Qeyd edilməlidir ki, mətbəx avadanlığı plastikli PVX-dən
hazırlanırdı, əlbəttə ki, onun tərkibində çətin ki, vinilxlorid qarışığı
olsun, çünki əvvəllər onu qeyri-plastikli PVX hesab edirdilər.
Ancaq 1978-ci ildən başlayaraq texnologiyanın təkmilləşdirilməsi
sayəsində PVX-də vinilxloridin olması aşağı salınnuşdır və
hazırda PVX materialları toksikoloji cəhətdən təhlükəsiz hesab
olunur.
Lakin 1979-cu ildə AFR-də qüvvəyə minmiş «Vinilxlorid-
dən hazırlanımş lazımlı predmetlərin vəziyyəti haqqında» qanuna
görə, qida məhsullan üçün nəzərdə tutulmuş əşyalarda (marqarinin
bükülməsi, yağ üçün butilka və s.) 1 mq-dən artıq vinilxlorid
olmamalıdır. Ancaq qazşəkilli monomer vinilxlorid bəd şiş
xəstəliyini törədə bilər (məsələn, bu amil özünü müştükdə,
çimərlik üçün köməkçi alətlərdə, eləcə də uşaq oyuncaqlarında
büruzə verə bilər).
Qida məhsullarının əvvəlki analizindən məlum oldu ki,
PVX-dən olan butulkalara doldurulmuş qida mayelərində
vinilxloridin olduğu aşkar edilmişdir, bunun konsentrasiyası bu-
tulkalardab məhsuldan asıb olmuşdur; ən çox sirkə, onun ardınca
meyvə şirələri və xardal çirklənmişdir.
Ftor birləşmələri ətraf mühitin toksikantıdır, İçməli suyun
ftorlaşdırılması məqsədəuyğunluğu kariyesin profilaktikası üçün
nəzərdə tutulur. Məsələ əlbəttə mübahisəlidir, ancaq tədbir
müzakirə edilə bilməz, çünki bu, dəqiq surətdə nəzarətdə
saxlanılır.
Ftor mal-qaraya həm tövlədə, həm də çəməndə zərər yetirə
bilər. Tövlədə bu o zaman baş verir ki, axar novlara super- fosfat
tökülsün. Bunun məqsədi azotu duru peyində saxlamaq və onun
iyini aradan qaldırmaqdır. Əgər heyvan onu içirsə, bu ftorla
zəhərlənməyə gətirir. Çəməndə alüminium zavodları yaxmhğında
sümüklərin zədələnməsi nəzərə çarpır, çünki bu zavodlar ftor
birləşmələrini xaricə buraxır.
Ancaq insan üçün ftorun ətraf mühitin toksiki zəhəri ftor
karbohidrogenlərinin
xladagentlər və
qazqovucuları
ilə
soyuducuda və aerozol balonlarında istifadə edilməsindən baş verə
bilər. Bu avadanlıqlarda olan birləşmələr atmosferə, ora
75
dan da davamlı birləşmələr kimi stratosferə qabur və yüksək
enerjili şüalanma təsiri altında parçalanır.
Bu zaman əmələ gələn radikallar asanlıqla reaksiyaya girir,
bu da ozon qatının dağılmasına səbəb olur. Günəşin ultrabənövşəyi
şüasından qoruyan ozon qatının dağılması dəri xərçəngi xəstəliyini
törədə bilər. Ona görə də son illərdə aero- zol balonlardan
istifadənin qadağan edilməsi tələbi irəli sürülür.
CO və CO
2
havada. Karbon oksidi özü-özünə, avtomobil
mühərriklərinin tüstülü qazlarının bir hissəsi kimi daha çox
zəhərlidir. Bu qazlar sənaye qazlarının tullantılan ilə birlikdə
atmosferdə CO normal konsentrasiyasını artırır.
CO insan və heyvanın psixiki funksiyası və davranışına təsir
edir. Atmosferdə karbon oksidin (CO
2
) konsentrasiyasının
antropogen artımına daha böyük diqqət yetirilir, çünki bu. Yer
kürəsinin və bütün üzvi həyatın istihk rejimi üçün əhəmiyyət kəsb
edir. İqlimin dəyişməsindən ehtiyat etmək lazımdır. Əgər şimal
qütbü buzları əriməyə başlayarsa, okean sulan səviyyəsinin
qalxması bütün sahilboyu ovahğı suya qərq edər və nəticədə qütbdə
heç bir zaman buz örtüyü əmələ gəlməzdi.
