.
3. Azərbaycanda ətraf mühit: Statistik məcmuə. Dövlət
Statistika Komitəsi. Bakı, 2011. S. 80-85.
4. Azərbaycan Respublikasının Milli İqlim Proqramı. Azər
baycan Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər
Nazirliyi. Bakı, 2002.
5. Azərbaycan Respublikasının Ətraf mühitə dair qanun
vericilik toplusu. Azərbaycan Respublikası Ekologiya
və Təbii Sərvətlər Nazirliyi. 2002. 1-ci cild 404 S.
2-ci cild 424.
6. Azərbaycan Respublikasının Ekoloji cəhətdən dayanıqlı
sosial-iqtisadi inkişafı dair Milli Proqramı. Azərbay
can Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər
Nazirliyi. Bakı, 2002.
7. Bayramov Y.M. Örtülü drenlərin ekoloji əhəmiyyəti.
Akad.H.Əliyevin 95 illik yubileyinə həsr olunmuş
elmi-praktiki konfransın tezisləri, Bakı, 2002, S. 131.
8. Babaxanov N.A., Paşayev N.Ə. Təbii fəlakətlərin iqtisad
və sosial-coğrafi öyrənilməsi. Bakı, 2004, 194 s.
9. Бродский A.K. - Краткий курс общей экологии.
Учебное пособие. ДЕАН. Санкт-Петербург, 1999.
10. Экология. Учебное пособие. Под.ред. С.А.Боголю
бова. Москва: Знание, 1999.
11. Əzizov Q.Z., Quliyev Ə. Azərbaycanın şorlaşmış tor
paqları, onların meliorasiya və münbitliyinin artırıl
ması. Bakı, 1999.
389
12. Göyçaylı Ş.Y. və b. Ətraf mühitin mühafizəsi və təbii
sərvətlərdən səmərəli istifadə. Bakı, 1996.
13. Hüseynov T.B., Məmmədov R.H., Mehdiyeva V.Z.,
Quliyev T.S. Təbii resurslar və davamlı inkişaf. Bakı-
2008.
14. Xəlilov Ş.B. Azərbaycanın ekocoğrafi problemləri.
Dərslik.Bakı: Nafta-Press.2006.
15. Халилов Ш.Б. Водохранилища Азербайджана и их
экологические проблемы. Монография. БГУ. 2003.
16. İsmayılov Т. Azərbaycanda təbiətdən istifadə və ekoloji
problemlər. Məqalələr toplusu. Bakı,2009.
17. Quliyev T.S. Təbiətdən istifadənin və ətraf mühitin
mühafizəsinin iqtisadiyyatı, Bakı, 2005.
18. Mahmudov C.M. Ekologiya. Mühazirə toplusu.Bakı:
Nurlan, 2008.
19. Məmmədov T.S. Ekologiya. Dərs vəsaiti.Bakı:Nurlan,
2004.
20. Məmmədov Q.,Xəlilov M. Ekologiya və ətraf mühitin
mühafizəsi.Bakı: Elm,2005.
21. Məmmədov R., Tofiq Bəhərçi, Mehdiyeva V. Qlobal
problemlər və təbii mühit. Dərslik. Bakı: ADİU,2007.
22. Məmmədov Q. Azərbaycanın torpaq ehtiyatlarından sə
mərəli istifıadənin sosial-iqtisadi və ekoloji əsasları.
Bakı: Elm,2007.
23. Məmmədov Ə., Xəlilova A. Sənaye ekologiyası. Bakı.
2004.
24. Nəbiyev N.Ə. İqtisadiyyat, cəmiyyət və ekoloji mühit.
Bakı: Nurlan, 2000.
25. Nəbiyev N.Ə. və b. Təbii sərvətlər və ekoloji mühit.
Bakı, 1986.
26. Paşayev N.Ə., Əyyubov N.H., Eminov Z.N. Azərbay
can Respublikasının iqtisadi, sosial və siyasi coğra
fiyası. Bakı: “Çıraq”, 2010.
390
27. Sadıqov A., Xəlilov İ. Ekologiya və ətraf mühtin mü
hafizəsi. Dərs vəsaiti. Bakı, 2009.
28. Tofiq Bəhərçi. Müasir ekoloji şəraitin sosial-iqtisadi
aspektləri. Dərs vəsaiti. Bakı: OYU.2001.
29. Tofiq Bəhərçi, Mehdiyeva V. Müasir dünyanın qlobal
problemləri. Dərs vəsaiti. Bakı: OYU.2006.
30. Zeynalova K.Z.Təbiət və ekologiya. Bakı: Gənclik.
2008.
391
Nəşriyyatın müdiri
Baş redaktor
Redaktor
Korrektor
Kompyuter operatoru
Dizayner
K a m i Hüseynov
ism ət Səfərov
İsabə Hüseynova
Səbiyyə Səmimi
Təranə Baxşəliyeva
Yüklə 112 Kb. Dostları ilə paylaş: |