Hazırda alimlər belə hesab edirlər ki, C02-nin atmosferdə
səviyyəsi okean sulanmn kimyəvi xassələrilə müəyyən edilir. Bu
da ancaq COz-nin okeana çatması ilə təsdiq olunur.
Bunun üçün orta hesabla 6 il vaxt keçir; okean sularının
qanşması da çox ləng gedir. Ona görə də indiki zamanda havada
C02-nin artması sayəsində iqlim dəyişmələrinin xarakterini
qabaqcadan öyrənmək mümkün deyil.
Qeyd edilmişdir ki, son üç onillik ərzində C02-nin atmosferdə
artımı il ərzində yarım faiz olmuşdur.
Həmin dövrdə dünyada orta temperatur sənayenin sürətlə
inkişafma baxmayaraq, təxminən 10°C aşağı düşmüşdür. Yəqin ki,
bu, onunla izah edilir ki, aerozoUarın (digər narm dis- persin toz)
olması atmosferdə günəş radiasiyasmın intensivliyini kəskin
azaltmışdır, onlar gözlənilən soyuqluq CO
2
səviyyəsinin artması
nəticəsində kompensasiya edilmişdir.
76
C
02
-yə dair müzakirələrdə müxtəlif mülahizələr irəli
sürülmüşdür. Düzdür, yapon meteoroloji tədqiqatlar institutunun
məlumatına görə, 1980-cı ilin anomal hava şəraiti bütün Yer
kürəsində yer atmosferinin karbon 2-oksid və tozla çirklənməsi ilə
şərtləndirilir. 1989/90-cı ihn qışında Avropaya soxulan qasırğa da
çox güman ki, iqlimin başlanan dəyişilməsinin antropogen
səviyyəsinə dəlalət edir.
Hər halda C02-nin yer atmosferində tərkibi son yüzülikdə 258
mq/kq-dan 340 mq/kq-dək artmışdır. Heç şübhə yoxdur ki, daş
kömürün və neftin istifadəsi 2050-ci ilə karbon 2- oksidin
həcminin hətta 600 mq/kq-a qədər artmasmı istisna etmir.
Beləliklə, bu yaxın 50 (ya da 100) ildə, əgər karbon 2- oksidin
atmosferə atılması gələcəkdə bu vaxtadək olan sürətlə artsa,
hazırkı CO
2
konsentrasiyasımn iki dəfə artması gözlənir. Lakin
belə vəziyyət yer səthinin ümumi qızmasına səbəb olacaqdır. Ona
görə də yaxın 100 üdə orta yer temperaturunun 2,5°C hüdudunda
artması gözlənilə bilər. «İstixana effekti» adlanan bu proqnoz
C02-nin yerüstü ultrabənövşəyi şüalanmam 12-dən 18 mkm
hüdudunda saxlayacağı ilə əlaqədardır.
SO
2
havada. SO
2
problemi yandırılma, qazın yanacağımn və
kükürdtərkibli faizin emah zamanı kükürdlü qazm havaya
qalxmasının nəticəsidir. Eyni zamanda, sellüloza istehsal edən
müəssisələr də onu tonlarla havaya buraxır. Belə ki, ABŞ-da hər il
atmosferdə 25 mln. ton, Avropada isə daxU olan S02-nin 93%-i
şimal, 7%-i isə cənub yanmkürəsinin payına düşür. 1960-1965-ci
illərdə onun kəmiyyəti 2 dəfə artmışdır.
«Turşu yağışların» düşməsi tez-tez baş verir. Bunun
nəticəsində yağış suyunda olan turşuların 60%-i kükürd
turşusudur. Kükürd turşusu, azot turşusu və kükürdvari turşu
yağışda kükürdün S02-yə oksidləşməsi nəticəsində əmələ gəlir.
Digər tərəfdən, torpaq mikroorqanizmləri gübrələri çevirməklə
yəqin ki, atmosferdə qazşəkilli azot ayınr, bu da oksigenlə
birləşərək azot oksidlərini əmələ gətirir.
Turşulaşmış suyun balıqlann populyasiyasma təsiri xüsusilə
təhlükəlidir. Normal neytral pH-dan kiçicik yayınma körpə
balıqlann məhvinə gətirib çıxarır. İlk növbədə, bundan
77
Dostları ilə paylaş: |